International scientific conference of young researchers
Yüklə 36,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS Baku Engineering University 934
- II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS Baku Engineering University 935
- Principles for Good Governance in the 21st Century
- DÖVLƏT QULLUĞUNDA ETİK QƏRAR VERMƏ Nərgiz NƏHMƏTOVA
- II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS Baku Engineering University 936
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS Baku Engineering University 934 27-28 April 2018, Baku, Azerbaijan artıran və hesabatlılığı təmin edən ən əhəmiyyətli amillərdir. Aktiv iştirak vətəndaşların qərar alma prosesinə müəyyən ortaqlıq prinsipi əsasında qatılmasını, yəni, siyasətlə əlaqədar vətəndaşların görüş və fikirlərinin alınmasını əks etdirir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bununla birlikdə siyasətin formalaşdırılmasında son qərar və məsuliyyət məhz dövlətə məxsusdur [7, s.4]. Pelin Kuzeyin fikrincə isə şəffaflığın dörd əsas xüsusiyyəti mövcuddur. Belə ki, ilk olaraq məlumat şəffaflığı təmin edilməlidir. Beləcə, siyasi qərar alma mexanizminin iştirakçıları alınan qərarlar və bununla əlaqədar olan hər cür məlumata giriş imkanı əldə edəcəklər. Şəffaflığın ikinci xüsusiyyəti isə iştirakdır. Bu, vətəndaşların alınan siyasi qərarlarda ədalətli təmsil olunması, ya da birbaşa iştirak etməsini ifadə edir. Üçüncü olaraq, məsuliyyətə bağlı olaraq şəffaflığın təmin edilməsi tələb olunur. Bunun sayəsində, dövlət vəzifəliləri hərəkətlərindən və qərarlarından dolayı istər məhkəmə sistemi, istərsə də ictimaiyyət qarşısında məsuliyyət daşıyacaqlar. Dördüncü və son olaraq isə məhkəmə sisteminin şəffaflığı və müstəqilliyi həyata keçirilməlidir. Bunun nəticəsində isə məhkəmələr tərəfindən verilən qərarların, mühakimə etmə proseduralarının doğruluğuna dair bir şübhə duyulması ehtimalı aradan qalxacaq, bundan başqa isə, şübhə duyulduğu təqdirdə yenə məhkəməyə müraciət etmək mümkün olacaqdır[8, səh.64]. Şəffaflığın əldə edilməsi üçün əvvəlcə məlumatın əlçatan olması, məlumatın vətəndaşların ehtiyaclarına uyğun olması, etibarlı və düzgün formada ötürülməsi önəmlidir. Ayrıca məlumatı təmin edən təşkilat, yaxud insanların istəkli olması vacib amillərdən biridir. Bu şərhlər əsasında ictimaiyyətə açıqlanacaq məlumatların aşağıdakı xüsusiyyətlərdə olması vacibdir:
Açıqlanan məlumat doğru olmalıdır.
Məlumatın tam, tərəfsizlik içərisində təqdim edilməsi önəmlidir.
İnformasiya əskiksiz olaraq təqdim edilməlidir.
Məlumat istifadəçiləri tərəfindən analizlər etməyə imkan verəcək xüsusiyyətlərə sahib olmalıdır.
Məlumata zamanında giriş imkanı yaradılmalıdır [9. s.51]. Şəffaflıq dövlətin hədəflərini, bu hədəflərə çatmaq üçün həyata keçirdiyi siyasəti və bu siyasətin varlığı və nəticələrini izləmək üçün lazım olan məlumatın nizamlı, aydın, ardıcıl və etibarlı bir şəkildə təqdim edilməsi deməkdir. Bu tərifdə iki əhəmiyyətli nüans vardır. Birincisi, şəffaflığı həyata keçirmək üçün dövlət qulluqçularının yalnız nə etdiklərini bilmək kifayət deyil; nə etməyə niyyətli olduqlarını da əvvəlcədən ictimaiyyətə təqdim etməsi önəmlidir. İkinci məsələ isə, məlumat və sənədlərin vətəndaşların əldə edə biləcəyi, həmçinin istifadə edə biləcəyi şəkildə başa düşülən olmasıdır [9. s.52]. Burada məlumatların və sənədlərin əldə olunması baxımından iki əhəmiyyətli məqam vurğulanmalıdır. Bunlardan biri mətbuat azadlığı, digəri isə informasiya texnologiyaları və e- dövlət (e-hökumət) tətbiqlərinin genişləndirilməsidir. Dövlət idarəetməsində şəffaflığın təmin edilməsinin mühüm məqamlarından biri də korrupsiya ilə mübarizənin yüksək səviyyədə təşkilidir. Dövlətin bütün sahələrində korrupsiya halları ilə mübarizə siyasətinin effektli tətbiqi və bu sahədə fəaliyyət göstərən qurumların fəaliyyəti şəffaflığın təmini baxımndan əhəmiyyətli rol oynayır.
