Haci qadir qədirzadə Əshabi KƏHF: MÜQƏDDƏSLİK

Dilək  məqsədi  ilə  ağaca  əsgi  bağlamaq  kərküklər  (İraq
i
türkmənləri)  arasında da  geniş yayılmışdır.  Burada Sere // Suvare 
adlı  ərazidə  eyni  adla  tanınan  ağaca  böyük  inam  vardır.  Bununla 
bağlı  Yaşar  Kalafat  yazır  "Ağacın  içində  bir  dəlik  vardır.  Ağacın 
içindən  keçən  və  uşağı  olmayanların  uşaqları  olacaqlarına 
inanrlar.  Uşağı  olanlar  bu  ağaca  yaşıl  bir  çapıt  bağlar  və  qurban 
kəsərlər."130
Orla  Asiya  türklərində  bəzi  çinar  ağaclarına  müqəddəs 
kimi  baxırlar.  Q.  P.Vasilyeva  qeyd  edir  ki,  Kiz  Bibinin  yanındakı 
çinar  müqəddəs  hesab  edilir.  Xüsusən,  qadınlar  həmin  çinarı 
ziyarət  edərək  sonsuzluqdan,  müəyyən  xəstəlikdən  qurtarmaq 
üçün  onun  altında  məclis  təşkil  edirlər.  Eyni  zamanda,  çinarın 
budaqlarına çapıt bağlayırlar.  İstək böyük olduqda məclis də böyük 
olur.
Müəllif  bunun  qadın  Hami-Kiz  Bibinin  şərəfinə  edildiyini 
söyləyir.131
Eyni  inam  Krım  türklərində  də  vardır.  Burada  ulu  çinarlara 
güclü inam olmuşdur.132
Naxçıvanda,  xüsusən  Ordubadda  çinaıiara  müqəddəs 
ağac  kimi  yanaşılır.  Heç  təsadüfi  deyil  ki,  Ordubadda  bütün 
məsciddlərin  və  bir  sıra  ziyarətgahların  həyətində  çinarlar  vardır. 
Hətta  xalq  arasında  deyirlər  ki,  Ordubadda  harada  çinar var,  ora 
müqəddəs  yerdir.  Ordubad  şəhərində  XX  yüzilliyin  70-ci  illərinə 
qədər  məsciddin  qabağında  çox  nəhəng  bir  çinar  vardı. 
Söylənilirdi  ki,  bir  zamanla^  ustad  Şeyx  Nizami  burada  olmuş  və
77

---

həmin  çinarın  altında oturmuşdur.  (Çinarın  gövdəsində XI  əsrə aid 
olması  ilə  bağlı  yazını  mən  göımüşdüm).  Elə  ki,  məscid  sökülüb 
yerində mədəniyyət evi tikildi, çinar qurudu.
Naxçıvanda  çinarlarla  bərabər,  məscidlərin  həyətindəki 
qara  ağaclara  ehtiramla  yanaşılır.  Ümumiyyətlə,  Naxçıvanda 
qarağac  ağacı  ilə  bağlı  inam  geniş  yayılmışdır.  Həmin  inamdan 
bəhs  edərək  H A Q uliyev  və  A.S.Bəxtiyarov  yazırlar  “Naxçıvan 
şəhəri  yaxınlığında son vaxtlara qədər bir-birindən  müəyyən  qədər 
aralı 
iki 
qarağac  dururdu.  Əhali  onları  əkiz  adlandırırdı. 
Göstərirdilər  ki,  bu  ağaclar  güya  yeraltı  köklərlə  bir-biri  ilə 
əlaqədardır.  Bunların  birisinin  yanında  (  Yarımca  kəndinə  gedən 
yolda  )  bir  ədəd  cavan  qarağac  bitmişdir  ki,  bunu  da  qoca 
qarağacın  oğlu  adlandırırlar.  Sonralar  bu  ağacın  ətrafı  “Xuda 
divan” adlı  böyük  qəbirstanlığa çevrilmişdir.  Xalq  arasında məhşur 
olan  rəvayətə  əsasən  kim  bu  yerdən  qarağacın  bir  quru  çöpünü 
belə apardısa, o, qızdırma xəstəliyinə tutulurmuş”.133
Naxçıvanda  duvaq  günü  gəlinə  xeyir-dua  verərkən,  dilək 
diləyərkən bar verən ağacın kiçik budağı ilə başına vurulması 
( toxundurulması) da məhsuldarlıqla bağlıdır.
Yuxarıdakılardan  belə  nəticəyə  gəlmək  olar  ki,  “Əshabi- 
Kəhf’dəki  ağac  inamı  genetik  cəhədən  ümumi  türk  xarakteri 
daşımaqla,  çox  qədim  zamanlarda  formalaşmışdır.  Qədim  türk 
soyu  ağaca  həyatverici,  yaşadıcı  qüvvə  kimi  baxmaqla  onunla 
bağlı inancları günümüzə qədər qoruyub saxlamışdır.
78

