I e.Ə.ƏIiyev 2016
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məsələn, bax: Тункин Г.И. Теория международного права. М., 1970; Чер- ниченко С.В. Теория международного права. В 2-х томах. М., 1999.
- Шумилов B.M. Международное право. Учебник. M., 2008, с. 163. 3 Оппенгейм Л. Международное право. Том 1. Полутом 1. Пер. с анг. М.
- 1948. С.52.
yazan bütün müəlliflər, demək olar ki, birmənalı şəkildə göstərirlər ki, beynəlxalq hüququn sistemi obyektiv əsasa malikdir.* Beynəlxalq hüquq elminin sisteminə gəldikdə, qeyd etməliyik ki, 0 , obyektiv xarakter daşımır. Belə ki, beynəlxalq hüquq elminin sistemi beynəlxalq hüquq üzrə mütəxəssis alimlərin, ümumiyyətlə, beynəlxalq hüquq barədə yazan müəlliflərin elmi fikirlərinin nəticəsidir. Deməli, o, obyektiv mənada beynəlxalq hüququn sistemindən fərqli olaraq, subyektiv xarakter daşıyır. Başqa sözlə, beynəlxalq hüquq elmi müəlliflərin (alimlərin) subyektiv mülahizələri əsasında obyektiv mənada beynəlxalq hüququn şərh olunması və izah edilməsidir. Buna görə də, ayrı-ayrı müəlliflər (alimlər) beynəlxalq hüquq elminin bir-birindən fərqli, müxtəlif sistemlərini təklif edə bilərlər. Lakin, buna baxmayaraq, necə olsa da, beynəlxalq hüquq elminin sistemi obyektiv mənada beynəlxalq hüququn sisteminə əsaslanır və onunla müəyyən olunur.^ Amma «beynəlxalq hüquq elminin sistemi» və «obyektiv mənada beynəlxalq hüququn sistemi» kimi iki anlayışı eyniləşdirmək olmaz.
Dördüncü, onlar bir-birindən tərkibinə görə fərqlənirlər. Belə ki, qeyd etdiyimiz kimi, obyektiv mənada beynəlxalq hüquq beynəlxalq hüquq normalanndan ibarətdir. Beynəlxalq hüquq elminin tərkibcə nədən ibarət olmasına gəldikdə isə, qeyd etməliyik ki, o, elmi-nəzəri fikirlərin məcmusudur. Bir az öncə qeyd etdik ki, beynəlxalq hüquq elmi beynəlxalq-hüquqi tənzimetmənin qanu- nauyğunluqlanm öyrənir. Bu öyrənmə nəticəsində obyektiv mənada beynəlxalq hüquq haqqında nəzəriyyə - beynəlxalq hüquq nəzəriyyəsi formalaşır.^ Beynəlxalq hüquq nəzəriyyəsi isə bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan anlayışların, elmi mühakimə, mülahizə, nəticə, baxış, şərh, postulat, hipoteza, tezis, müddəa, aksiom, fərziyyə və konsepsiyaların sistemidir.
