G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I


Hujayraning kimyoviy tarkibi



Yüklə 9,92 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə11/201
tarix04.06.2022
ölçüsü9,92 Mb.
#88843
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   201
3.Adabiyot Yosh fiziologiyasi va gigiyena (Q.Sodiqov va b.)

Hujayraning kimyoviy tarkibi
Hujayraning hayotiy jarayonlari
17
www.ziyouz.com kutubxonasi


eskirgan qismlarini tiklash uchun zarur. Organizm energiyani ovqatdagi 
organik m oddalardan: oqsillar, yog'lar, uglevolar, bularning oksidlanishi 
va parchalanishida hosil bo'ladigan m ahsulotlardan olib sarflaydi Tashqi 
m u h itd a n m o d d a la r s h im ilish i, u la r n in g o d d iy ro q m o d d a la rg a
parchalanishi, o'zlashtirilishi va chiqindi m oddalarni chiqarib yuborilishi 
h a r bir tirik h u jay ra g a xos x u su siy atd ir. A tro fd ag i m u h itd a n o 'tib
tu ra d ig a n m o d d a la rn in g h u ja y r a la r to m o n id a n o 'z la s h tir ilib , bu 
m oddalarning parchalanishi m ahsulotlardan hujayra protoplazm asi va 
struktura qismlarining bir m uncha m urakkab kimyoviy birikm alarni hosil 
qilish assimilyatsiya deb ataladi; hujayra strukturalari tarkibiga kiradigan 
m oddalarning parchalanib, yemirilishi dissimilyatsiya deyiladi. M ana shu 
jarayonlarning ikkalasi bir biriga bog'liq, chunki dissimilyatsiya natijasida 
hosil bo'ladigan energiyadan assimilyatsiya protsesslarida foydalaniladi. 
Organizmga kirgan oqsil, yog' va uglevodlar avval parchalanadi va oddiy 
elem entlarga aylanadi, so 'n g h u jay ralar to m o n id an tu rli m aqsad lar, 
ovqatlanish uchun foydalaniladi, bunda organizm uchun kerak bo'lm agan 
chiqindi m odda hosil bo'ladi. Hujayradagi assimilyatsiya va dissimilyatsiya 
p ro ts e s sla ri d o im o b ir xil k e ta v e rm a y d i. Bu ja r a y o n o rg a n iz m g a
tushadigan m oddalarning m iqdori va sifatiga bog'liq bo'ladi.
B a’zi hu jayralar am yobaga o 'x sh ab h arak atlan ib turadi. M asalan, 
leykotsitlarning b a ’zilari shunday harakatlanadi.
B a rc h a h u ja y r a va t o 'q i m a l a r t a ’s ir la n is h x u s u s iy a tig a ega. 
T a ’sirlan ish b u tu n tirik zo tg a xos x ususiyat b o 'lib , tash q i t a ’sirga 
jav oban o 'z faoliyatini o 'zgartirish d an iborat. T a ’sirlovchilar m uhitning 
tirik h ujay ralard a javob reaksiyasini yuzaga keltira oladigan om illari 
b o 'ls a , t a ’sirlan ish - t a ’sirlo v ch in in g o rg an izm va u n in g ta rk ib iy
qism lariga t a ’sir k o 'rsatish jarayonining o'zidir. Sezuvchi retseptorlar 
t a ’sirlanishi tufayli yuzaga kelagan q o 'zg 'alish nerv impulsiga aylanib, 
nerv tolalari b o 'y lab m arkaziy nerv sistemasiga yetib boradi va uning 
hujayralarini qo 'zg 'atad i. M arkaziy nerv sistemasi hujayralaridan impuls 
у an a nerv tolalari b o 'y lab periferik o rganlarga (m uskullar, bezlarga) 
keladi va bularni q o 'z g 'a ta d i. T a ’sirlanish tashqi va ichki m uhit t a ’sirini 
id ro k e tis h , s h u n in g d e k k e y in c h a lik o rg a n iz m h a y o t f a o liy a ti 
jarayo nlarin i idora etishning asosidir.
Barcha hujayra, to 'qim a va organizm ko'payish xususiyatiga ega. Tirik 
organizm lar ko'payish orqali o'ziga o'xshash organizmlarni hosil qiladi. 
H ujayraning ikki xil oddiy va m urakkab ko'payishi bir biridan farqlanadi.
18
www.ziyouz.com kutubxonasi


Oddiy, y a ’ni am itoz ko'pay ish d a hujayra m em branasi sitoplazm asi 
va yadrosi uzunlashadi va ikkiga b o iin a d i, b a ’zida esa m em brana va 
sitoplazm a bo'linm aydi, faqat yadroning o'zi ikkiga bo iin ish i natijasida 
b itta m em b rana va sitoplazm a ichida ik kita yadro hosil b o ia d i. Bu 
b o iin ish usuli bilan odam tanasidagi ayrim hujayralar, m asalan, vegetativ 
nerv tugunlarining hujayralari ko'payadi.
Bolalar va o'sm irlar organizmining o'sishi va rivojlanishi hujayraning 
m urak k ab b o iin is h i m itoz yoki kareokinez usulida ko 'p ay ish i orqali 
ta ’minlanadi. Bu bo iin ish 4 fazani o 'z ichiga oladi: profaza (yadro ichidagi 
xrom osom alar ipsimon shaklga aylanadi va uzunlashadi), m etofaza (oldin 
tartibsiz b o ig a n xrom osom alar hujayraning o 'rta qismiga joylashadi), 
anafaza (xrom osom alar hujayraning qutbiga tom on tortiladi), telofaza 
(hujayra qutblarida yig'ilgan xrom osom alar zichlashib, y a ’ni yadro va 
y ad ro ch an i hosil qiladi). Bu usuldagi b o iin is h n atijasid a b itta ona 
hujayradan ikkita qiz hujayra hosil bo'ladi. Hujayraning ko'payish tezligi 
odam ning yoshiga b o g iiq . Bolalar va o'sm irlar organizmining hujayralari 
tez ko'payadi. Bu esa ularning tez o'sishi va rivojlanishini t a ’minlaydi.

Yüklə 9,92 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   201




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə