Güney azərbaycan

71 
 
olan  qələm  adamlarının  məqalələri  vasitəsiylə  ifĢa  olunur,  həqiqətin  üzə  çıxması, 
dünyaya tanıdılması üçün səylər göstərilir (1, 2004, 16 sentyabr). 
18  yanvar  2001-ci  ildə  BBC  radiosunda  müsahibəsində  Amavelyan  deyir: 
“18  yanvar  2001-ci  ildə  Yerevanda  Ermənistanla  Ġran  arasında  3  günlük  iqtisadi 
seminar  keçirilmiĢdir.  Bu  seminarda:  1.  Araz  çayı  üzərində  birgə  elektrik 
stansiyasının  qurulması;  2.  Ġrandan  Ermənistana  qaz  çəkiliĢi;  3.  Mehri-Kaçaran 
tunelinin  qurulması;  4.  Ticarət  və  iqtisadi  əlaqələri  geniĢləndirmək  imkanlarının 
öyrənilməsi (BBC 18 yanvar 2001) məsələləri müzakirə edilmiĢdir. Xatırladaq ki, 
bu qəbildən olan ilk seminar 1998-ci ilin oktyabrında keçirilmiĢdir. 
Ġran tərəfi bəzən ermənilərin hətta Azərbaycanın iĢğal olunmuĢ ərazilərində 
keçirilən  tədbirlərdə  iĢtirakdan  belə  çəkinmirlər.  Belə  ki,  2004-cü  il  mart  ayında 
Novruz bayramı ərəfəsində erməni Ģahmatçısı Tiqran Petrasyanın 85 illiyi Ģərəfinə 
Dağlıq Qarabağda təĢkil olunmuĢ “Beynəlxalq yarıĢda” Ġran Ģahmatçıları da iĢtirak 
etmiĢdilər. 
Eyni zamanda, Qarabağ idmançıları da ayrıca müstəqil idmançı kimi Ġrana 
dəvət  olunub.    Kermanda  karate  üzrə  Beynəlxalq  müsabiqə  keçirilmiĢdir.  Bu 
müsabiqədə Türkiyə, Rusiya, Ermənistan, Qarabağ, Yunanıstan, Gürcüstan, Ġranın 
iki komandası - Kerman və Bəm Ģəhərinin komandaları iĢtirak etmiĢlər. 55 idmançı 
mordad ayının 20-də bir-biriylə mübarizə aparacaqlar (15, 1194, 14 avqust). 
Tədqiqatçı Səlcuq Kamal öz məqaləsində ermənilərin azərbaycanlılara qarĢı 
soyqırım törətmələrinə baxmayaraq, Tehran Ġrəvan ilə Azərbaycanın iĢğal olunmuĢ 
ərazilərində  iĢbirliyinə  malikdir  (13,  s.56-57).  Dünən  Xocalı  faciəsinə  ağlamıĢ 
bəĢəriyyətin  gözləri  bu  gün  bizi  artıq  soyqırıma  aparan  bir  millət  kimi  süzür. 
Fransanın bizim məhkumiyyətimizdə parlamentində saxta qərarlar çıxarır. Amerika 
qərar  almasa  da  önəmli  bir  məsələ  kimi  parlament  iclaslarında  danıĢığa  qoyur. 
Yunanıstan,  Ġtaliya,  ...  eyni.  22  aprel  Tehran  xiyabanları  “Türkə  ölüm”, 
“Azərbaycanlıya  ölüm”  hayqıran  erməni  demonstronsiyonu  özündə  yerləĢdirir. 
Ġranın  Ġslam  ġurası  Məclisində  də  bizim  apardığımız  soyqırım  düzlüyünə  Ġran 
hakimiyyətini inandırmaq üçün iki erməni deputatı çalıĢırlar (13, səh. 56-57). 
Məlumdur ki, Naxçıvanla Azərbaycan Respublikası arasında yerləĢən Mehri 
ermənilərin  əlindədir.  Həmin  rayon  vasitəsilə  ermənilər  Naxçıvanı  iqtisadi 
mühasirəyə salmıĢ, Bakı-Naxçıvan dəmiryol xəttinin iĢləməsinin qarĢısını almıĢlar. 
Ġran Ġslam Respublikası məhz özünün Araz çayı üzərində saldırdığı Mehri körpüsü 
vasitəsilə  Ġrandan  Ermənistana  ticarət  malları,  yanacaq  və  hərbi  sursat  daĢıyır. 
Gündə  60-70  yük  maĢını  vasitəsilə  Ermənistana  mal  daĢınır.  Mehri  ilə  sərhəd 
zonada,  Araz  çayının  hər  iki  tərəfindən  sərhəd  ticarət  Ģəbəkələri  yaradılmıĢdır. 
Təbrizin  Baron  Avak  məhəlləsində  minlərlə  erməni  yaĢayır,  bu  məhəllə  bir  növ 
Təbriz-Ermənistan əlaqələrinin qərargahına çevrilmiĢdir. Ġranın ticarət nazirliyinin 
nümayəndəsi Təbrizə gələrək tacirləri Ermənistanla ticarət etməyə və belə tacirlərə 

