“İyirmi il məcburi
Yüklə 463,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
43 AzərBAycAndA MəcBuri KöçKünLər və yerLi əhALinin Bu narahatçılıqları aradan qaldırmağın bir yolu məcburi köçkünlərin ictimai binalardan yeni xüsusi tikilmiş mənzillərə və qəsəbələrə köçürülməsini başa çatdırmaq və bu evlər və kənd yerlərində müvəqqəti verilmiş torpaq sahələri üzərində onların mülkiyyət hüquqlarını təmin etməkdir. Bu təcrübə Gürcüstanda həyata keçirilmişdir, belə ki, burada hökumət mənzil sahəsini məcburi köçkünlərə simvolik ödəniş müqabilində satmışdır. ümumi narahatçılığı aradan qaldırmaq və bu qərarın siyasi cəhətdən cəlbedici olması üçün vurğulamaq lazımdır ki, məcburi köçkünlərin həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması məqsədi daşıyan bu tədbirlər im- kan yarandığı halda onların geri qayıtmaq hüququna mane olmur. Maraqlıdır ki, sosial təcrid olunduqlarına görə narahatlıqlarını və vətənlərində məcburi köçkün həyatı yaşadıqlarına görə özlərini alçaldılmış hiss etdiklərini ifadə etsələr də söhbət edilən məcburi köçkünlərin əksəriyyəti özlərinin məcburi köçkün statusunu və məktəblər, səhiyyə müəssisələri və sürgündə olan yeli icra hakimiyyəti orqanları kimi dövlət təsisatlarını qoruyub saxlamaq istəyirlər. Bir tərəfdən bu cür mühafizəkar maraqlar onların öz doğma yurdlarına olan emosional bağlılıqları ilə əlaqədardır və bu bütün məcburi köçkünlərin, o cümlədən köçkünlük ərazisində doğulan gənc nəslin lokal səviyyədə kimliyini müəyyən edir. digər tərəfdən, məcburi köçkünlərin özlərinin fərqli xüsusiyyətlərini qoruyub saxlam- aqda maraqlı olması sırf praqmatik maraqlara dayanır. Belə ki, bu status onlara müəyyən maliyyə gəliri, imtiyazlar və potensial olaraq, pulsuz mənzil sahəsi verilməsi imkanı ilə təmin edir. Bundan əlavə məcburi köçkün rayonlarının dövlət müəssisələri onları işlə və ictimai xidmətlərlə təmin edir. Məcburi köçkünlərin yaşayış yerlərində inteqrasiyası onların qayıdış hüququna zərər vurmamalıdır. eynilə, qayıdış məcburi köçkünlər üçün yeganə mümkün olan seçim kimi nəzərə alınmamalıdır. qeyd etmək lazımdır ki, qayıdış kollektiv hüquq deyildir, o bir neçə fundamental insan hüquqlarından, o cümlədən öz evinə qayıtmaq hüququndan və fərdi mülkiyyət hüququndan irəli gələn fərdi insan hüququdur. Fərdi səviyyədə məcburi köçkünlərin davamlı çözüm yolları, o cümlədən qayıdış, yerli inteqrasiya və ya ölkənin hər hansı bir yerində məskunlaşma ilə bağlı qavrayışları və üstünlükləri fərqli ola bilər. Bu səbəbdən də dövlətin siyasəti hər üç seçimin məcburi köçkünlərin fərdi istəklərinə uyğun olaraq təmin olunmasını nəzərdə tutmalıdır.
