“İsrail-Fələstin münaqişəsi Oslo prosesindən sonra: yeni problemlər

61 

 

 

Regan  dövrünə  görə  geriləmə  yaşanmışdır.  Buşun  iqtidara  gəlir  gəlməz  İsraili 

işğalçılıq  siyasətindən  imtina  etməsi  istiqamətindəki  tövsiyəsi  və  Qüdsü  İsrail 

tərəfindən işğal edilmiş bir bölgə olaraq xarakterizə əlaqələri gərmiş olsa da 1990 -

ci ildə  ortaya  çıxan Körfəz  Döyüşü, ABŞ-ın  Yaxın  Şərq  mənfəətləri üçün  İsrailin 

imtina edilməz olduğunu yenidən göstermiştir.

138

 Ayrıca Körfəz Döyüşündə FQT-

ın İraq və Səddam Hüseyn tərəfdarı tutum sərgiləməsi, Turanın deyimiylə Ərafatın 

30  illik  mübarizəsinin  ən  böyük  səhvi  olmuş  və  beynəlxalq  platformada  İsrailin 

əlini  gücləndirmişdir.  İntifada  səbəbiylə  sıxışmış  olan  İsrail,  Körfəz  Döyüşündə 

FQT-ın  tutumuyla  rahatlamıştır.

139

  1992-2000  illəri  arasında  iki  dövr  ABŞ 

Başkanlı  edən  Bill  Klinton  dövründə,  Fələstin  problemin  həlli  üçün  əhəmiyyətli 

sülh  danışıqları  edilmiş  lakin  müvəffəqiyyətli  olunamamıştır.  Klintonun 

dəstəklədiyi 

sülh  danışıqları,  tərəflərin  istəksizliyi  səbəbiylə  müsbət 

neticelenmemiştir. Ayrıca Klinton dövründə Konqres və Senatın Respublikaçıların 

əlində  olması  səbəbiylə,  Klintonun  problemin  həlli  üçün  daha  ciddi  addımlar 

atmasını  engellemiştir.

140

  Fələstin  problemini  birbaşa  təsir  edən  ən  əhəmiyyətli 

faktor  olan  ABŞ-İsrail  əlaqələrinin  xarakteri  İsrail  baxımından,  1948-1973  arası 

dövr  və  1973  sonrası  dövr  olaraq  ayrılmaqdadır.  1948-1973  arası  dövrdə  İsrail, 

ABŞ-ı  öz  yanında  tutma  səyi  içində  böyük  bir  səy  sərf.  1973  Yom  Kipur 

müharibəsiylə  bölgədə  əhəmiyyətli  bir  aktyor  olduğunu  sübut  edən  və  Ərəb 

Dövlətlərinin ABŞ əleyhdarı bir tutum alıb neft embarqosuna başlaması səbəbiylə 

İsrail, ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki ən əhəmiyyətli müttəfiqi halına gəlmiş və ABŞ-ın 

Fələstin problemin həllinə istiqamətli cəhdlərini rahatlıqla reddedebilme imkanına 

qovuşmuşdur. 

 

 

                                                           

138

 Кальвокоресси Питер. Мировая политика после 1945 года. В 2-х т, Т I, М.: Просвеще- ние, 2000, 588 стр. 

139

 Кальвокоресси Питер. Мировая политика после 1945 года. В 2-х т, Т I, М.: Просвеще- ние, 2000, 588 стр. 

140

 Ежегодник СИПРИ 2002. Вооружения, разоружение и международная безопас- ность. М.: Наука, 2003, 

690 с. 

---

62 

 

 

3.2  İslami Müqavimət Hərəkatı (HƏMAS) 

         25  Yanvar  2006  tarixində  Fələstində  keçirilən  seçkiləri  qazanaraq  dünya 

gündəmində  əhəmiyyətli  yer  əldə  edən  və  bir  çox  dövlət  tərəfindən  də  terror 

təşkilatı  qəbul  edilən  HƏMAS  iqtidara  gəlişi  Fələstin-İsrail  qarşıdurmasında  çox 

əhəmiyyətli  bir  dönemdir.  Çünki  HƏMAS  İsrail'le  edilən  sülh  danışıqlarını  qarşı 

çıxmaqda  idi  hətta  İsrail'in  varlıgını  dahi  tanımamışdır.  Onsuz  da  HƏMAS 

seçkiləri  qazanmasının  ardından  dünya  ictimaiyyətdən  (ABŞ,  AB)İsrail'i  tanıması 

istiqamətində  təzyiqlərlə  qarşılaşmışdır.Bu  hissədə  əvvəl  Siyasi  İslam'ın  yüksəliş, 

HƏMAS-ın  ortaya  çıxışı,  təşkilati  quruluşu,  strateji  zehniyyəti  və  rəhbərləri  ələ 

alınmaqdadır. Siyasi İslamın yüksəliş Siyasi İslam, İslami qanunlara və ya şəriətə 

söykənən  dövlət  qurmağı  məqsəd  qoyan  yeni  bir  siyasi  ideologiyadır.  Bu 

məzmunda  İslam  dinindən  və  ya  İslam  cəmiyyətindən  fərqlidir.  Kisiler,  Siyasi 

İslam  şüurlu  olaraq  qərar  verib  seçim  edərək  qəbul  edir.  Ayrıca  20.  əsrdə  Hz. 

