Haci qadir qədirzadə Əshabi KƏHF: MÜQƏDDƏSLİK
Yüklə 152 Kb. Pdf görüntüsü
|
S.M.Abramzoo Cənubi Qırğızıstanda quraqlıqla bağlı əhalinin yığılıb dua etməsi və qurban kəsməsi adətinin («kudayı» ) Yer-Su ilə əlaqələndirir.96 Bu inanc Naxçıvanda quraqlıq zamanı “müsəllə”yə çıxıb qurbankəsməyə uyğun gəlir. Bu isə yerə suyun çağırılması, onlann birləşdirilməsidir. Deməli, yer-su bütövlük mənasında işlənməklə, müqəddəsləşdirilmişdir. Məlumdur ki, hər bir qaynaq, çeşmə,torpğa-yerə bağlıdır. Dağlar isə çeşmə və bulaqlann mənbəyi hesab olunur. Ona görə də qədim türklər yer və su hamilərinin daha çox hündür dağlann başında, müqəddəs sayılan məqamlarda yerləşdiyini söyləyirdilər. Suyun müqəddəsliyi insanın və bütün canlılların həyatında böyük rol oynaması ilə bağlıdır. Ziyarətgahlardakı bulaqlar və su mənbələri daha da müqəddəs sayılırlar. Öncədən demişdik ki, zayarətgahın cənub tərəfində yerləşən mineral bulaq möcüzəli sayılmaqla, ondan sağlamlıq məqsədi ilə istifadə edirlər. Qarşılıqlı müqayisələr göstərir ki, Sibir və Altay türklərində də mineral bulaqlara böyük inam vardır. Onların düşüm tərzinə görə, suyun özünəməxsus ruhu vardır. Həmin ruh incidiləndə su insanlara zərər verə bilər. Xüsusən “arjan” adlanan mineral sulara böyük inam var. Tuvalılar inanırlar ki, arjan insanları xəstəliklərlə bərabər, bir sıra xoşagəlməz hallardan da qoruyur.99 • ' J * 2 ■' Л . 61 1 r Naxçıvan ərazisindən topladığımız materiallara əsasən, mineral sularda yuyunmağın ən əlverişli vaxtı yazda və yayın ortasına qədərdir. Xalq arasında belə bir inam vardır ki, «Quyruq doğan»dan sonra, yəni yay yarı olanda ( 5 avqust) mineral sular kəsərdən düşür. Payızda ağacların yarpaqları saraldıqdan sonra su yenidən öz kəsərini bərpa edir. Maraqlıdır ki, eyni inam Altay türklərində də vardır. “Arjan”a getməyin ən gözəl vaxtı: yazda ağacların yarpağı yaşıllışanda (kök b ü r), həmçinin, payızda ağacların yarpaqları saralanda (san bür).100 Azərbaycanda su ruhları "su yiyəsi” ( əyəsi ) adlanır. Naxçıvan ərazisindən toplanmış mifoloji materiallarda hər şeyin: dağın, bağın, yolun yiyəsi olduğu göstərir. “Bu əyələrin içində hamısından üstünü su yiyəsidir. Səhər-səhər ki, tezdən gedirsən suyun üstünə, gərək su yiyəsinə salam verəsən. Heç vaxt suya tüpürmək, suya çirkab atmaq olmaz. Yoxsa su yiyəsini küsdürərsən, sənə zəfər toxuyar.”101 Suda yiyələrlə bərabər, bəd ruhlar özündən yeyləriə bağlı inamlara görə, onlar insana zərər verirlər. Xüsusən gecələr qorxulu olurlar. Hal anası ilə bağlı inama görə, o, zahı qadının ciyərini çıxarıb yaxındakı çayda və ya çeşmədə suya çəkib yeyir. Ona görə də belə vəziyyət olduqda deyirlər ki, tez yaxınlıqdakı suyu qılıncla kəsin. Yəni çayın başına gələn adam xəncərlə suya vurub deyir. “At kafər, aparma. Qaytar ciyəri”. 102 62 Suyun müqəddəsliyi, hətta onunla təmas qura bilmək inamı geniş yayılmışdır. Sudan dilək diləmə, pay alma ilə bağlı müxtəlif rəvayətlər mövcuddur. Nağıllarda suyun insanla danışması, suyun yatması çərşənbə gecəsində xüsusi möcüzəyə % malik olması və s. inamı vardır. Xalq arasında olan inama görə, çərşənbə gecəsi sular dayanır. "Bir arvad çərşənbə gecəsi səhərə çox qalmış səhəngi götürüb çaya su dalınca gedir. Səhəngi nə qədər basır, səhəng suya batmır. Sən demə su yatıbmış. Arvad qayıdıb evə gəlir. Sonra birdə gedir. Görür ki, su şırha-şırla axır. Səhəngi doldurub qayıdır. ”1Ю “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında su ilə bağlı inancların daha arxaik formasına rast gəlirik. Qazan xan evinin yağmaJandığını gördükdə izi iiə gedərkən qabağına su çıxdı. Qazan aydır "su həq didarını görmişdir. Bən bu suya xəbərləşim “ -dedi. Cıqnam-cıqnam qayalardan çıqan s u ! Ağac gəmiləri oynadan s u ! Həsən ilə Hüseynin həsrəti s u ! Bağ və bostanın ziynəti s u ! Ayşə və Fatmanın nigahı s u ! Şahbəz atlar içdigi s u ! Qızıl dəvələr gəlib keçən s u ! Ağ qoyunlar gəlib çevrəsində yatdığı s u ! 63 Ordumun xəbərini bilirmisin, degil mana, Qara başım qurban olsun suyum, sana I101 Mətindən görünür ki, Qazan xan suya başını qurban deyir. Dastanda oğul-övladı- olmayan ananın nəzir-niyaz verdiyi məlumdur. Qutu-quru çaylara su saldım Qaratom dərvişlərə nəzir verdim. Ac görsəm toyurdum, yaiıncıq görsəm- tonatdım Dəpə gibi ətyiqdım, göl gibi qımız sağırdım Dilək ilə bir oğul güclə buldum!10b Mətindən suyu kəsilmiş çaya su buraxılmasının çox böyük savab olduğu görünməkdədir. Yəni suya tapınma niyyətin hasil olması üçün suya qurban vermə ilə bağlıdır. Bir sıra türkdilli xalqlarda doğmayan qadının qurumuş çaya, eləcədə adicə suya qurban kəsib onatapınması adəti olmuşdur.106 Mifoloji baxımdan diqqətimizi çəkən məsələlərdən biri Dəli Domrulun bir quru çayın üzərinə bir körpü tikdirməsidir. Maraqlıdır ki, keçəndən 33 ağça a lır, keçməyənin gətirib zorla keçirir. Döyə- döyə 40 ağça alır. Yəni hamı körpüdən keçməlidir. Çayı isə körpüdən su olanda keçərlər. Qutu çayın harasından gəldi keçiıiər. Deməli, Dəli Domrul çayı sulu götmək aızusundadır. Bəlkə körpü də bir qurbandır. Çaya su gətirmək istəyidir. 64 Yüklə 152 Kb. Dostları ilə paylaş:
|