Italian exiumi echium italicum o‘simligi va uning kimyoviy tasnifi

ITALIAN EXIUMI - ECHIUM ITALICUM O‘SIMLIGI VA UNING KIMYOVIY TASNIFI
Tangirova Durdona Doniyorovna
O‘zbekiston Milliy Universiteti Jizzax Filiali Biotexnologiya yo‘nalishi talabasi
Mamatkulova Iroda Ergashevna
O‘zbekiston Milliy Jizzax Filiali Biotexnologiya kafedrasi katta o‘qituvchisi
E-mail:[e-mail]
Annotatsiya: Ma’lumki, o‘simliklar odamlar tomonidan kasalliklarni davolashda juda uzoq vaqt davomida ishlatilgan. 2008-yil iyun oyida Eron shimolidagi Geloogah shahari chetidan yig‘ilgan Echium italicum L. (Boraginaceae) ning efir moyi ajratilgan va analiz qilingan. Ushbu moyda yigirma ikkita komponent aniqlangan. Efir moyining asosiy tarkibiy qismlari geksadekanol (27,1%) va pulegon (8,8%) edi. Echium italicum moyining mikroblarga qarshi faolligi o‘rganilgan. Bundan tashqari turli hududlardan to‘plangan Echium italicum L. o‘simligida ham tajribalar o‘tkazilgan.
Kalit so‘zlar: Echium italicum, Boraginaceae, efir moyi, geksadekanol, pulegon, alkannin, shikonin, naftokinon.
Boraginaceae - 100 ga yaqin avlodni o‘z ichiga olgan juda katta guruh va dunyoning tropik va mo‘tadil mintaqalarida 2000 turi mavjud[1]. Echium italicum (Boraginaceae) 4 turni o‘z ichiga oladi, ular Eronning ko‘plab mintaqalarida yovvoyi holda uchraydi[3]. Koʻpgina turlar manzarali va bogʻ oʻsimliklari sifatida ishlatiladi va ularni butun dunyo boʻylab qulay iqlim sharoitlarida topish mumkin[6]. Echium italicum L. — xushboʻy oʻsimlik boʻlib, Ozarbayjon, Fors, Guliston, Xuroson, Eronning Kurdiston va Mozandaron viloyatlarida uchraydi[4]. Echiumning ba’zi turlari Eron an’anaviy tibbiyotida yo‘talni bostiruvchi, ekspektoran va siydik haydovchi sifatida ishlatilgan[1]. Echium italicum L. (EI) ning maydalangan ildizlariga cho‘chqa yog‘i qo‘shib uyda tayyorlangan malhami an’anaviy Makedon tibbiyotida ishlatilgan va uzoq vaqtlar davomida yallig‘lanishga qarshi kuchli ta’sir ko‘rsatishi ma’lum edi[5]. Kritda Echium italicum pateroi (ptiesuri) yoki voidoglosses (betassios) deb ataladi va uning nozik kurtaklari qaynatilgan yoki bugʻlangan holda isteʼmol qilinadi[6]. Adabiyotlarda Echium italicum moyining mikroblarga qarshi faolligi va uchuvchan tarkibiy qismlari haqida hech qanday ma’lumot yo‘q[1]. Echium italicumga tegishli dorivor xususiyatlar va mikroblarga qarshi faolligi uning kimyoviy tarkibiy qismlarini o‘rganishga undadi. Bu yaralarni davolash xususiyatlari yerustki va yerostki qismlari tarkibida kimyoviy va biologik xususiyatlarga ega efir moyi, shikonin yoki alkannin, enantiomerlarning hosilalari mavjud ekanligini ko‘rsatadi[1,2].