---

N Ə T İ C Ə
ı
Aparılmış  hərtərəfli  araşdırmalardan  aşağıdakı  nəticəyə 
gəlmək olan
1.  “Əshabi-Kəhfələ 
bağlı 
rəvayət 
Naxçıvanda 
formalaşmaqla  əvvəlcə  türk  xalqları5  sonra  digər 
xalqlar arasında yayılmışdır.
2.  “Qurani  KərinTdə  adı  çəkilən  «Əshabi-Kəhf»  bütün 
əlamətləri  ilə  Naxçıvandakı  «Əshabi-  Kəhfə»  uyğun 
gəlir.
3.  Mağara  qədim  ata  ocağı,  yaşayış  məskəni  kimi 
«Əshabi-Kəhf»  hadisəsindən  əvvəl  mövcud  olmaqla 
müqəddəs hesab olunmuşdur.
4.  Buradakı  inanclar  heç  bir  dinə  deyil,  qədim  türklərin 
arxaik inamlar pantieonuna, təbiət kulutuna aiddir.
5.  «Əshabi-  Kəhf»  fiziki  təmizlik,  ruhu  paklıq  halında olan 
qulun Tanrısına yönəldiyi Ali məqamdır.
6.  «Əshabi  Kəhf»  Azərbaycan türkünün  qədim  ata yurdu, 
Naxçıvanda  min  illər  boyu  tapındığı  mağaranın 
daşlarına  hopmuş  mənəvi,  tarixi,  daş  yaddaşı,  kimlik 
vəsiqəsidir.
79

---

SƏKİLLƏR

---

т
щ
ш
т
ч   .   f c i   « *  
ı :   •
1
a
V
 
;  
• •  
I М
П
 
: r  
* 
<
_
 
*
-
i
^
v
*
c
#
* *  
*   . ' .
v
a
 
•
'   '
•  
^
 
Г  
*  
* 4 4 «  
^
 
#
•   '
v
  - .  
"
■
•
М
Ш
•
•
r
i r
Şəkil  1 ."Əshabi-Kəhf’in girişinin  ümumi görünüşü. 
Solda təbii  keçid,  sağda XX əsrin  80-ci  illərində 
düzəldilmiş dəmir beton  pilləkan.
83

---

Şəkil 2.Qədim dövrdə  girişi asanlaşdırmaq  məqsədi  ilə
qayada qazılmış ayaq  izləri.
(Rəvayətə görə zülmdən qaçanların ayaq  izləri).
Mağaraya  gedən  qədim yol.
84

---

Şəkil  3.  Yeddi yatmışla bağlı  məqam
“Yeddi  kimsənə"
85

---

Şəkil 4.Dilək məqsədi  ilə  kiçik daş atılan  məqam -
Düldülün ayaq  izləri.
86

---

e r 
1 
V
4  
y .
Şəkil 5.  Qədim tikil.(İbadətgah)  qalıqlarının
ümumi görünüşü.

---

Şəkil 6.  Divar qalıqlarından fraqment.
88

---

v \  ^ 
/ /
НА 
*"'
h
"  
• • 
4v€*
КУдУг* л
Şəkil 7.  “Əshabi-Kəhf” də dilək məqsədi  ilə 
parça (əsgi.cındır)  bağlanmış ağac.
89

---

/*
г
V ^ s
Şəki! 8.Alməmməd  (Əli  Məhəmməd, Ali  Məhəmməd)
pirindəki dilək ağacı.
90

---

Şəkil  9.  Dilək ağacı.  Qırğızıstan.  Foto müəllifin Türk Dünyası
jurnalındakı  məqaləsindən götürülmüşdür.
91

---

Şəkil  10. Altay və Sibir Türklərində dilək ağacı-Dalama,  Sarama. 
Foto Alekseev N.A.  Ranme formı  reliqii Tyurkoyazıçnıx narodov 
Sibiri.  Novosibirsk.  1980  kitabında səhifə 64-dən  götürülmüşdür.
92

---

Şəkil  11.  Dilək ağacı.  Başqırdıstan.
93

---

Ş
ə
k
il 
1
2
. 
D
ilə
k
 ağ
ac
ı. 
Dağıstan.