---

72 
 
güzəĢtli  faizlərlə  pul  krediti  verməyi  vəd  etmiĢdir.  Təbriz,  Xoy  və  Urmiyada 
erməni  məktəbləri,  kilsələri  fəaliyyət  göstərir.  Tehranın  universitetlərində  erməni 
dilində  fakültələr  vardır.  Təbriz,  Tehran  və  Ġsfahanda  ermənilərin  fəaliyyəti  daha 
da  geniĢlənmiĢ və  onlar dövlət tərəfindən hərtərəfli himayə  edilir. Ermənistandan 
hərbi  hazırlıq  keçmək  məqsədilə  Ġrana  göndərilmiĢ  erməni  zabitləri  və  kursantları 
üçün  Təbriz  və  Ərakda  hərbi  təlimlər  keçirilir,  onlara  həm  də  fars  dili  öyrədilir. 
Ġran  hökuməti  Ġrəvanda  Göy  Məscid  binasını  yenidən  təmir  etdirmiĢdir.  Halbuki, 
Ġrəvanda  bir  nəfər  belə  müsəlman  azərbaycanlı  türkü  qalmamıĢdır.  Ġran  Ġslam 
Respublikası Ermənistanı qaz, benzin, neft, mazut və s. yanacaq ilə təmin edir. Bu 
amil  isə  Ermənistanın  Azərbaycana  qarĢı  hərbi  təcavüzü  Ģəraitində  Ġrəvana  qarĢı 
hərbi-iqtisadi  dəstək  deməkdir.  Ġran  ilə  Ermənistan  arasında  sıx  iqtisadi,  siyasi  və 
mədəni  əlaqələr  vardır.  1994-cü  ilin  mayında  Rza  Nikkar  Ġsfahani  Ermənistana 
Ġran Ġslam Respublikası tərəfindən səfir təyin edildikdən sonra bu münasibətlər və 
əlaqələr  geniĢ  Ģəkil  almıĢdır.  Ġran  dövlətinin  ermənilərə  bu  qədər  imtiyazlar 
verməsi  təkcə  indiyə  aid  deyildir.  XX  əsrin  əvvəllərindən  baĢlayaraq,  belə 
imtiyazların verilməsi daha geniĢlənmiĢ və çoxaldılmıĢdır (4, s.29). 
Fars  və  ermənilərin  mənəvi  yaxınlığı  vardır.  Belə  ki,  ermənilərlə  farsların 
eyni  dil,  eyni  irqdən  və  qan  qohumluğu  olduğunu  Ġran  alimi  Pərviz  Vərcavəndin 
1999-cu ildə ilk dəfə fars dilində Tehranda nəĢr etdirdiyi “Ġran və Qafqaz” (“Aran 
və ġirvan”) əsərində Andronik Hoyanın fars dilində yazdığı  “Erməni  mədəniyyəti 
ilə  Ġran  mədəniyyətinin  uzun  sürən  həmiĢəlik  bağlılıqları”  yazısı  həmin  kitabın 
361-389-cu  səhifələrində  çap  edilmiĢdir.  O,  yazır:  “Ermənilərin  dili  hind-Avropa 
dilinin bir Ģaxəsidir ki, fars dili ilə yaxın qohumluq əlaqələri vardır. Parfiyalıların 
dövründə  iranlılar  və  ermənilər  bir-birinin  dilini  baĢa  düĢürdülər.  Ġndi  də  Pəhləvi 
lüğətləri  erməni  dilində  müĢahidə  edilməkdədir.  Andronikin  yazdığına  görə, 
ermənilərin  təqvimi  ilə  farsların  təqvimi  eynidir.  12  ay  30  gün  qalır  ki,  farslar 
həmin  beĢ  günü  8-ci  ayın  axırına,  ermənilər  isə  12-ci  ayın  sonuna  əlavə  edirlər. 
Farslarla  ermənilərin  dastanlarında  və  əfsanələrində  də  bir-birinə  çox  oxĢarlıqları 
vardır.  Erməni  dili  ariyailərin  dilindən  biridir  ki,  fars  dili  ilə  ayrılmaz  bağlılığı 
vardır (8). 
Ġranda  Dağlıq  Qarabağ  probleminin  köklərilə  bağlı  ictimai  rəyin 
formalaĢmasında mənfi rol oynayan fars və erməni tarixçilərinin əksinə olaraq, bir 
sıra  müəlliflər hadisələrə  obyektiv,  ədalətli  yanaĢma  metodunu seçmiĢlər.  Erməni 
daĢnaklarının  1918-ci  ildə  Cənubi  Azərbaycanda  Urmiya,  Xoy,  Səlmas,  Maku, 
ġərəfxana,  digər  Ģəhər  və  kəndlərdə  azərbaycanlılara  qarĢı  törətdikləri  soyqırım 
haqda çox az yazılmıĢdır. Təbrizli tarixçi alim Səməd Sərdariniyanın 2005-ci ilin 
sonunda  çapdan  çıxmıĢ  kitabı  (132)  bu  boĢluğu  doldurmaq  üçün  sanballı  bir 
əsərdir.  Müəllif  Qafqaz,  Ġran,  Türkiyəyə  qarĢı  rusların  iĢğalçılıq  siyasətində 
ermənilərin  “katalizator” rolu oynamasını, xəyanət və arxadan bıçaq vurmaq kimi 

---