“Informatika va axborot texnologiyalari”

2-LABORATORIYA ISHI. PASCAL MUHITIDA SODDA MASALA DASTURLARINI, 
SHARTLI OPERATORLAR YORDAMIDA TUZILGAN DASTURLARINI KIRITISH VA 
ULARNI TAHRIRLASH. MASSIVLAR VA GRAFIKAGA DOIR DASTURLAR TUZISH. 
 
Ishning maqsadi: 
Talabalarga Pascal dasturlash tili haqida nazariy ma’lumotlarni eslatish, Pascalda 
matematik ifodalarning yozilishi va ular asosida chiziqli dastur tuzishni o’rgatish. Talabalarda Pascalda 
tarmoqlanuvchi dasturlar tuzish bilim va ko`nikmalarini hosil qilish. Talabalarda Pascal dasturlash tilida 
siklli dastur tuzish ko`nikmalarini hosil qilish. Pascal tilining grafik operatorlari yordamida turli grafik va 
geometrik shakllarni chizish bo`yicha talabalarda amaliy bilim va ko`nikmalarni hosil qilish, hamda 
massivlarni qo’llashni o’rgatish 
Kerakli jihozlar: 
kompyuter, Paskal dasturi 
Masalaning qo`yilishi: 
1.
Chiziqli algoritmlar yordamida bir qator masalalar uchun algoritmlar qurish. 
2.
Shartli operatorlar yordamida tarmoqlanuvchi dasturlar tuzish. 
3.
Takrorlanuvchi algoritmlar yordamida bir qator masalalar uchun algoritmlar qurish. 
4.
Grafik operatorlari yordamida turli grafik va geometrik shakllarni chizish; 
5.
Massivlarni tashkil etish. 
Qisqacha nazariy ma’lumot: 
Chiziqli algoritmlar. 
Chiziqli algoritmlarda asosan hech qanday shart tekshirilmaydi va jarayonlar 
tartib bilan ketma-ket bajariladi. Demak, chiziqli algoritmlar sodda hisoblashlar yoki amallar ketma-ketligidir. 
Chiziqli algoritmlarga misol qilib quyidagi formulalar bo’yicha hisoblashlarni keltirish mumkin: 
Masala. 
Koptok 29.5 m/sek boshlang’ich tezlik bilan tepaga tik ravishda tepilgan. U qancha 
balandlikka ko’tariladi? (havoning qarshiligi hisobga olinmasin. 
Masalaning matematik ifodasi. 
Berilgan: V0=29,5 m/sek. V=V0. 
Koptokni balandlikka ko’tarilish harakatini ifodalovchi qonuniyat: 
h=V0*t-g*t2/2 
(1) 
bu erda, t-koptokning ko’tarilish vaqti, sekund; g-erkin tushish tezlanishi (9,8m/sek2); 
Masalani echish usuli. 
Koptokni tezligi eng yuqori balandlikka etganda nolga teng bo’ladi, V=0. Fizika kursidan ma’lumki 
tezlik yo’ldan vaqt bo’yicha olingan hosila 
V=dh/dt 
(2) 
(1) dan hosila olsak 
V=V0-g*t 
(3) 
(3)
ni nolga tenglab t ning qiymatini topamiz: 
t=V0/g 
(4) 
(4)
dan 
t 
ni topib (1) ga qo’yamiz. 
Ikki sonni qo’shish dasturi tuzilish jarayonini ko’rib chiqamiz. 

---

17