---

kiçik daşlar.  (Solda)
95

---

Şəkil  14.  “Damcıxana”ya gedən yol və “Damcıxana”nın görünüşü.
96

---

Şəkil  16.  Yağış sularını toplamaq  məqsədilə son  illərdə
düzəldilmiş  hovuz.
97

---

•ч:
•'  ., 
7%. 
* * у .г * :~
  л Г ' 7: ^  ‘•VJ  \   .  :  ч
* •   " •  
•-'‘ * '•'7 *1 ^ 1   , У , , ;
• с-
№ W il
'   / 5 £ - Г
' ' • • а д ?  
v t
>И>.- 
* 
İ &
г
  •  v > v 5  •••  v * } . ' ^
Й1Й
1/ ^ / ;
Б&З
r>V
4   >
Л  У
ж
-г;.1):-
/ Ч
1
*-'«Г
 
4£Г?
| Ш К 1 1
K i-  
: “
vm
' X Ä -
W  ,
W  *
Г 
.
1
.
KüSfc
ж
д н ^
. V ■>••»- '«*
••илчвйкз!!?
,  
' W
^ 1   * / Д
r
«
У  у  
,   •  
t
*  
л
. ;
e 1
ЙЯС
ЁЗШ
$
: / > * < «   İ
> J  
‘   ı '  
•
* - t 1
? »»__z
1 * 4  
ı
UM^
4  
«
‘   W * * Ä *   • .
V f  *  ^
•
  ' j  
' ? v   #
'   j
4
:
• « .
j
s5fe»'4S
r * g t T f \
£**&*<&
*5iÇ v
* A i'.*  . , *  
ı  • 
j
 -»İ:--V
Bgf3?&  :•' • .- ■
 :  -
л1%  
-й & ? * * Г Л
  I
•
У * у  :'г •  >  ^   ÄL
г- 
г
 
% ч
я »
v " -
• r v
Д
О
•ta
z S t e & j f c
( Ш
■щ-İMf,
щ §щ ш
S 5; t
’ ,***
» W
!
&
3&
äi
»TTr-
4V :
£   : л  ; s ^ < r  JT,4
V.A%.  • /  * .  . 
•• r ^ ' V ^ V
* 
- ^ r  
‘İV«*İ^> r 4*j  "A‘"»  ’ *;
ä&. * •
{ 
•  V'  -  i '  f  **>%£>-'i
4 
•
4
  *A# 
L*  •  . v>  v  Г/лЛГ.
:?ч 
'£ШФ
Ч  
'  -   •
X  
& ;  'Л -  «  v>  •■•'• 
■’■
 v  
‘t
 Ч'ЗЙИ
V . 
•*!; у A > : <  >:», f*V>, ^  t. t ,y 
Л Г А
■ä
05йЙ
Şəkil  15.  Dilək məqsədi  ilə daş yapışdırılan və  nəzir qoyulan
müqəddəs “Qara daş “
98

