Ызбекистон республикаси олий ва ырта

2.2. Rejalashtirish va bashorat qilishning maqsad va vazifalari 
 
Rejalashtirish va bashorat qilishning 
maqsadli funksiyasi 
bu– zarur hisob-
kitoblar, bashorat va dalillar asosida korxona faoliyatining qisqa va uzoq muddatli 
strategiyasini belgilashdir. To‗g‗ri, bu xodimlar soni 5-10 kishidan 100 kishigacha 
bo‗lgan mikrofirma va kichik korxonalarga qaraganda ko‗proq yirik korxonalar 
uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Biroq har bir holatda rejalashtirish belgilangan 
pirovard natijaga erishi uchun yo‗naltirilgan resurslar (moddiy va moliyaviy) hamda 
odamlar mehnatini bosqichma-bosqich qamrab oladi. 
Rejalashtirish odatda detalli hisob-kitoblar va ko‗rsatmalarga asosan amalga 
oshiriladi. U bir tomondan barcha xodimlar uchun vazifalarni (har bir xodim qachon 
va nima qilishi kerak), ikkinchi tomondan rahbariyat uchun ko‗rsatmalarni (korxona 
belgilangan maqsadga erishishi uchun qanday boshqaruv qarorlari qabul qilish lozim) 
belgilab beradi. 
Ishlab chiqilgan reja birinchidan, ishlab chiqarish imkoniyatlari bilan 
bog‗langan bo‗lsa, ikkinchidan, undagi xato va kamchiliklar minimal bo‗lsa, 
uchinchidan esa, ishlab chiqarish rejalashtirilgan mahsulot iste‘mol talabiga ega 
bo‗lsa, bu holda rejalashtirishni samarali deb hisoblash mumkin bo‗ladi. Korxona 
rahbariyati tasdiqlagan reja buyruq maqomiga ega bo‗lib, barcha bajaruvchilar uchun 
majburiy xarakterga ega bo‗ladi. 
Korxona miqyosida rejalashtirishning maqsadli funksiyalari va tarkibini 
quyidagi sxema yordamida aks ettirish mumkin (2.1-rasm). 

---

23 
2.1-rasm. Korxona miqyosida rejalashtirishning maqsadli funksiyalari va 
tarkibi. 
Biznes qanchalik yirik, ko‗rsatilayotgan xizmatlar, bajarilayotgan ish va ishlab 
chiqarilayotgan mahsulot hajmi qanchalik keng bo‗lsa, korxona hajmi va yo‗nalishiga 
mos ravishda rejalashtirish jarayonida hal qilinishi lozim bo‗lgan vazifalar doirasi 
shunchalik kengayadi. Biroq har qanday holatda ham rejalashtirish quyidagi 
savollarga javob bera olishi lozim: 

birinchidan, nimani, qachon va qancha miqdorda ishlab chiqarish; 

ikkinchidan, tanlangan muqobillikni aniqlangan hisob-kitoblar asosida 
amalga oshirish lozim; 

uchinchidan, mahsulot sifati, uning raqobatbardoshligi qanday va u 
iste‘molchilik talabiga ega bo‗ladimi; 

to‗rtinchidan, mahsulot chiqarish bilan bog‗liq bo‗lgan ishlab chiqarish 
xarajatlari va boshqa sarf-xarajatlar qoplanadimi; 

beshinchidan, kutilayotgan rentabellik darajasi, foyda hajmi va boshqa pul 
tushumlari ta‘minlanadimi. 
Ushbu savollarga javob topa olmasa rejalashtirish oddiy rasmiyatchilikka 
aylanib, asoslanmagan xarakterga ega bo‗ladi, ishlab chiqarishning kelgusi 
rivojlanishi izdan chiqib, korxonaning o‗zi moliyaviy qiyinchiliklarga duch keladi va 
iqtisodiy barqarorlikni yo‗qotadi. SHuning uchun ham rejalashtirish yoki rejani ishlab 
chiqishga kirishishdan oldin