Iroda — odamning oʻz faoliyati va psixik jarayonlarini oʻzi boshqarishda namoyon boʻladigan qobiliyati. Inson Iroda

Iroda — odamning oʻz faoliyati va psixik jarayonlarini oʻzi boshqarishda namoyon boʻladigan qobiliyati. Inson Irodaviy harakatini amalga oshirar-kan, oʻziga xukmron ehtiyoj va xohishlariga qarshi turadi: Iroda uchun "men xohlayman" degan kechinma emas, balki "kerak", "bajarishim shart" degan kechinma xosdir.
Inson faoliyatining barcha turlari va har qanday mehnat kishidan mustahkam Irodani talab qiladi. Iroda mehnatda paydo boʻladi va toblanadi. Irodaning ongdagi faoliyati harakat maqsadini belgilashda, maqsadga erishish vositalari va yoʻl-yoʻriqlarini oldindan aniqlab, maʼlum qarorga kelishda hamda bu qarorni ijro etishda namoyon boʻladi. Odamda Irodaning qay darajada ekanligi maqsadni qanday roʻyobga chiqarishida koʻrinadi. Irodaviy harakat jarayonlarida kishi ichki va tashqi toʻsiqlarga duch keladi. Ichki toʻsiqlar kishining oʻziga, uning ichki mayllariga xos holat. Kishining ichki mayllarini yenga olish, oʻzini boshqarish va oʻz ustidan hukmronlik qila bilish layoqati ichki Iroda deb ataladi. Tashqi toʻsiqlar tevarak-atrofdagi voqelikda uchraydi. Kishining ana shunday tashqi toʻsiqlarni yenga olish layoqati tashqi Iroda deb ataladi. Irodaviy faoliyatda tashqi toʻsiqlarni yengish (tashqi Iroda) ichki toʻsiqlar (ichki Iroda) ni yengish bilan uzviy bogʻliq.
Irodaning muhim sifatlari: oʻzini tuta bilish, dadillik, qatʼiylik, chidam va toqat, prinsipiallik, mustaqillik va b. I. kuchi shu sifatlarning qay darajada namoyon boʻlishiga qarab belgilanadi. Kishi yuksak gʻoyalarga asoslangan ongli qatʼiyat va sabot bilan oʻz harakati yoʻlidagi toʻsikdarni yengar ekan, u kuchli I. egasi hisoblanadi. I. kishining harakteri bilan uzviy bogʻliq, uning shakllanishida muhim rol oʻynaydi.^[1]

U irodaning vazifasini bildiradi. Irodaning xossalari va vazifalari

Iroda psixologiyadagi eng murakkab tushunchalardan biridir. U aqliy jarayon sifatida ham, boshqa ko'pgina muhim ruhiy jarayonlar va hodisalarning jihati sifatida ham, insonning o'z xatti-harakatlarini o'zboshimchalik bilan boshqarishning noyob qobiliyati sifatida qaraladi.

Iroda shaxsning biror-bir harakatni amalga oshirish yo`lidagi qiyinchiliklarni ongli ravishda yengib chiqishidir. To'siqlarga duch kelgan odam yoki tanlangan yo'nalishda harakat qilishdan bosh tortadi yoki to'siqni engib o'tish uchun sa'y-harakatlarini "ko'paytiradi", ya'ni u o'zining asl motivlari va maqsadlari chegarasidan tashqariga chiqadigan maxsus harakatni amalga oshiradi; bu maxsus harakat harakat qilish istagini o'zgartirishdan iborat. Shaxs harakat uchun qo'shimcha motivlarni qasddan jalb qiladi, boshqacha aytganda, yangi motivni quradi. Yangi motivlarni qurishda insonning tasavvuri, oldindan ko'ra bilishi va faoliyatning muayyan oqibatlarini ideal "o'ynashi" muhim rol o'ynaydi.

Oxir oqibat, “iroda” tushunchasining murakkabligi uning nihoyatda murakkab psixologik hodisa bo‘lgan “ong” tushunchasi bilan juda chambarchas bog‘liqligi va uning eng muhim atributlaridan biri ekanligi bilan izohlanadi. Shaxsning motivatsion sohasi bilan ham chambarchas bog'liq bo'lgan iroda inson faoliyatining o'ziga xos ixtiyoriy shaklidir. U bir qator intilishlar, impulslar, istaklar, motivlarni boshlash, barqarorlashtirish va inhibe qilishni (inhibe qilishni) o'z ichiga oladi; ongli maqsadlarga erishish yo'nalishidagi harakatlar tizimini tashkil qiladi.

Ichki qiyinchiliklarni engishga qaratilgan faoliyatni ongli ravishda tashkil etish va o'z-o'zini tartibga solish sifatida iroda, birinchi navbatda, o'z-o'zidan, his-tuyg'ulari, harakatlari ustidan hokimiyatdir. Ma'lumki, turli odamlar turli darajadagi ifodalarda bu kuchga ega. Oddiy ong irodaning namoyon bo'lishining intensivligi bilan farq qiluvchi, bir qutbda kuchli, ikkinchisida esa irodaning zaifligi sifatida tavsiflangan juda ko'p individual xususiyatlarni o'rnatadi. Zaif irodaning namoyon bo'lish doirasi kuchli irodaning xarakterli fazilatlari kabi katta. Zaif irodaning haddan tashqari darajasi psixikaning normasidan tashqarida. Bularga, masalan, abuliya va apraksiya kiradi.