---

Şəkil  17.  “Əshabi  Kəhf’in  daxilindən  bir görünüş.
99

---

Şəkil  18. Zəvvarlar “Əshabi-Kəhf’də
100

---

Ə D Ə B İ Y Y A T
1.  Qədiızadə  Q.,  Abbasova S.  "Asafkəf mağarasına  inam,  onun 
tarixi  kökləri.  “Sovet  Naxçıvanfqəzeti,  6.01.82.  Yenə  onların: 
rusca; 
“Sovetskya 
Naxiçevan”.12.01.82.Qədiızadə 
Q. 
Pərəstişlər,  inamlar və  tarixi  həqiqətlər."Sovet  Naxçıvanı”qəz.  , 
29.03.1985.  Hacı  Kadir  Kadirzade.  Nahçıvanda  mukaddesler, 
eren  və  evliyalaria  ilgili  kutsal  yerlər.  I  Uluslararası  Türl< 
Dünyası  eren  və  evliyalan  Konqresi  bildiıileri.  Ankara,  1998,  s. 
213-225.  Qadir  Qədirzadə.  Naxçıvan  tarixinin  daş  yaddaşı 
“Ə shabi-Kəhf.  “Naxçıvan”içtimai-siyasi, 
ədəbi-bədii, 
elmi- 
publisistik  jurnal.  Naxçıvan,  2000,  s  34-37.  Hacı  Qadir 
Qədirzadə,  “Əshabi  Kəhf”:  yeni  tapıntılar,  tarixi  həqiqətlər 
“Şərq Qapısı”.  18.07.2002.
2.  “Kurani-Kerim”.,1/16
3.  "K əhf surəsi.  18/22
4.  Yenə orada.  18/18
5.  Yenə orada.  18/21.
6.  İslam  Ansiklopedisi.  Türkiyə  Diyanət  Vakfı.  İstanbul.  1991,  cilt 
3, “Əshabi-Kəhfbölümü,s.465-467.
7.  Elmallı  M.Hamdi  Yazır.  Hak  dini  Kuran  Dili.  Çelik  Şura. 
İstanbul, 5-ci cilt, s.163.
9
8.  Yenə orada. ,s,  169.
9.  Yenə orada., s.  177.
10.  İslam Ansiklopedisi., s.  166.
11.  Elmallı M.Hamdi Yazır. G öst.əs., s,  176-177.
101

---

12.  Əbdürrəşid 
Əl-Bakuvi. 
Abidələrin 
xülasəsi 
və 
qüdrətli 
hökmüdarın möcüzələri. Bakı,  1982, ss  113.
13.  “Kurani-Kerim”, 18/22.
14.  Farruk Sumer. "Eshabi-Kehf/yeddi uyuyanlar/. İstanbul,  1989.
15.  Hacı 
Fəxrəddin 
Səfərli., 
Həmzə 
Cəfərov. 
Naxçıvan 
ziyarətgahları.  1998.  Hacı  Fəxrəddin  Səfərli  Duaların  Allaha 
çatdığı yer -  «Əshabi -Kəhf». Bakı. 2002.
16.  Sədrəddin  Bəlaqi.  Quran  qissələri / fars dilindən tərcümə edən 
Möhsün Nağısoylu/. Bakı,  1992.S.  191-195.
17.  “Kurani-Kerim”.,  18/9
18.  Sədrəddin Bəlaqi. Göst.əs. s. 237-238.
19.  Elmallı M.Hamdi Yazır, Göst.əs. “Kəhfsurəsi,ayə 9, s.167.
20.  Kurani-Kərim ve Mealı.  Mehmet Nuri Yılmaz. Ankara, 1998.
21.  “Kurani-Kerim” ve türi22.  “Kurani-Kerim” 
ve 
türkcə 
açıqlamalı 
mealı. 
Mədinei 
Münewerie,  1992.
23.  Kurani-Kerim 
ve 
mealı. 
Abdulbakiı 
Gölpınarlı. 
Kumda 
basılmış, Nəsir Tarixi göstərilməyib.
24.  “Qurani-Kərim”  Azərbaycan  türkcəsində  açıqlama.  Nəriman 
Qasımoğlunun qələmilə. Bakı,  1993.
25.  Kurani-Kerim  ve  Mealı.  Abdulbakı  Gölpınarlı.  “K əh f  surəsinə 
yazılmış şərh. s. 28-29.
26.  Elmallı M.Hamidi Yazır. Göst. Əs s.  168.
27.  Kurani-Kerim 
ve 
türkce 
açıqlamalı 
meal. 
Mədineyi 
Müneweriye. “Kəhfsurəsinə yazılmış şərh.
102

