G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Erisman (1842-1915) 
k o 'p lab o 'q u v q o 'llanm alarini yaratdi, barcha 
gigiyenik ta la b la rg a ja v o b b era o lad ig an sin f x o n a la rin in g m odeli, 
o'quvchilarning bo'yiga mos jihozlarning turlarini, o'quvchilarni partada 
to 'g 'ri o'tirish yo'llarini ishlab chiqdi.
N.R.Gundobin 
sog'lom o'sib kelayotgan avlodni tarbiyalashda gigiyena 
m uhim rol o'ynaydi deb o 'qitgan va uni pediatriyaning ajralmas bir qismi 
deb h iso b la g a n . U y o sh lik d a v rla ri tizim in i tu zg an . V.M . B onch- 
Bruyevich, I.A. Semashko, V.I. M olchanov, P.N . Speranskiylar bolalar 
va o'sm irlar gigiyenasi sohasiga k atta hissa qo'shganlar.
1918-yilda T o sh k en td a T u rk isto n d o rilfu n un inin g tashk il topishi 
O 'zbek isto nd a fiziologiya va gigiyena fanlarining rivojlanishiga asos 
bo'ldi. Fiziologiyaga oid dastlabki ilmiy tadqiqot izlanishlar Turkiston 
dorilfununining professorlari Ye.U. Polyakov va I.P. M ixaylovskiylar 
tom onidan olib borilgan. Keyinchalik, professorlar A.S. Shatalina, N.V. 
Danilov va A.I. Izraillar olib borgan ilmiy tadqiqot ishlari bilan fiziologiya 
fanining rivojiga katta hissa qo'shganlar. Ularning rahbarligida bir qancha 
m ahalliy xalq ilm vakillari nom zodlik va d oktorlik dissertatsiyalarini 
yoqladilar. O 'zbekiston fanlar akademiyasi akademigi A.Yu. Yunusov, 
O 'zbekistonda xizmat ko 'rsatgan fan arboblari, professor A.S. Sodiqov 
va professor A.X. Xoshimovlar shular jum lasidandir. A.Yu. Yunusovning 
(1910-1971) O 'z b e k isto n d a fiziologiya fanining rivojlanishidagi roli 
n ih o y a td a k a tta . U y u q o ri h a ro r a tn i o rg an iz m n in g qo n , tu z suv 
alm ashinuvi, energiya almashinuvi, hazm funksiyalariga t a ’siri haqida 
bir necha ilmiy asarlar yaratdi. «Odam fiziologiyasi» darsligi, fiziologik
13
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

lug'atni yaratdi. A.Y u.Yunusov rahbarligida ju d a k o 'p fiziolog olimlar 
yetishib chiqdilar. Professorlar Z.T.Tursunov, M .G .M irzakarim ova, X.Sh. 
H a y r id d in o v , K .R , R a h im o v , Y e .M .M a h m u d o v , U .Z .Q o d iro v , 
D .J.Sharipova, R .A .A hm edovlar shular jum lasidandir.
O 'zbekistonda gigiyena sohasida ham k o 'p lab ilmiy tadqiqot ishlari 
olib borilgan. O 'zbekistonda xizmat k o 'rsatg an fan arbobi, professor A.Z. 
Zohidov, professor U .R .U baydullayev, T.M .Tohirov o'zlarining serqirra 
faoliyatlari bilan O 'zbekistonda gigiyena fanining rivojiga ulkan ulush 
qo'shganlar.
O 'z b e k is to n d a x iz m a t k o 'r s a t g a n ta b ib , g ig iy e n ist o lim U .R . 
Ubaydullayev odam organizmiga tashqi m uhitning t a ’sirini nazariy va 
am aliy jih a td a n o 'rg a n d i. J u m la d a n , p a x ta d a la la rig a se p ila d ig a n
p e stitsid la rn in g od am o rg anizm ig a z a ra rli t a ’sirini o 'rg a n ib , u nin g 
t a ’sirida k a sallan g a n b e m o rlarn i d av o lash u su llarin i ish lab chiqdi. 
Gigiyena sohasida ko 'p g in a ilmiy tadqiqotlarni olib borgan gigiyenist 
olim lardan biri T .M .T ohirovdir. U atrof-m uhit havosini kim yoviy va 
biologik ifloslanishi, u larn i bio lo g ik b ah o lash u su llari u stid a ilm iy 
izlanishlar olib borgan.
B olalar va o 'sm irla r gigiyenasi sohasida k o 'p g in a ilmiy ta d q iq o t 
ishlarini olib b o rgan o lim lard an S .Solixo'jayev, G '.N u rid d in o v a va 
M .Ism oilovlardir.
Yirik gigiyenist olim S.Solixo'jayev oliy o'quv yurti talabalari uchun 
bir necha darsliklar va o 'q uv qo'llanm alar yaratdi.
G '.N u ridd in ova issiq iqlim sharoitida m ehnat qilishning o'ziga xos 
xususiyatlarini o'rgangan.
M .Ismoilov bolalar va o 'sm irlar gigiyenasi sohasida juda k o 'p ilmiy 
izlanishlar olib borgan. «O 'quvchilar gigiyenasi» nomli kitob va bir qator 
risolalar muallifidir.
Hozirgi vaqtda yosh fiziologiyasi va gigiyensi oldida turgan vazifalar 
m urakkablashib borm oqda.
D av lat tibbiyot va pedagogika oliy o 'q u v y urtlari, ilmiy tad q iq o t 
institutlarining m alakali va nufuzli m utaxassislari, maxsus kafedralari 
tom onidan o'rganilib, yosh fiziologiyasi va gigiyenaga tegishli m e’yorlar, 
am aliy k o 'rsa tm a la r, tavsiy an om alar ishlab chiqilib, hayotg a tad b iq
etilm oqda.
14
www.ziyouz.com kutubxonasi

---