Gülsüm Hüseynova tat d I l I n I n L u g ə t
Yüklə 1,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunur Elmi redaktor: Roza Eyvazova
- ©Gülsüm Hüseynova, 2014.
- Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin lüğət tərkibinin leksik-semantik təhlili
- Tat dilinin Ərüsküş-Dağ Quşçü ləhcəsinin leksik xüsusiyyətləri
| Gülsüm Hüseynova TAT d i l i n i n l u g ə t TƏRKİBİNİN LEKSİK-SEM ANTİK TƏHLİLİ «Elm və təhsil» BAKI - 2014 AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunur Elmi redaktor: Roza Eyvazova, Fil. üzrə elmlər doktoru Rəyçilər: Gülxanım Vəliyeva, Fil. ü.f.d, dosent Rasim Heydərov, Fil.ü.f.d. Gülsüm Hüseynova Tat dilinin lüğət tərkibinin leksik-semantik təhlili. Bakı, «Elm və təhsil», 2014,
s. Monoqrafiyada ilk dəfə olaraq Azərbaycan tatalarının dilinin lüğət tərkibinin leksik-semantik söz qrupları araşdırılmış tat dilinin Ərüsküş-Dağ Quşçu ləhcəsinin leksik xüsusiyyətləri tədqiq olunmuşdur. Əsərdən dilçilər və dil məsələləlri ilə maraqlanan digər şəxslər faydalana bilər.
3 Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin lüğət tərkibinin leksik-semantik təhlili GİRİŞ Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra öl kədə ciddi demokratik dəyişikliklər baş verməkdədir. Bu demokra tik dəyişikliklər özünü ölkənin ərazisində yaşayan azsaylı xalqların və etnik qrupların dilinə və mədəniyyətinə olan münasibətdə də açıq-aşkar göstərir. Respublikanın müxtəlif elm mərkəzlərində az saylı xalqların və etnik qrupların dilinə aid aparılan elmi araşdırma ların sayı son illərdə xeyli artmışdır. Bu baxımdan Azərbaycanda yaşayan tatlarla bağlı araşdırmalar da kəmiyyət baxımından seçilir. Tatların mənşəyi, tarixi, etnoqrafiyası, mədəniyyəti və dilləri haq qında müxtəlif tədqiqatlar mövcuddur. Respublikamızda həm linqvistikanın ümumnəzəri, həm praktik məsələləri ilə yanaşı, ölkə ərazisində yayılmış ayrı-ayrı dillərin hərtərəfli öyrənilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Suve ren Azərbaycanda yaşayan azsaylı xalqların dilinin öyrənilmə si də dilçilimizin aparıcı istiqamətlərindəndir. Təmaslı dil əlaqələri dillərin qarşılıqlı təsirinin dilin müxtəlif səviyyələrində özünü necə göstərməsini aydınlaşdır maq üçün genış imkanlar acır. Bu cür tədqiqatların nəticələri müxtəlif ümumiləşdirmələrin aparımasında özünəməxsus rol oynayır. Respublikamızın bir sıra ərazilərində yayılmış tat dili ləhcə fərqləri ilə seçilir. Qeyd edək ki, müxtəlif ərazilərdə ya - şayan Azərbaycan tatlarının dilləri məskunlaşma yerlərinə görə ümumi şəkildə araşdırılmışdır. Bu dilin xüsusi leksikası sistemli şəkildə az öyrənilmiş dir. Dil əlaqələri prosesində tat dilinə keçmiş alın malar, onla rın sahə mənsubluğu haqqında ayrıca monoqrafiya yazıl mamış- dır. Tat dilinin ləhcələri üzrə toplanmış sözlərin sistemə salın - ması, bu dilə aid lüğətlərin hazırlanması ilə bağlı işlər də hələ lik kifayət qədər deyildir. İran dillərindən olan tat dili əsrlər boyu Azərbaycan dili, 4 Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin lüğət tərkibinin leksik-semantik təhlili onun ayrı-ayrı dialektləri ilə qarşılıqlı təmasda olmuşdur. Nəticədə hər iki dil bir-birinə təsir göstərmiş, bu təsir həmin dillərin leksik sistemində əhəmiyyətli iz buraxmışdır. Tat dili ilə Azərbaycan dili arasında əlaqələrin qədimliyi tat dilində Azərbaycan dilinin qədim leksik layına aid olan sözlərin mühafizə olunmasında öz əksini tapır. Tatların dilində işlənən türk dili ünsürləri türk dillərinin tarixi leksikologiyasının öyrənilməsi üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan tatlarının dilinin lüğət tərkibinə daxil olan sözlərin semantik sahələr və ya te matika üzrə qruplaşdırılması ilə bağlı tədqiqat işləri aparılmadığından, bu dildə müəyyən semantik sahələrdə sözlərin leksik xüsusiyyətləri də aydınlaş- dırıl mamışdır. Yazısız dillərdə xüsusi leksik qatın təyini, belə bir qatın təşəkkül və formalaşma səbəbləri ayrılıqda götü rül- müş bir dil üçün deyil, ümumiyyətlə, xüsusi leksikanın öyrə nilməsi üçün əhəmiyyətlidir. Tarixən müxtəlif sənət sahələri ilə məşğul olmuş tatların dilində sənət-peşə leksikası geniş ya yılmışdır. Tat dilində terminlərin işlənmə xüsusiyyətləri, yeni terminlərin bu dilə keçərək, onun ümumişlək leksik qatında yer tutması səbəbləri və yollarının açılması, tat dilinin etnoq rafik leksikasının, qohumluq terminlərinin araşdırılması elmi- praktik və elmi-nəzəri əhəmiyyət daşıyır.
Ləhcə fərqlə rinin müəyyənləşdirmək və həmin ləhcələrin sərhədini təyin etmək üçün fo netik, leksik-qrammatik fərqlərlə yanaşı, dini fərqlər də nəzərə alınmalıdır. Tat ləhcələrinin aşa ğıdakı ilkin təsnifi verilmişdir: 1) şimal (sünni) şivələri - Quba, Dəvəçi, Qonaqkənd rayonları və Xızı rayonunun Qızıl Qazma kənd sovetliyi ərazisində yayılmış şivələr; 2) mərkəzi (şiə) şivəsi - Xızı rayonunun Ərüsküş və Dağ quşçu kənd so - Yüklə 1,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|