---

28.  Elmallı M.Hamdi Yazır. G östəss.  175.
t
29.  Hacı Fəxrəddin Səfərli., Duaların...s.25
30.  Krımskiy A.,  Atay  M.  Sem  spyaşix  otrokov efesskix-.  ‘Trudı  po 
vostokovedeniyu 
izdavaemıe. 
Lazarevskim 
İnstitutom 
Vostoçnıx  yazıkov”.  Vıp.  41,  M.,  1914,  Kordlevskiy  V.A. 
Skazaniya i leqendı.  İzb. Soc. 1.1,  Moskva,  1960.
31. Abureyxan Biruni.  İzb. proizvedeniya. T.1, Taşkent,  1957.
32.  Nikitin  K.  Narodnıe  predaniya  v  Naxçievanskom  uezde, 
Erivanskoy  qubemii.  (SMOMPK)  Sbomik  materialov  dlya 
opisaniya  mestnostey  i  plemeni  Kafkaza.  Tiflis,  1882,  vıp,  II, 
otdel II s,  107-120
33.  Kalmıkov A.  Xıva  "Protokol  zasedaniya Turkestanskoqo  krujka 
lyubiteley arxeloqii”. XII. Taşkent,  1908,s.71.
34.  Snesarev  Q.  P.  Zaqadka  Daku-Yunusa  (istoriya  odnoqo 
poiska). Sovetiskaya Etnoqrafiya, Moskva.  1978,5, s ,148-159.
35.  Yenə orada, s,  151.
36. Yenə orada. ,s.  152.
37.  Yenə orada. ,s.  152.
38.  Yenə orada.s.  153.
39.  Yenə orada.s.  153.
40.  Yenə orada.,s.  152.
41.  Ebülqazi 
Bahadır 
Han. 
Türtterin 
soykütügü 
(şəcərei 
Terakime). Tercüman  1001  temel eseri, s, 28.
42.  Yenə orada., s. 32.
103

---

43.  Prof.Dr.  Fahrettin  Kırzıoğlu.  Yukar-Kür  ve  Çoruk  Boylarında 
kıpçaklar. Ankara, 1992,1  bölüm.s. 1 -54.
44.  Snesarev Q.  P. göst.əs.,s.  153.
45.  Yenə orada.,s.151.
46.  "Kitabi-Dədə Qorqud”. Bakı,  1988, s.  110.
47.  Yenə orada. ,s.  119.
48.  Ebülqazi Bahadır Flan. Göst.əs. s.14a
49.  Kırzıoğlu M.Fahrettin. göst.əs. s.43,44,214-216.
•  •
50.  Yenə orada., s. 36.
51.  "Bilqamıs” dastanı. Bakı,  1985. s. 98,
52. Yenə orada., s, 93-94.
53.  “Kitabi-Dədə Qorqud”, s.  116.
54. Akgündüz  Ahmet.  Arşiv  Bilgələri  işığında,  Tarsus  tarihi  ve 
Eshabi-Keht.  İstanbul,  1993,  Güler Yıldız,  Ramazan  Çakıroğlu. 
Mersin  ili  ve  çevresində  yer  alan  “Şeh  (  Şeyh  Mikdad  )”  və 
“Esabi-Kehf  ile  ilgili  derlerneler.  I  Uluslararası  Türk  Dünyası 
eren ve evliyaları konqresi bildirileri. Ankara,  1998, s. 577-579.
55.  Prof.  Dr.  Hikimet Tanyu.  Flacıbektaşda  (  Suluçkaraböük  )  bazi 
inanclar ve  adetler.  Genc  erenler.  Ankara,  Avqustos,  1998,  yıl 
3, sayı 35, özel sayı, s. 30.
56.  Dr.  Yaşar  Kalafat.  Kuzey Azerbaycan-Doğu  Anadolu  ve  Küzey 
İrakta  eski  türk  Dini  İzleri.  Diri  folkloıik  tabakalaşma.  Ankara, 
1998, s. 233, şəkil və şəkilaltı yazı.
57.  Diyakonova  V.P.  Reliqioznıe  kultı  tuvintsev.  Pamyatniki  kultıırı 
narodov Sibiri i Severa. Leninqrad,  1977 kitabında, s.  185.
104