Dövlət idarəçiliyində yeni tendensiyalardan olan "yaxşı idarəçilik" anlayışının əsas prinsiplərinən biri kimi şəffaflıq dövlət qurumlarının fəaliyyətlərinin hər tərəfli surətdə vətəndaşların məlumatlanmasına açıq olmasını tələb edir. Bu da məlumatların əldə edilməsi, məlumatların əlçatan olması ilə mümkündür. Vətəndaşların məlumatlanmasına təqdim edilən məlumatlar həm qərarların alınmasını, onların icrasını əhəatə elədiyi kimi, eyni zamanda maliyyə vəsaitlərinin necə istifadə edildiyini də əhatə etməkdədir. Vətəndaşlar üçü məlumatların əlçatan olması üçün dövlətlərin bu sahədə normatif infrasturktur və texniki infrastrukturu formalaşdırması günün tələbidir. Dövlət idarəetməsində şəffaflığın təmin edilməsi sayəsində vətəndaşla rəhbərliyin əməkdaşlığı artacaq, xidmət keyfiyyəti yüksələcək, yol verilən xətaların sürətlə düzəldiləməsi mümkün olacaqdır. Bunun sayəsində dövlət - vətəndaş münasibətləri yaxınlaşaraq vətəndaşların idarəetmədə iştirak təmin ediləcəkdir ki, bu da demokratik idarəetmənin möhkəmlənməsi deməkdir. 1. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, IV cildi, Şərq-Qərb Bakı 2006 2.
Mahmut Akpınar, "Gün işiğında yönetim açısından Türk kamu yönetiminde açıklık ve şeffaflık sorunu", Sülüyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Y.2011, C16, S.2.ss.235-261. II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS Baku Engineering University 935 27-28 April 2018, Baku, Azerbaijan 3.
Pelin Kuzey, "Şeffaflik ve iyi yönetişim, İyi Yönetişimin Temel Unsurları, Maliye Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Daire Başkanlığı Yayını, Ankara 2003 ss. 1-17 4. Hülya Kirmanoğlu, "Amartya Senin Özgürlük ve Kalkınma üzerine Düşüncelerine Bir Bakış" İÜ, Maliye Araştırmaları Merkezi Konferansları, 47-ci seri, Yıl 2005. 5.
Jhon Gram, Bruce Amos, Tim Plumptre, Principles for Good Governance in the 21st Century, İnstitute On Governance, Policy Brief No: 15, August 2003 6. "Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiya" mfa.gov.az/files/file/9(1).pdf (İstifadə tarixi 11 Aprel 2018) 7.
Sevim Bozkurt. "Kamu yönetiminde şeffaflık ve bilgi edinme yasası uygulaması".Adana, 2008, 190 s.http://ulusaltezmerkezi.com/kamu-yonetiminde-seffaflik-ve-bilgi-edinme-yasasi-uygulamasi/135/ (İstifadə tarixi 04 Aprel 2018). 8.