45 AzərBAycAndA MəcBuri KöçKünLər və yerLi əhALinin nəticə d
icmalar arasında olan qarşılıqlı əlaqələri təsvir edən əsas əlamətlərdir. Bu həm ictimai, həm də şəxsi səviyyədə olan əlaqələrə aid edilə bilər. Araşdırma zamanı hər iki qrup bildirmişdir ki, onların arasında hər hansı ciddi münaqişə və ya gərginlik yoxdur və eyni dil və mədəni dəyərlərə malik olmaları onların arasında sosial sahədə birlik və qarşılıqlı anlaşmanın güclənməsinə kömək edir. Bununla belə, mövcud vəziyyətə daha yaxından baxdıqda hiss olunur ki, ictimai məzəmmət və təcridolunma məcburi köçkünlərin üzləşdikləri əsas çətinliklərdir. İctimai məzəmmət özünü daha çox şəhərlərdə göstərir, belə ki, burada yerli insanlar məcburi köçkünlərə şəhər həyatına uyğunlaşa bilməyən “kəndli” kimi baxırlar. təcridolunma rayon mərkəzlərindən, şəhərlərdən və qəsəbələrdən aralı inşa edilmiş yeni qəsəbələrdə açıq-aşkar nəzərə çarpır və bu da hər iki qrup arasındakı əlaqələrin və qarşılıqlı ünsiyyətin zəifləməsinə səbəb olur. yerli icmaların məcburi köçkünlərlə bağlı olan ən böyük narazılıqlarının səbəbi iyirmi il ərzində məcburi köçkünləri xüsusi müdafiəyə ehtiyacı ola həssas qrup kimi nəzərdə tutan hökumət siyasətindədir. yerli icmalar hesab edirlər ki, bəzi məcburi köçkünlər onlara verilmiş bu imtiyazlardan öz maraqları üçün istifadə edirlər və ya yerli insanlarla olan mübahisələrində öz statuslarından sui-istifadə edirlər. yerli icmalar eyni zamanda düşünürlər ki, hökumət tərəfindən məcburi köçkünlərə göstərilən davamlı və hətta artan yardımlar və məcburi köçkünlərin dolanışıq ehtiyaclarının qarşılanmasına yönəlmiş fəaliyyət ümumilikdə yoxsul əhalinin ehtiyaclarının kölgədə qalmasına səbəb olmuşdur. Məcburi köçkünlüyün artıq iyirmi il davam etdiyi bir şəraitdə, dəyişmiş və dəyişməkdə olan şəraiti və məcburi köçkünlərin ehtiyaclarını nəzərə almaqla mövcud siyasətin ciddi şəkildə yenidən baxılmasına ehtiyac vardır. hökumət qəbul etməlidir ki, məcburi köçkünlərin hamısına eyni cür yanaşma artıq effektiv yardım strategiyası kimi özünü doğrultmur, çün- ki bu yanaşma məcburi köçkünlərin artıq daha az homogen bir qrup olduğunu, müxtəlif dərəcədə iqtisadi çətinlik və müxtəlif müdafiə ehtiyaclarının olduğunu nəzərə almır. Bundan əlavə, məcburi köçkünləri narahat edən bəzi məsələlər–mənzil şəraitinin pis olması və mülkiyyət hüquqlarının olmaması–əsasən onların köçkünlük problemi ilə bağlı olsa da, digər çətinliklər, məsələn su təchizatı və ya dolanışıq müstəsna olaraq yerdəyişmə ilə bağlı deyil və bütün Azərbaycan ərazisində rast gəlinən ümumi problemlərdir. Buna görə də, xüsusilə yoxsul kənd yerlərində həm məcburi köçkünlərə, həm də qeyri-məcburi köçkün icmalarına yönəlmiş hərtərəfli yardımların həyata keçirilməsinə ehtiyac vardır. Bu cür hərtərəfli yanaşma