---

58.  Yaşar Kalafat. Göst.əs. s. 232.
59.  “Bilqamıs” dastanı., s. 36-37.
60. Yenə orada., s.35-39.
61. Yenə orada., s.9.
62.  “Kitabi-Dədə Qorqud”., s.44.
63. Yenə orada., s.66.
64.  Xlopina  İ.D.  İz  mifoioqii  i  traditsionnıx  reliqioznıx  verovanii 
şortsev.  Etnoqrafiya  narodov  Altaya  i  Zapadnoy  Sibiri. 
Novosibirsk,  1978 kitabında, s. 80-81.
65.  Abdulkadir İnan.  Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul,  1976, s.31.
66. Alekseev  N.A.  Rannıe  formı  reliqii  tyurkoyazıçnıx  narodov 
Sibiri.  Novosibirsk,  1980,s.64.
67.  Potopov  LP.  Drevnetyurkskie  çertı  poçitaniya  Neba  u 
Sayano-Aitaiskix  narodov.  Etnoqrafiya  narodov  Altaya  i 
Zapodnoy Sibiri.  Novosibirsk,  1978, s.58-59.
O
68.  Çançibaeva  L.V.  O  sovremennıx  reliqioznıx  perejitkax  u 
Altaytsev.  Etnoqrafiya narodov Altaya...kitabında,s.92.
69.  Rudenko  S.  İ.  Başkirı.  İstoriko-etnoqrafiçeskie  oçerki.  Moskva- 
Leninqrad,1955,s.317.
70.  Devlet  M.  A.  Kult  bıka  v  Çentralnoy  Azii  j.  “Priroda” 
oktyabr, 1988, s.35-36.
71.  Alekseev N.A. göst. əs., s.73.
72.  Mirəli  Seidov.  Azərbaycan  xalqının  soyunu  düşünərkən. 
Bakı, 1989, s.268.
>
-  105
/

---

73.  Abdulkadır  İnan.  Mekaleler  və  incelemeler.  C.  11  Türk  Tarihi 
Kurumu (TTK) yayınları,  1991, s. 35-36.
74.  “Kitabi-Dədə Qorqud”., s.39.
75.  İsmayıl  Oranlı.  II  bölüm.  XIII  Dərsimizdə  bazı  gelenekler  ve 
inanc  motivləri.  Hacı  Bektaş  Veli  araşdırma  dergisi.  Güz. 
2000,15, s.  178.
76. Azərbaycan mifoloji mətinləri. Bakı, 1988, s.76.
77. Yenə orada., s.82.
78.  Yaşar Kalafat  Kuzey Azərbaycan..... s.71,190-cı mənbə.
79.  Alekseev N.A. göst. əs. s.44-45.
80. Abdullayev  B.  Yağış  daşı  barədə  qeydlər.  Azərbaycan 
folklorşünaslığı məsələləri. Bakı,  1989, s.15.
8 1 .  Xudayakov  İ.A.  Kratkoe  opisanie  Verxoyanskoqo  okruqa. 
Leninqrad, 1969, s.277.
82.  Yaşar  Kalafat.  Güney  Türkistandan  Türkiyeye  meseleler  ve 
türk kultur kimliyi. İstanbul.  1995, s.27-28, mən. 34.
83.  Naxçıvan  sancağının  müsəffəl  dəftəri.  (ƏMəhərrəm  1140  (27 
avqust  1727).  Ak.  Ziya  Bünyadov.  t.e.n.  Hüsaməddin 
Məmmədov Qaramanlı. Bakı  1997. s.122-123.
84. Alekseev N.A. göst. əs. s.43.
85.  Quliyev  H.A.  ,  Bəxtiyarov  A.S.  Azərbaycanda  qədim  dini 
ayinlər və məişətdə onun qalıqları. Bakı,  1968, s. 33.
86.  “Bilqamıs” dastanı., s. 32.
87.  Malov  S.P.  Pamyatniki  drevnetyurkskoy pismennosti.  Moskva- 
Leninqrad,1951,s.37.
106