Kuzey, Pelin. "Avrupa Kamu Yönetimi İlkeleri", sıgma Raporları,No:27 (Çeviri), Maliye Dergisi, 2004, Eylül-Aralık, 200 s. 9. Şaban Erdoğan. "Kurumsal yönetim ilkeleri ışığında şeffaflık ve Türkiye uygulaması". Afyonkarahisar, 2009, 207 s. http://openaccess.inonu.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11616/5494/Tez%20Dosyas%C4%B1.pdf?sequence=1&is Allowed=y (İstifadə tarixi 04 Aprel 2018)
DÖVLƏT QULLUĞUNDA ETİK QƏRAR VERMƏ Nərgiz NƏHMƏTOVA nnemetova@beu.edu.az Bakı Mühəndislik Universiteti
Müasir idarəetmə anlayışında etik prinsip və dəyərlər universal xarakter daşıyır. Xüsusilə, dövlət qulluğunda vətəndaşa təqdim olunan xidmətlər, alternativi olmayan xidmətlər olduğundan, bu sahədə etik prinsip və dəyərlər ictimaiyyət üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu istiqamətdə “Dövlət qulluğu haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu (1 sentyabr 2001-ci il tarixindən qüvvəyə minmiş), dövlət qulluqçularının xidməti fəaliyyətini icra edərkən etik qaydalara riayət edilməsini əsas vəzifələrindən biri kimi təyin etmişdir. Etik qaydalar isə öz növbəsində, 31 May 2007-ci ildən etibarən qüvvəyə minmiş “Dövlət qulluqçularının etik davranış qaydaları” haqqında Azərbaycan Respublikası qanunu ilə tənzimlənir. Bu qanun dövlət qulluqçuları üçün vahid etik davranış standartlarını və prinsiplərini müəyyən edir. Qanunun qəbul edilməsində əsas məqsəd, dövlət orqanlarının və dövləq qulluğunun nüfüzunun artırılması, vətəndaşların dövlət orqanlarına və dövlət qulluqçularına etimadın yüksəldilməsi, dövlət orqanları və dövlət qulluqçularının fəaliyyətində səmərəliliyin və şəffaflığın artırılması, dövlət orqanlarında korrupsiyasının və dövlət qulluqçularının fəaliyyətində maraqların toqquşmasının qarşısının alınması, dövlət qulluqçularından gözlənilən davranış barədə vətəndaşların məlumatlandırılmasıdır. Dövləq qulluqçusu status daşıyan insanlar qanunda təyin edilmiş standart və prinsiplər çərçivəsində xidməti davranışlarını icra etməlidir. Praktik həyatda, dövlət qulluqçuları qanunların çərçivəsində vəzifələrini icra edərkən, xüsusilə ictimai məsələlərdə qərar verərkən, müəyyən çətinliklərlə, dilemmalarla üzləşirlər. Bu baxımdan, deontolojik və teleolojik əxlaq nəzəriyyələri olaraq qəbul edilmiş iki nəzəriyyə təyin edici olaraq qəbul edilir. Teleolojik nəzəriyyə hadisələrin nəticəsinə və deontolojik nəzəriyyə isə hərəkətlərin mahiyyətlərinə əsaslanır. Teleolojik nəzəriyyə dünya siyasətində, tez tez istifadə edilən nəticəyə əsaslanaraq, davranış və qərarların qiymətləndirildiyi nəzəriyyədir. Cəmiyyətin faydasını maksimumlaşdırmağı hədəfləyərək, məqsədə nail olmaq üçün vasitələrə bəraət qazandıran nəzəriyyədir. Con Stuart Mill (1806-1873) kimi tərəfdarları olan bu nəzəriyyə, hər bir hərəkətin düzgünlüyünü və yanlışlığını təyin etmək üçün, onun gətirdiyi universal yaxşılığa-faydaya baxmaq lazımdır. Yəni qısa zaman üçün əldə edilən nəticələr deyil, ümumilikdə universal yaxşılığa gətirdiyi nəticələr daha əsasdır. Deontologiya nəzəriyyəsi vəzifə anlayışına əsaslanır. Bu nəzəriyyəyə əsasən davranış və ya hərəkətlər özlüyündə yaxşı və ya pisdir, nəticə davranışın doğruluğunda qərar verici ola bilməz. Adından da görüldüyü kimi, vəzifələr vəya əxlaqi qayda və prinsiplər davranışın əsasını təşkil etməli, təyin edici olmalıdır. Bu nəzəriyyə İmmanuel Kantın (1724-1804) qəti imperativinə əsaslanır. Bu imperativə əsasən hər bir insan davranışlarında «Elə hərəkət et ki, sənin hərəkətinin əxlaq qaydası
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS Baku Engineering University 936 27-28 April 2018, Baku, Azerbaijan olaraq ümumi qanun ola bilsin», yaxud da «Elə hərəkət et ki, sənin iradənin əxlaq qaydası eyni zamanda ümumi qanunvericilik prinsipi qüvvəsinə malik olsun». İnsanlar cəmiyyətdə hər hansı bir fəaliyyəti ümumiləşdirərsə, bunun nəticəsi necə olar? Yəni insanlar heç bir zaman nəticəyə nail olmaq üçün vasitə kimi deyil, nəticənin özü kimi davranmalıdırlar. İnsanların ləyaqət və dəyəri Kantın etik nəzəriyyəsinin mərkəzidir. Deontoloji nəzəriyyələrə əsasən, davranış qaydalarının vahid, insan hüququna və ictimai normalarına əsaslanan davamlı və universal xarakteri olmalıdır və dövlət qulluqçuları davranışlarında bu prsiplərdən heç bir səbəblə uzaqlaşmamalıdır. Bu iki nəzəriyyə dövlət qulluqçularının qanunun nizamlamadığı və ya dəqiq qərarların aydın olmadığı, dilemmalarla qarşılaşdığı zamanlarda dövlət qulluqçularına qərar verməyə kömək edir. Document Outline
|