Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
Haç ve Hi lal Altı nda Ortaçağda Yah udiler l O l Sözcük anlamı "haşan, ele avuca sığmaz" olan daha sorunlu an yadın terimi, hadis ve fıkıh kitaplarında hem kah hem müsa mahalı yorumlara yol açh. Örneğin kalıcı tefsirler, bir gayri Müs limin, madunluğunu ve bağımlılığını törensel olarak kabul ede cek şekilde elini Müslüman vergi memurunun elinin allına koyması gerektiğini ya da vergi memurunun ödeme sırasında elinin içiyle zimmi'nin- ensesine hafif vurması gerektiğini savu nur. Daha müsamahalı yaklaşım ise, an yadın ifadesini "onun mali gücüne göre" şeklinde "tercüme eder" -İslam imparatorlu ğunun bazı kesimlerinde zimmi'nin mali gücüne uygun bir dere celendirme biçiminde uygulanan anlayışlı bir yorum. Cizyesini ödeyemeyen zimmi ile ilgili bir hadis, şefkatli ifadelerde bulunur (kuşkusuz, nadiren dikkat edilen): Ödemenin bir yolunu buluncaya kadar sabırlı olunmalı ve [bu arada] kendisine bir şey yapılmamalı. Zenginleşince kendi sinden alınır. Razı olduğu anlaşmanın herhangi bir hükmünü yerine getiremezse, gücünün yehnediği doğrulanırsa, üzerindeki yük kaldırılmalıdır ve onun adına yükü İmam üstlenmelidir.25 Bu metinle ilgili ortaçağ İslami fikirler doğruysa, bizzat Ku- ran'ın cizye ödemesinde zimmi'ye aşağılayıcı bir muameleyi em rehnediği sonucunu çıkarmalıyız.26 Ne var ki, daha sonraki Müslümanların gözünde, ayet, zimmi'yi aşağılayıcı bir feragat yöntemiyle küçümsemeye kuşkuya yer bırakmayacak bir cevaz içeriyordu. İslam öncesinde böyle bir vergiye tabi olan Yahudiler için, bu olgu cizyenin bazı dikenlerini ortadan kaldırıyordu.27 Bizans topraklarında yaşayan ve geçmişte bu tür vergilerden muaf tutulmuş Hıristiyanlar (ve Sasani topraklarında yaşayan Zerdüştler) için, İslami mali yükümlülük, sarsıcı bir darbe olmuş olmalı. Fetih antlaşmalarında Araplar, mağlup ahaliden yeni yöneti cilerine yardımcı ve sadık olmalarını istiyordu. Ömer Pakh'na alınan bu hüküm, fatihlerin stratejik gereksinmeleriyle açıklanı- 1 02 Mark R. Cohen yor. T anım adıkları topraklarda ilerleyen Arap ordularının, yerli lerin iyi niyet ve işbirliğine şiddetle gereksinimi vardı ve düş manla işbirliği yapmalarını hoş göremezdi.28 Pakt'ın Biçimi Muhammed'in pratiğine, fethin aciliyetlerine ve Hıristiyan Roma Yahudiler hukukunun etkilerine dayanan kümülatif ge lişmenin bir ürünü olan Ömer Pakh'nın, en azından ilk bakışta kafa karışhncı bir biçimi vardır.29 Güvenlik vaadi karşılığında kendilerini bir alay yükümlülük allına sokan mağlup Hıristiyan lardan Halife Ömer'e bir mektup biçimini alır.30 Ömer talebi ka bul eder ("istediklerini onaylar"), fakat iki değişiklik ekler. Pek çok bilgin, Tritton'un 60 yıl önce yayınlanan metnin ikinci halife nin zamanına ve kişiliğine atfedilmesiyle ilgili kuşkuculuğunu paylaşmaya devam ediyor. Ne var ki, Tritton'un kuşkuculuğu nun temel nedeni, bu paragrafın başında sözü edilen değerlen dirmelerden daha az ikna edicidir.31 Son zamanlarda Alman bilgin Albrecht Noth, pakt tarhşma sını yeniden açh. Noth, şurut omeriyya'nın (Ömer hükümleri) büyük bir bölümünün ya fetih antlaşmalarında kaynağının bu lunduğunu ya da fetih sırasındaki Müslüman/ gayri-Müslim ilişkilerinin gerçekliğini yansıthğını ileri sürer.32 Terimlerin, Pakt'ın daha soma var olan metninde çok açık şekilde bulunan kısıtlayıcı, ayrımcı amacının bulunmadığını savunur. Hükümle rin birçoğu, Arap fatihlerin kırılgan kimliklerini korumak için ta sarlandı. Kütlesel bir gayri-Müslim çoğunlukla yüz yüze gelen fatihler, kendilerini kendi tebaalarından uzak tutmak için önlem ler aldılar.33 Buna şunları ekleyebiliriz: Bu belgeyi, belli düzeyde koruma (aman, Zimmi) karşılığında boyun eğme sözü veren kaybedenle rin bir tür başvurusu olarak görürsek, Pakt'ın gerçek biçimi - Tritton ve diğerlerini kuşkuya düşüren fethedilen tebaadan hali feye bir mektup- daha az gizemli olur. Normalde, İslami yöne- Haç ve H i lal Altında Ortaçağda Yah u d i l e r 1 03 timdeki yönetsel-yasalar ya haksızlıkları düzeltmek ya da ayrıca lıkları, onaylamak için yapılan başvurulara cevap olarak ortaya çıkh.34 Bu nedenle Ömer Pakh, fetih antlaşmal arının doğal bir sonucu (Noth'un görüşü), fakat bir başvuru biçimine dönüşmüş bir sonuç olarak görülebilir. Olasılıkla Arapların İlkel başvuru biçimi olan mektup biçimli tarzı, daha sonra, Müslüman-zimmi karşılaşmasının ilk yüzyıllarındaki toplam pratiğin ayrıntılarıyla süslendi.35 Ömer Pakh'nın bütün versiyonları Hıristiyanlardan söz eder ve birçok dini kayıt, sadece Hıristiyan ayinlere işaret eder. Kuşku suz bunun nedeni, fetihler sırasında Hıristiyanların, ilk Arap yö netim hanedanlığı Emevilerin kendi başkentlerini kurdukları Doğu -Roma İmparatorluğu'nda hem çoğunluğu hem de yöneti ci otoriteyi temsil etmeleridir. Yine de, Pakt'ın hükümleri pratik te Yahudilere de uygulandı. İbadethaneler Ömer Pakh, birinci hükmüyle, gayri-Müslimlerin yeni iba dethaneler edinemeyeceklerini, hatta yıkınh durumunda olanla rın onarılamayacağını emrederek, Hıristiyan-Roma Yahudiler hukukunu çağrışhrır.36 Bu kısitlama kah bir şekilde uygulansay dı� gayri-Müslim cemaatlerin büyümesi önemli ölçüde sınırlan mış olurdu. Ömer Pakh'nın kategorik hükmü, zamanla bu kahlığa doğru evrilmiş görünüyor. İbadethane yönetmeliği ilk halifeleri, hiç il gilendirmemiş görünüyor ve bazıları, zimmi'lere yeni ibadethane inşa etme iznini fiilen verdiler.37 Küfe ve Kahire gibi "yeni" fetih sonrası İslam kentlerinde sinagogların ve kiliselerin varlığı, Ya hudilerin ve Hıristiyanların yasayı delmeyi başardıklarını göste rir. Sofu Emevi halifesi II. Ömer.(717-720), yeni ibadethanelerin inşasını yasaklamış ilk kişi olabilir. Sonraki tarihsel kaynaklar, yıkilması ya da camilere çevrilmesi emredilen kilise ve sinagog lara, din adamları tarafından dini binalara saldırmaya kışkırtılan Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|