Жахон бозори

Xalqaro valyuta munosabatlari va valyuta tizimi
Turli savdo va moliyaviy operatsiyalar utkazilganda mamlakatlar urtasida valyuta munosabatlari kelib chikadi. Mamlakatlar urtasida iqtisodiy aloqalar, jumladan tovar oborotini rivojlanishi kup jixatdan valyuta munosabatlariga boglik.
Xalqaro miqyosdagi xamma iqtisodiy aloqalar aylanib kelib pul valyuta orkali ifodalanadi. Valyuta deb, xar bir mamlakatning milliy boyligi bilan ta’minlangan pul birligiga aytiladi. Milliy valyutaning kadrkimmati birinchidan, shu valyutaning tovar bilan ta’minlanish darajasiga, ikkinchidan, boshka valyutaga erkin almashtirish darajasiga boglik.
Jahon xujaligida iqtisodiy aloqalarni yaxshi yudga kuyilgan valyuta munosabatlarisiz amalga oshirib bulmaydi. Milliy xujaliklarni baynalmilallashuvi Xalqaro valyuta munosabatlarini rivojlanishini takozo kiladi.
Xalqaro valyuta munosabatlari umumJahon xujaligi iqtisodiy aloqalarining muxim tarkibiy kismi xisoblanadi. Valyutalar orkali Jahon iqtisodiyoti tulov va xisobkitob operatsiyalari amalga oshiriladi.
Milliy valyutalar tizimi asosida Xalqaro valyuta tizimi shakllanadi. Xalqaro valyuta tizimi deb, Xalqaro valyuta munosabatlarini tashkil etish, tartibga solish konunkoidalari majmuiga aytshadi. U Xalqaro bitimlar orkali mustaxkamlanib, davlatlar tomonidan rioya kshshnadi.
Xalqaro valyuta tizimining asosini milliy valyutalar tashkil etadi. Undan tashkari, milliy yoki jamoa rezerv valyuta birliklari (rasmiy ravishda AKSH dollari, Evro va nemis markasi), Xalqaro likvidlik aktivlari, valyuta paritetlari va kurslari, valyutalarni uzaro almashtirish shartlari, Xalqaro xisobkitob olib borish, vadyuta cheklashlari, valyuta bozorlari, Jahon oltin bozori va boshkalarni uz ichiga oladi.
Tarixan Xalqaro valyuta tizimi XIX asr oxirida shakllangan. Bunda Xalqaro xisobkitoblarda kupgina rivojlangan mamlakatlarda Xalqaro valyuta sifatida oltindan foydalanilgan.


XULOSA VA TAVSIYALAR
Iqtisodchilarning fikriga ko’ra kuprok tashki omillar: kapital Migratsiyasi, eksport talabi tebranishlari kuchaygan sharoitda suzuvchi valyuta kurslarini kullash afzalrok. Ichki omillar (siyosiy, iqtisodiy barkarorlik va boshkalar) roli kuchayganda kayd kilingan valyuta kurslarining axamiyati ortadi.
Suzuvchi (moslashuvchan) valyuta kurslarini rivojlangan mamlakatlarga, xom ashyo eksport kiladigan mamlakatlarga tavsiya kilinadi. Rivojlangan mamlakatlarning xom ashyoga talabi esa iqtisodiy siklga boglik, ayni paytda ichki xarajatlari nostabil bulgan mamlakatlar uchun esa kayd kilingan valyuta kurslari asosida ish yuritgani ma’kul.
Oxirgi yiddarda valyuta munosabatlarining bekarorligi tufayli ularni Xalqaro miqyosda tartibga solish extiyoji kuchaymokda. SHuning uchun xam rivojlangan etti mamlakatlarning iqtisodiy aloqalarni tartibga solish masalalarini xal kilishdagi roli ortib bormokda. Bunda shu mamlakatlarning xukumat boshlikpari va moliya vazirliklarining kengashi aloxida urin tutadi.
Turli mamlakatlarning ikgisodiy siesatani takkoslashni ta’minlashga imkon beradigan kator kursatkichlar (indikatorlar) belgilandi. Bular ichki milliy maxsulot usishi, ichki talab darajasi, ishsizlik, inflyasiya, savdo va tulov balansi axvoli, pul massasi va protsent stavkalarining usish sur’ati, tovarlar narxi va valyuta kursi darajasi, davlat byudjetining xolati kabilardan iborat.
Umuman olganda, Xalqaro miqyosda turlituman aloqalarni tartibga solish, iqtisodiy xamkorlik, iqtisodiy va umuminsoniy muammolarni xal kilishda rivojlangan mamlakatlar muxim urin tutgani xolda, borgan sari Jahon xamjamiyati tomonidan tashkil etilgan turli Xalqaro tashkilotlar, chunonchi BMT, XVF, Jahon banki va boshkalarning roli ortib bormokda.