məcburi köçkünlər və onların məskunlaşdıqları yerli icmalar arasındakı gərginliyin aradan qalxmasına və eyni zamanda məcburi köçkünlər arasında iqtisadi müstəqilliyin artmasına kömək edər. 46 “İyirMi iL MəcBuri KöçKünMü oLAr?” hökumətin məcburi köçkünlərin iqtisadi müstəqilliklərinin daha da yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş daha fəal siyasət yürütməsinə mane olan geniş yayılmış narahatçılıq ondan ibarətdir ki, məcburi köçkünlərin iqtisadi müstəqilliklərini və yerli inteqrasiyasını artırmaqla hökumət məcburi köçkünlərin öz doğma yurdlarına qayıtmaq ehtimalını azalda bilər. Bu narahatçılığı məcburi köçkünlərin əksəriyyəti etiraf edir. nəticədə, hökumət tərəfindən həyata keçirilən mövcud yardım strategiyası əsasən qısamüddətli dolanışığın təmin olunması məqsədi daşıyır və bu da məcburi köçkünlərin bu yardımdan asılılığını artırır və onların özlərinə olan inamını azaldır. Azərbaycan hökumətini, geniş ictimaiyyəti və xüsusən də məcburi köçkünləri yerli inte- qrasiya və qayıdış arasında seçimin birinin digərini istisna etmədiyinə inandırmaq çətin vəzifə olaraq qalır. əlbəttə ki, yardım siyasəti məcburi köçkünlərin vaxt keçdikcə hansı davamlı çözüm yoluna üstünlük vermək qərarlarına təsir edəcəkdir. Buna baxmayaraq, məcburi köçkünlərin iqtisadi müstəqilliklərinin artırılması məqsədi daşıyan fəaliyyətlər onların qayıdış hüququna mane olmamalıdır. əksinə, digərlərindən asılı olan və hökumətin müdaxiləsi olmadan öz maraqlarını müstəqil şəkildə müdafiə edə bilməyən özünə inamsız fərdlərdən fərqli olaraq, özünə güvənən məcburi köçkünlərin şüurlu şəkildə doğma yurdlarında qayıdıb orada öz həyatlarını tədricən yenidən qurması daha real görünür. sonda, araşdırmanın gəldiyi əsas nəticələrdən biri budur ki, hökumət cəbhə xəttinə yaxın yerlərdəki kəndlərdə yaşayan icmalara – o cümlədən məcburi köçkün və qeyri-məcburi köçkün icmalarına –olan diqqətini daha da artırmalıdır. yerləşmə baxımından bu icmalar silahlı toqquşma, nizamsız açılan atəş və mina partlayışlarına qarşı xüsusilə həssasdırlar. hökumət nizamsız açılan güllə atəşindən mühafizə məqsədilə müdafiə divarlarını inşa etdirməklə və cəbhə xəttində yaşayan bəzi icmalara məcburi köçkün imtiyazları verməklə onların təhlükəsizliyi və həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması məqsədilə müəyyən tədbirlər həyata keçirmişdir. Bununla belə, hökumətin bu siyasətində davamlılıq yoxdur, belə ki, bu icmalardan bəziləri, o cümlədən qeyri-məcburi köçkünlər eyni şəraitdə yaşayan digər ic- malarla müqayisədə daha çox imtiyazlar və üstünlüklərlə təmin olunmuşlar. Bu səbəbdən, Azərbaycanda cəbhə xəttində yaşayan icmalardakı vəziyyəti ətraflı öyrənmək və onların xüsusi ehtiyaclarına cavab verən strategiyaların işlənib hazırlanmasına ehtiyac vardır.
