Gülsüm Hüseynova tat d I l I n I n L u g ə t
Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin lüğət tərkibinin leksik-semantik təhlili
Yüklə 1,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin lüğət tərkibinin leksik-semantik təhlili
- Traçka
- Məcməyi
43 Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin lüğət tərkibinin leksik-semantik təhlili məmulatın ensiz his səsində iş görmək üçün al ət». Bəstirə gər- dənirə ve lözani rost bısoxtənund. «Güyümün boğaz hissəsini bu alətlə düzəldirlər» və s. Daranoy - «ling növü». Bə misgəri ən qe kor fidoşta bira oləthon yeki iş daranoyi. «Misgərlikdə ən çox işlədilən alətlər dən biri də daranoydur»» və s.
soxtan qolamıx istifodə bısoxtənim. «Mismar düzəltməkdən öt rü qolamıxdan istifadə edirik».
ları divardan çıxarsın». Mıxkəş sözü iki t ərkib hiss əsindən iba rətdir: mıx+kəş «çəkmək». Bu sözdüzələtmə modeli İran dillə rində geniş yayılmışdır. Zınqavod - «mıxın başını girdələmək üçün alət». Bərə zın qavod lozim na san boşı. «Burada zınqavod lazım olmaya - caq» v ə s. Ödrang - «ocağı qarışdırmaq üçün alət». Əvvəli icoğa ve ödrang qarış mini. «Əvvəlcə ocağı odrangla qarışdırarsan». Nö - «nov, isti metalı soyutmaq üçün qab». Misgər b ə bürunnö nohrabı. «Misgər novu bayıra qoymuşdu» və s. Qırsa - «bərpa olunmuş, lazımi qəlibə salınmış mis». Ökişi - «tayqulp mis suqabı». Bə löyıj bıraftəni ye mis gəri be man ökişibaxş soxtabı. «Lahıca gedəndə bir misgər mə nə ökişi bağışlamışdı». Bu qabdan həm misgərlikdə, həm də məişətdə istifadə olunur. Danduna - «maşa». Vər, kəəbə, gərdan danduna vəşunda bədə düş dora bəbiran. «Boğaz, alt, boyun hissələr maşa ilə ci lalandıqdan sonra qaynaq edilir».
pançö, xənçol, qılınc bağir ə tərəf silohsozhon rost soxta bir ə güll əbur iş histi. «Muzeyimizdə tüfəng, tapança, xənçəl, qı lıncdan başqa, silahsazlar tərəfindən düzəldilmiş gülləkəsən 44 Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin lüğət tərkibinin leksik-semantik təhlili alət d ə var» və s. M əbrəd - «yeyə». Məbrədə nə yoftum. “Yeyəni tapa bil mədim”.
Rezbavokun«yivaçan». Rezbavokuna vəyi biyor. «Vinta- çanı götür gəl». Bu, yarımkalka üsulu ilə düzəlmiş sözdür. Onun birinci t ərkib hissəsi rus dilində olduğu kimi alınmışdır, ikinci tərkib hissəsi isə açan feli sifətindən kalka edilmişdir. Azərbaycan dilində «yivaçan» sözü olsa da, danışıq dilində “rezbaaçan” sözü işləkdir. Bu söz tat dilin ə Azərbaycan danı şıq dilindən keçmişdir. Qeyd olunan terminlər misgərlikdə istifadə olunan alət və avadanlığın hamısını əhatə etmir. Bəzi terminlər bu paraqrafın əvvəlində qeyd olunmuşdur. Məişət və təsərrüfat alətlərinin xeyli hissəsi, xüsusilə kəsici alətlər (balta, dəhrə, məngəl, dəryaz, oraq, cin, qırxılıq, kərki, qiy-
hazırlanırdı. Kəsici alətləri düzəltmək üçün əvvəlcə poladqarışıq dəmir hazırlanırdı. Döymə əməliyyatından çıxmış "iş"in üzərində, adətən, zərbə izləri və nahamar sahələr qalırdı. Ona görə də həmin izlər törpü və yeyə vasitəsilə sürtülüb hamarlanmışdır. Bu alətlər dəmirçilikdə istifadə olunduğundan onların adları mda leksik siste mə daxil edilmişdir. 2.
Misgərlikdə istifadə istifadə o lunan texnoloji proseslər və üsulların adları. Misgərlik məmulatlarının hazırlanmasında müxtəlif tex- noloji proses və üsullardan istifadə olunur. Həmin üsullardan bəzilərini bildirən terminləri nəzərdən keçirək.
dilində işlənən qalay sözünün müqavilidir, mis qab-qacağın üzərinə təbəqə qalay çəkmək (qalaylamaq) prosesini bildirir. Bu prosesdə qalaydan istifadə olunduğundan söz birləşməsində qalay tərkib hissəsindən istifadə olunmuşdur. Qalay həm də kimya terminidir. Doran tat dilində köməkçi fel olub, «ver- 45 Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin lüğət tərkibinin leksik-semantik təhlili mək» deməkdir. Mola doran «lehimləmək». Bu proses məmulat hissələri ni bir-birinə bərkitmək, birləşdirməklə əlaqədardır. Obiyə «lehimləmə». Yuxarıdakı terminin ifadə etdiyi pro - sesin adıdır. Lakin prosesdə istifadə olunan vasitələrə görə bunlar bir-birindən fərqlənir. Prosesin nəticəsi isə eynidir. Yəni, bu proses zamanı da məmulatın hissələri bir-birinə bir ləş dirilir.
in duto hissə bə həmin düş dora bəbiran. «Bundan sonra alın - mış bu iki hissə bir-birinə qaynaq edi lir». «Düş doran» le him- ləmə ilə müqayisədə daha böyük ölçülü hissələrin bir-birinə birləşdirilməsi prosesidir. Proses qızdırma və döymə ilə həyata keçirilir. Traçka - təqlidi sözdən əmələ gəlib, çəkiclə son işləmə üsuludur. Tö - misgərlikdə metalın qızdırılaraq, dartılması prosesi ni bildirir. Bədə bəstirə şürə bızərənund və tö bıdorənund. «Bundan sonra güyümə kimyəvi tərkib vurulur və dartılır».
qablar təmir olunmalıdır». Bu, korlanmış və ya müəyyən hissə si sınmış məmulatın bərpa edilməsi prosesinin, işinin adını bil - dirir.
3. Misgərlik məmulatlarının adları. Məcməyi - Əsasən də sini kimi işlənir; aşı dəmə qoyar kən qazanın ağzını örtmək üçün də istifadə edilir. Baxtəvər - iki qulplu sərnic, ökışi «tayqulp suqabı», sər- d ə f «samovarın lü ləyinin dib hissəsi», bəsti «güyüm, s əhəng», vər «güyümün boğaza qədərki hissəsi», gərdan «güyümün bo ğaz hissəsi», kəəb «güyümün alt hiss əsi», kiləstun«ərsin» və s. Bəsti rost soxtan gərəyisə bəstirə vəri,bini, gərdəni, kəəbi ə hə min cürö b əbiran. «Güyüm düz əltmək gərəksə, güyümün bo ğa- zı, dibi, boynu, altlığı bir-birindən ayrılır» və s.
Yüklə 1,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|