85
Beşinci, onlar bir-birindən bütün dövlətlər üçün ümumi və vahid olmaq baxımından fərqlənir. Belə ki, bütün dövlətlər üçün ümumi və vahid olan beynəlxalq hüquq elmi yoxdur. Hər bir dövlətdə aynca beynəlxalq hüquq elmi mövcuddur. Məsələn, Rusiyamn beynəlxalq hüquq elmi, Almaniyanın beynəlxalq hüquq elmi, Fransanın beynəlxalq hüquq elmi, Azərbaycanın beynəlxalq hüquq elmi və s. Bu gün dünyada təxminən 220-yə yaxm dövlət və dövlətəoxşar qurumlar vardır və onların hər birində beynəlxalq hüquq elmi formalaşmışdır. Obyektiv mənada beynəlxalq hüquqa gəldikdə isə, qeyd etməliyik ki, o, bütün dövlətlər üçün ümumi və vahiddir. Buna görə də, əgər ABŞ-m, Almaniyanın, Azərbaycanın, Fransanın, İtaliyanın, Rusiya Federasiyasının və s. ölkənin öz beynəlxalq hüququna malik olması barədə fikir söyləmiş olsaq, belə fikir səhv və yanlış olardı. Ona görə ki, dünyada mövcud olan bütün dövlətlər üçün yalnız bir universal dövlətlərarası hüquq sistemi vardır ki, o, obyektiv mənada beynəlxalq hüquq və ya sadəcə olaraq, beynəlxalq hüquq adlanır. Beynəlxalq hüquq elminin, ilk növbədə, böyük nəzəri əhəmiyyəti vardır; çünki beynəlxalq hüquq, hər şeydən əv\'əl, nəzəri elmdir. Belə ki, 0 , beynəlxalq-hüquqi tənzimetmə mexanizminin qanıma- uyğunluqlarını izah edir, obyektiv mənada beynəlxalq hüququn bütün anlayışlannın şərhini verir və onlann mahiyyətinə aydınlıq gətirir. Elə məsələlər vardır ki, obyektiv mənada beynəlxalq hüquq onlara leqal (normativ) anlayış vermir (məsələn, beynəlxalq hüquq subyektliyinə, beynəlxalq hüququn mənbələrinə, beynəlxalq hüquq məsuliyyətinə, beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərinə, beynəlxalq hüququn sahələrinə və digər məsələlərə). Belə halda beynəlxalq hüquq elminin köməyindən istifadə olunur. Həmin məsələlərin hüquqi tərifini məhz beynəlxalq hüquq elmi verir. İn- qilabaqədərki Rusiya alimi, Sankt-Peterburq Universitetinin professoru F.F.Martensin haqlı mövqeyinə görə, beynəlxalq hüquq elmi həmişə beynəlxalq adətlərin əsl və həqiqi mənasım müəyyənləşdirməyin (aydınlaşdırmağın) vacib vasitəsi olmuşdur; buna 86
görə də, 0 , mübahisəsiz olaraq, beynəlxalq hüququn mənbələri sırasına aiddir.' Beynəlxalq hüquq elmi həm də, eyni zamanda, praktiki əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, o, nəzəri elm olmaqdan savayı, həm də tətbiqi elm kimi tanmır. Nəzərə almalıyıq ki, beynəlxalq hüquq elmi beynəlxalq hüquq normalannın praktikada necə tətbiq olunmasını da öyrənir və ümumiləşdirmələr apanr.^ Hüquqtətbiqetmə orqanlan öz fəaliyyətlərində müəyyən hallarda beynəlxalq hüquq elminin köməyinə bel bağlayır. BMT-nin Beynəlxalq Məhkəməsi qərar çıxaran və müvafiq məsələ barədə rəy tərtib edən zaman, bəzən, beynəlxalq hüquq elmindən istifadə edir. Qeyd etməliyik ki, beynəlxalq məhkəmə və tribunallann qərarlannda, habelə BMT-nin Beynəlxalq Hüquq Komissiyasının sənədlərində tanınmış alimlərin elmi əsərlərinə istinad etmək praktikası geniş yayılmışdır. Təsadüfi deyil ki, Beynəlxalq Məhkəmə Statutunun 38-ci maddəsi beynəlxalq hüquq elmini beynəlxalq hüququn mənbə növlərindən biri kimi nəzərdə tutur. Belə ki, həmin maddəyə görə, Beynəlxalq Məhkəmə mübahisələrə baxarkən beynəlxalq hüquq doktrinasını (elmini) tətbiq edə bilər. Güman edirik ki, beynəlxalq hüquq doktrinası (elmi), xüsusən də beynəlxalq hüquq sahəsində tanmımş alimlərin elmi əsərləri bundan sonra da məhkəmələr tərəfindən beynəlxalq hüquq sahəsində qərarlar qəbul edilərkən müəyyən rol oynamaqda davam edəcəkdir. Məhkəmə qərarlarında doktrinadan istifadə olunması bu və ya digər hüququn mövcudluğunu sübut etmək məqsədinə xidmət edir.^
87
Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|