47 AzərBAycAndA MəcBuri KöçKünLər və yerLi əhALinin İstinAd ediLMiŞ MənBəLər “Amnesty international” təşkilatı, Azərbaycan: Qovulmuş və sonradan Diskriminasiya Olunmuşlar – məcburi köçkün əhalinin vəziyyəti, 28 iyun 2007. Azərbaycan respublikası dövlət neft Fondu, “qaçqın və məcburi köçkünlərin problemlərinin həlli” 20 oktyabr, 2011 tarixdə əldə edilmişdir, mənbə: http://www.oilfund.az/ en_us/layiheler/mecburi-koeckuenlerin-meskunlasdirilmasi.asp “В Азербайджане около шести тысяч семей беженцев поселились в пустовавших домах”, [Azərbaycanda təxminən 6,000 məcburi köçkün ailəsi boş evlərdə məskunlaşıb], 23 dekabr, 2010. 20 oktyabr, 2011 tarixdə aşağıdakı mənbədən əldə edilmişdir: http:// news.day.az/politics/art244927.html
tarixdə əldə edilmişdir, mənbə: http://www.apa.az/az/news.php?id=240892 Brukinqs İnstitutu – Bern universiteti, Məcburi Köçkünlük üzrə Layihə, IASC Məcburi
de vaal, tomas, hüseynov, təbib və Karaşvili culia, “Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstandakı qaçqın və məcburi köçkünlərin vəziyyəti”, Avropa parlamentinin Xarici Məsələlər üzrə Komitəsinin xahiş ilə arayış sənədi, noyabr, 2007-ci il. dünya Bankı, Azərbaycan: Mülkiyyətin Qurulması və İqtisadi Müstəqilliyin Dəstəklənməsi:
dünya Bankı, Azərbaycanda Həyat Şəraitinin Qiymətləndirilməsi üzrə Hesabat, №52801-Az saylı hesabat, mart, 2010, mənbə: http://www-wds.worldbank.org/external/ default/Wdscontentserver/Wdsp/iB/2011/02/04/000003596_20110207151220/ren- dered/pdF/project0inform1nt1revised0after0pcn.pdf dünya Bankı, Azərbaycanda səhiyyə sektoruna Baxış qeydi, 2005. 15 oktyabr, 2011 tarixdə aşağıdakı mənbədən əldə edilmişdir: http://siteresources.worldbank.org/intAzer- BAiJAn/resources/healthsectornote_vol.1.pdf “qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin yaşayış Şəraitinin yaxşılaşdırılması və Məşğulluğunun Artırılması üzrə dövlət proqramı”nın təsdiq olunması üzrə Azərbaycan respublikası prezidentinin Fərmanı, Bakı şəhəri, 1 iyul, 2004. quliyeva, Günel, yazdani, Jdan, Azərbaycanda məcburi köçkünlər, 17 dekabr, 2009. 20 oktyabr, 2011 tarixdə aşağıdakı mənbədən əldə edilmişdir: http://www.balcanicaucaso. org/eng/regions-and-countries/Azerbaijan/idps-in-Azerbaijan həsənov, əli, Baş nazirin müavini və qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə dövlət Komitəsinin sədri, məcburi köçkünlərin sosial problemləri uğurla həll olunur, 48 “İyirMi iL MəcBuri KöçKünMü oLAr?” Azərbaycan qəzeti, 22 may 2011. hüseynov, təbib, Qayıdış və onun alternativləri: Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi üzrə araşdırma, “Dağlıq Qarabağ Münaqişəsində Məcburi köçkünlük: Qayıdış və onun Alternativləri”, London, avqust, 2011. “Məcburi Köçkünlərin və onlara Bərabər tutulan Şəxslərin sosial Müdafiəsi haqqında” Azərbaycan respublikasının qanunu, 21 may, 1999. “Məleykə Abbaszadə: Məcburi Köçkün Məzunların Qəbul İmtahanlarındakı Nəticələri İldən-ilə Yüksəlir”, 525-ci qəzet, 22 dekabr, 2010. Məmmədova, Kəmalə, Azərbaycan cəbhə xəttində mühafizə divarı tikir, “Anspress. com”, 11 oktyabr, 2011. 20 oktyabr, 2011 tarixdə aşağıdakı mənbədən əldə edilmişdir: http://anspress.com/index.php?a=2&lng=az&nid=121041 süleymanov, rəşad, komitə sədri: Azərbaycanda 400,000 məcburi köçkün hələ də
edilmişdir: http://en.apa.az/news.php?id=135109 süleymanov, rəşad, Azərbaycan “Böyük Qayıdışa” hazırdır,
abr, 2011 tarixdə aşağıdakı mənbədən əldə edilmişdir: http://www.apa.az/en/news. php?id=105516 taqverker, natali, “Azərbaycan sonuncu qaçqın düşərgələrini bağlayır” 7 fevral, 2008. 10 oktyabr, 2011 tarixdə aşağıdakı mənbədən əldə edilmişdir: http://www.unhcr. org/47aaf6734.html yunusov, Arif, və Baqdasaryan, Laura, “Azərbaycan və Ermənistan cəmiyyətlərində
tion resources, 2006 49 AzərBAycAndA MəcBuri KöçKünLər və yerLi əhALinin MetodoLoGiyA Bu hesabat Azərbaycanın şəhər və kəndlərində 2011-ci ilin sentyabr və oktyabr aylarında əsasən fərdi və qrup şəklində həyata keçirilmiş müsahibələr, eləcə də sahə müşahidələri əsasında əldə edilmiş empirik məlumatlara əsaslanır. Müsahibələrdə, məcburi köçkünlər və qeyri-məcburi köçkün sakinlər, dövlət rəsmiləri və beynəlxalq qeyri-hökumət yardım təşkilatlarının nümayəndələri iştirak etmişlər. Müsahibələr aşağıdakı suallara yaxından cavab tapmaq məqsədilə aparılmışdır: ■ ■ məcburi köçkünlərin əsas hüquq müdafiə ehtiyacları və zəiflikləri hansılardır və bu ehtiyaclar yerli icmalarda olanlardan nə ilə fərqlənir? ■ ■
yaxın ərazilərdə bir-birindən nə ilə fərqlənir? ■ ■ məcburi köçkünlər və onların məskunlaşdıqları yerli icmalar arasındakı əlaqənin xüsusiyyəti nədir? ■ ■
və onların yaşadıqları yerli icmalardakı fikirlər nədən ibarətdir? Müsahibələr yarım-strukturlaşdırılmış formada həyata keçirilmişdir ki, bu da müsahibə verənlərin onları narahat edən məsələlər barəsində daha ətraflı söhbət etmələrinə imkan vermişdir. sahə araşdırmasını dəstəkləmək məqsədilə müəlliflər Azərbaycanda məcburi köçkünlərlə əlaqədar qəbul olunmuş qanunvericiliyi və digər sənədləri, o cümlədən rəsmi statistik məlumatları və bundan əvvəl aparılmış qiymətləndirmələri nəzərdən keçirmişlər. sahə araşdırması əsasən iki şəhər və iki kənd ərazisində həyata keçirilmişdir. Bunlara daxildir: ■ ■
Azərbaycan pedaqoji universitetinin yataqxanasında yaşayan məcburi köçkünlərlə fərdi və qrup şəklində aparılmış müsahibələr. Bu müsahibələr qonşuluqda yaşayan yerli sakinlərlə aparılmış fərdi müsahibələrlə tamamlanmışdır. eyni zamanda Bakı şəhərinin kənarındakı pirşağı qəsəbəsində əvvəllər yataqxana/sanatoriya kimi istifadə edilmiş binada məskunlaşmış məcburi köçkünlərlə ayrıca qrup müsahibəsi aparılmışdır; ■ ■
binada yaşayan məcburi köçkünlərlə və yerli sakinlərdən ibarət iki qrupla fokus qrup müsahibələri keçirilmişdir; ■ ■
yerləşən əhmədağalı və təzəkənd kəndlərində yaşayan məcburi köçkünlər və yerli icmalarla ayrıca olaraq fərdi və qrup şəklində müsahibələri keçirilmişdir. əlavə olaraq yerli icra hakimiyyəti orqanlarının rəsmiləri ilə müsahibələr də keçirilmişdir;