---

88.  Yenə orada., s.68.
89.  Mirəli Seyidov. göst. əs., s. 234-236.
90.  Gokalp Z. Türk medeniyyeti tarihi.  İstanbul, 1976, s.52.
91.  İnan  A.  Tarihde ve  bu  gün  şamanizim.  2  baskı,  Ankara,  1972, 
s.48.
92.  Ögel  B.  Türklerde  dövlet  anlayışı.  13  yüzyıl  sonlanna  kader. 
Ankara, 1982, s.16.
93.  Esin  E.  Ötürken  Yış  (  Türk  sanatında  Ağaclı  dağ  hakkında 
notlar). AtsızAımağanı. İstanbul,  1976, s.  147-149.
94.  Potapov  L.P.  Yer-Sub  v  Orxanskix  nadpisax.  ST  (Sovetskaya 
Tyurkoloqia),  № 6, Baku,  1979, s. 71-78.
95.  Kanınovskaya  LE.  Predstavleniya  altaytsev  o  vselennoy  SE, 
1935,  № 4-5, s.  162-163.
96.  Anoxin  A.V.  Materialı  po  şamanstvu  u  altaytsev.  Sb.  MAF,  t .
IV, vıp. 2,  Leninqrad,  1924, s.  1,15,17,92.
%
97.  Gömeç Saadettin. Gök Türk Tarihi. Ankara,  1997, s. 37.
98. Abramzon  S.M.  Kirqizı  i  ix  etnoqrafiçeskie  i  istoriko-kultumıe 
svyazi.  Leninqrad,  1971, s. 295.
99.  Alekseev N.A. göst. əs. s. 75.
100. 
Çançibaeva L.Q. göst. əs. s. 95.
101. 
Azərbaycan mifoloji mətinləri., s. 51-52.
102. 
Qədirzadə  Qadir.  Doğumla  bağlı  hami  ruhlar,  şər qüvvələr 
və  genetik  əlaqələr.  Ana  yurttan  Ata  yurda.  Türk  dünyası. 
Ankara, ocak,  1994, s. 71.
103. 
Azərbaycan mifoloji Vnətinləri., s. 58.
»
•  107
t

---

104. 
"Kitabi-Dədə Qorqud”., s.44.
105. 
Yenə orada., s. 38.
106. 
Mirəli Seyidov. göst. əs., s. 222. 
v
107. 
"Koroğlu” dastanı., Bakı,  1975,s.  19-20.
108. 
Yenə orada., s. 20.
109. 
Yenə orada., s. 20.
110. 
Söylemezdin  Minaveddin.  Gümrülerin  Nevruzda  sulaşma 
gelenegi.  Milli  folklor  ‘Türk  Dünyası”  folklor  Dergisi.  Ankara, 
1998, BAHAR 37, s.  106.
•
111. 
Alekseev N.A. göst. əs., s. 55.
112. 
Azat  Kaya.  Balıkesirde  yatırlar çevresinde  oluşan  inanc ve 
gelenekler.  V  Milletlerarası  Tüık  Halk  Kültürü  Konqresi. 
Gelenek,  Görenek  İnanclar  Seksiyon  bildirileri.  Ankara,  1997, 
s. 282-288.
113. 
Yaşar Kalafat.  Kuzey Azerbaycan....,s. 76-77.
114. 
“Kitabi-Dədə Qorqud” ., s. 47-48.
115. 
Yenə orada., s.62.
116. 
Yenə orada, s111.
117. 
Yenə orada., s.98.
118. 
Koroğlu  Xalıq.  Oquzskiy  qeroiçeskiy  epos.  Moskva,  1976, 
s.  44.;  Şerbak  A.M.  Oquz-name.  Muxabbet-name  pamyatniki 
drevneuyqurskoy  i  starouzbekskoy  pismennosti. 
Moskva, 
1959, s. 28, 30.
119. 
Yenə göstərilən əsərlərdə. Həmin yerdə.
120. 
“Bilqamıs” dastanı., s. 55.
108

---

121. 
Naciye  Yıldız.  “Dede  Korkut”  hikayeleıində  ve  “Manas” 
dastanında  ağac.  Milli  folklor,  ‘Türk  Dünyası”  folklor  dergisi. 
Ankara,  1998, Bahar 37, s. 47-50.
122. 
Ülkütaşr  Şakir.  Türk  ve  islam  gelenəyinde  ağac.  Ankara, 
1963, s.  18.
123. 
Mirəli Seyidov. Göst. əs. s. 270.
124. 
Alekseev. N. A. göst. əs. s. 60.
125. 
Orioın N.Namik. Eski türk yazıtları. Ankara,  1987, s .40.
126. 
Rudenko S.İ. göstər, əs., s. 317.
127. 
Azərbaycan mifoloji mətinləri., s.  141.
128. 
Vasilyeva 
Q.P. 
Turkmenı-Noxurlı. 
Sredneaziatskiy 
etnoqrafiçeskiy sbomik.  Moskva,  1954, s. 211.
129. 
Alekseev N.A. göst. əs. s, 68.
130. 
Yaşar Kaiafat. Küzey Azərbaycan....s. 76-77.
<