Məhəmmədin  zamanına  Əsri  Səadət  dövrünə  geri  dönməyi  məqsəd  qoyduğu 

təəssüratını verən çoxu İslami hərəkatin əksinə, İslami dövlət fikri yeni bir faktdır 

və  qərb  dünyasının  milli  dövlət  anlayışına  verilən  bir  cavab  xüsusiyyətində 

dasıyır.Müasir İslam dövləti anlayışı xəlifəliyin qaldırılmasına, Qərb müstəmləkəçi 

güclərin  Müsəlman  cəmiyyət  üzərindəki  artan  təsirinə  və  Sionist  hərəkətə  cavab 

olaraq Rəşid Rza tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Rzanınn İslam dövləti anlayışına 

baxılarkən  iki  dünyagörüşü  nəzərə  alınmaqdadır.  Birincisi  qərb  mədəniyyətinin 

İslam  dövlətinə  fiziki  və  mədəni  olaraq  yayılmağa  başlamasını  ələ  alan  bir 

baxışdır.  Bu  anlayış,  İngiltərənin  1882-ci  ildə  Misiri  işğal  etməsində  meydana 

çıxmışdır.  Rza,  bu  şərtlərdə  Misir  cəmiyyəti  yalnız  işğala  qarşı  degil,  Misir 

cəmiyyətinə  sızan  fikirlərə  qarsı  milliyətçi  və  ya  dini  cavab  meydana  gətirmənin 

lazım  olduğunu  ifadə  etmişdir.  İkinci  dünyagörüşü  isə  İntibah,  Maarifçilik  və 

Kapitalizmlə  birlikdə  böyüyüb  inkişafa  başlayan  qərbli  dövlətlər,  fərdçiliyə, 

azadlığa  və  hüquqa  vurğu  edir.  Bu  cəmiyyətlərdə  dövlət,  fərdi  azadlığın  zamini 

olaraq  görülməkdədir.  İslam  dövlətində  isə  cəmiyyətçilik,ədalət  və  biatçilik 

---

63 

 

 

(liderlik)  önə  çıxarılır.

141

  19-cu    əsr  sonu  20-ci  əsrin  əvvəllərində  İslam'ın  siyasi 

olaraq ifadə edilməyə başlanması, İslam'ın modernləşməsi olaraq adlandırılmışdır. 

Beləcə  Müsəlmanlıq  həyatın  bütün  istiqamətlərini  əhatə  edən  və  bunlara 

uyğunlaşma  təmin  edəcək  qədər  elastik  bir  fakt  kimi  görülmüstür.  Cəmaləddin 

Əfqani,  Məhəmməd  Abduh  və  Resid  Rzanın  əsərlərinə  əsaslanan  bu  düşüncə 

məktəbi 

"modernist" 

olaraq  xatırlanması  Qərb  dünyasını  tanımaqdan 

qaynaqlanmışdır. Qərbin texnoloji üstünlüyü qəbul edilməkdə, bu vəziyyət Qərbin 

İslam torpaqlarını müstəmləkəsi altına almasına bağlanmışdır. Qərbə cavab olaraq 

İslam cəmiyyətində islahat edilməsini gündəmə gətirmiş, Müsəlman camaatı, zəif 

edən bütün ünsürlərdən təmizləyib onu gücləndirmək üçün lazımlı olan müasirliyi 

və texnoloji elementləri istifadə hedeflemistir.

142

Milliyyətçi ideologiyalarla rəqabət 

içində  olan  Siyasi  İslam'ın  etibarlı  bir  İsrail'ə  qarşı  yaşadığı  böyük  məğlubiyyətlə 

1970-ci 

illərdə 

Siyasi 

İslam 

bütün 

dünyada 

sürətlə 

yüksəlməyə 

başlamıştır.

143

Alternativ  olaraq  ortaya  çıxması,  milliyyətçi  və  dünyəvi 

ideologiyaların  sözlərini  yerinə  getirememelerinden  qaynaqlanmışdır.  Ərəb 

dünyasında bu müddəti tətikləyən Misir, İordaniya və Suriyanın İsrail ilə etdikləri 

savaslarda  məğlubiyyətə  uğraması,  o  günə  qədər  Fələstinin  Ərəb  milliyetçiliğiyle 

kurtarılacagı  inancını  yox  etmişdir.  İslami  hərəkət  Müsəlman  Qardaşlar  edildiyi 

hissədə  də  ifadə  olunduğu  kimi  Ərəb  milliyyətçiliyi  əxlaqi  cəhətdən  çökdüyü, 

milliyyətçilik  və  dünyəviliyi  xarici  ideologiyaların  təqlidi  olduğunu  ifadə  edib, 

yerli dəyərlərə dönməyi müdafiə etmişlər.  

HƏMAS-ın Doğuşu .Ərəb silkələyib atmaq mənasını verən İntifada,İsrail işğalına 

qarşı  Fələstinlilərin  yüksələn  mübarizəsi  üçün  istifadə  edilməkdədir.  1987-ci  ildə 

İsrail'  ilə    başladılan  mübarizəyə  I  İntifada,  2000-ci  ildə  Sharon'un,  provokatif 

Məscidi-Əqsa  ziyarətiylə  baslayan  mübarizəyə  isə  II.  İntifada  (Əl-Əqsaİntifadası) 

                                                           

141

 Ежегодник СИПРИ 2002. Вооружения, разоружение и международная безопас- ность. М.: Наука, 2003, 

690 с. 

142

 Юрченко В.П. Армия и власть в Египте // Армия и власть на Ближнем Востоке. М.: ИИИБВ, 2002, с. 

143

  

---