50 “İyirMi iL MəcBuri KöçKünMü oLAr?” ■ ■
, əskipara, İsmayılbəyli, səhlabad və hüseynli kəndlərində yaşayan məcburi köçkünlər və yerli sakinlərlə fərdi və qrup şəklində müsahibələr keçirilmişdir. Ağdam və tərtər rayonlarına edilmiş sahə səfərlərinin həyata keçməsində Beynəlxalq qırmızı Xaç cəmiyyəti (BqXc) yardım etmişdir. eyni zamanda, BqXc Bərdə rayonun- da fəaliyyət göstərən yerli əməkdaşlarından, “oxfam” təşkilatının Bakı şəhərində çalışan əməkdaşlarından və ermənistanın işğalı altında olan qubadlı rayonunun hazırda Bakının yaxınlığında, paytaxtdan sonra ikinci ən böyük məcburi köçkün icmasının məskunlaşdığı sumqayıt şəhərində yerləşən yerli icra hakimiyyətinin məcburi köçkün rəsmisindən müsahibələr götürülmüşdür. Məcburi köçkün icmaları və yerli sakinlərin iştirakı ilə həyata keçirilmiş fərdi və fokus qrup müsahibələri zamanı ailələr təsadüfi seçim yolu seçilmişdirlər və 5-10 nəfərin iştirakı ilə kiçik qruplar şəklində keçirilən müsahibələr əvvəlcədən planlaşdırılmamış formada aparılmışdır. yerli dövlət orqanlarının birbaşa müdaxiləsi olmadan və əvvəlcədən seçimlər aparılmadan həyata keçirilmiş bu cür spontan respondent seçimi fərdi qaydada və qrup şəklində aparılan müzakirələrdə adi insanların yerli problemlər barəsində daha səmimi söhbət etmələrinə imkan vermişdir. Müsahibə götürdüyümüz insanlara əvvəlcədən məlumat verilmişdir ki, anonimliyi qorumaq məqsədilə onların adları qeyd olunmayacaqdır. Buna baxmayaraq, ümidsiz halda olan bəzi məcburi köçkünlər onların fərdi problemlərinin həll olunacağına ümid edərək xüsusi olaraq onların adlarının qeyd olunmasını xahiş etmişlər. əksər məcburi köçkünlər öz problemləri barəsində açıq söhbət etsələr də, bəziləri şübhə ilə yanaşırdılar, çünki iyirmi il ərzində çətin şəraitdə yaşadıqları müddətdə onlar bir çoxları ilə bu barədə söhbətlər etmişlər və bu danışıqların nəticəsində onlar öz problemlərinin əməli həll olunması ilə az rastlaşmışlar. vaxt məhdudiyyəti və qısamüddətli empirik xarakterli araşdırmanın xüsusiyyətini nəzərə alaraq, araşdırma yalnız seçilmiş kənd və şəhərlərdə məhdud ərazilərdə həyata keçirilmişdir. Bu araşdırmada şəhər və kənd yerlərindəki məcburi köçkünlər və onların məskunlaşdıqları icmaların müxtəlif hüquq müdafiə ehtiyaclarının miqyasını təsdiqləmək üçün statistik dəlillər təqdim olunmamışdır. Buna baxmayaraq, ölkənin müxtəlif yerlərindəki məcburi köçkün və yeli icmalarda yaşayan insanların verdikləri cavablar bəzi ümumi problemlər və hüquq müdafiə ehtiyaclarını aşkar edir. Bu onu göstərir ki, müəyyən problemlər bütövlükdə ölkə ərazisində eynidir və bu baxımdan məcburi köçkünlər və onların məskunlaşdıqları yerli icmalarda əlavə araşdırmalar aparılmalıdır.
Brukinqs İnstitutu və London İqtisadiyyat İnstitutunun Məcburi Köçkünlük üzrə birgə Layihəsi
1775 Massaçusets prospekti, Şq vaşinqton, dc 20036 ABŞ tel: +1 (202) 797-2477 Faks: +1 (202) 797-2970 e-poçt: idp@brookings.edu İnternet səhifəsi: www.brookings.edu/idp Yüklə 463,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|