HAR XIL ORGANIZMLARDAGI DOMINANT VA RESESSIV BELGILAR
Dominant belgilar
|
Resessiv belgilar
|
Oraliq holda nasldan-naslga o’tishda geterozigotada hosil bo’lgan belgi
|
Ekiladigan no’xat
| |
Gultoji bargining qizil rangi
|
Gultoji bargining oq rangi
|
-
| |
Sariq doni
|
Yashil doni
|
-
| |
Tekis don
|
Burishgan don
|
-
| |
Poyasining uzunligi
|
Poyasining kaltaligi
|
-
|
Pomidor
| |
Poyaning qizilligi
|
Poyaning yashilligi
|
-
| |
Mevaning qizil rangi
|
Mevaning sariq rangi
|
-
| |
Mevaning yumaloq shakli
|
Mevaning noksimon shakli
|
-
| |
Poyaning balandligi
|
Poyaning pastligi
|
-
|
Tomoshoqovoq
| |
Mevaning oq rangi
|
Mevaning sariq rangi
|
-
| |
Mevaning yumaloq shakli
|
Mevaning uzunchoq shakli
|
-
|
Qulupnay
| |
Mevaning qizil rangi
|
Mevaning oqish rangi
|
Mevaning pushti rangi
| |
Gulkosabargning normalligi
|
Gulkosabargning birlashmaganligi
|
Gulining oraliq shakli
|
Shaftoli
| |
Gultojibargining oq rangi
|
Gultojibargining och sariqligi
|
-
| |
Gultojibargining tekisligi
|
Gultojibargining voronkasimonligi
|
-
|
Tovuq
| |
Patning oq rangi
|
Patning rangli bo’lishi
|
-
| |
Tojlilik
|
Tojsizlik
|
-
| |
Gulsimon toj
|
Oddiy toj
|
-
| |
No’xatsimon toj
|
Oddiy toj
|
-
| |
Oyoqda patning bo’lishi
|
Oyoqda patning bo’lmasligi
|
-
| |
Patning jingalakligi
|
Patning tekis bo’lishi
|
Bilinar bilinmas jingalak patlanish
|
It
| |
Junining qora rangi
|
Junning jigarrangi
|
-
| |
Junining sidirFaligi
|
Junning ola-chiporligi
|
-
| |
Quloq suprasining osilganligi
|
Quloq suprasining tik bo’lishi
|
-
| |
Junining daFalligi
|
Junning mayinligi
|
-
|
Odam
| |
Sochning qoramtir rangi
|
Sochning sariq rangi
|
-
| |
Sochning jingalakligi
|
Sochning silliqligi
|
-
| |
Terining normal pigMentlanishi
|
Terida pigment bo’lmasligi
|
-
| |
Qo’yko’zlik
|
Ko’kko’zlik
|
-
| |
Qalin lablilik
|
Yupqa lablilik
|
-
| |
Qisqa panjalilik (braxidaktiliya)
|
Normal panjalilik
|
-
| |
Oshiqcha barmoq bo’lishi (polidaktiliya)
|
Normal barmoqlilik
|
| |
Sepkillilik
|
Sepkilsizlik
|
| |
Normal eshitish
|
To’g’ma karlik
|
| |
Shapko’rlik
|
Qorong’uda normal ko’rishlik
|
| |
O’naqaylik
|
Chapaqaylik
|
| |
Normal sog’lomlik
|
Qandli diabet kasallilik
|
|
GLOSSARIY
|
№
|
TUSHUNCHALAR
|
MAZMUNI
|
1
|
Genetika
|
organizmlarning irsiyat,irsiylanish va o’zgaruvcnaligini o’rganuvcni fan
|
2
|
Allel genlar
|
gomologik xromosomalarning bir xil qismida joylashgan bo’lib bitta belgi (masalan gul rangi) ning keskin farq qiluvcni—alternativ (oq-qizil) holatda rivojlanishini ta’min etuvchi dominant va ressesiv shaklda bo’ladigan genlar.
|
3
|
Allel bo’lmagan (noallel) genlar
|
gomologik bo’lmagan xromosomalarda joylashgan bo’lib bir nechta belgining mustaqil rivojlanishi va alternative namoyon bo’lishini ta’min etuvcni genlar
|
4
|
Gametalar
|
gaploid sondagi xromosomaga ega bo’lgan ota va ona jinsiy hujayralari
|
5
|
Autosomalar
|
jinsga aloqador bo’magan xromosomalar
|
6
|
Jinsiy xromosoma
|
jinsning qaror topishi va irsiylanishini ta’min etuvchi xromosoma
|
7
|
Gaploid (n)
|
har qaysi xromosomaning bittasiga ega bo’lgan hujayra.Ulardagi xromosomalar soni tana hujayradagi (2 n ) ga nisbatan ikki hissa kam bo’ladi.
|
8
|
Diploid(2n)
|
tana hujayrasida ikki nafar gaploid (n) sondagi xromosomalarning
yig’indisi
|
9
|
Gomologik xromosomalar
|
ko’lami,shakli,ularda joylashgan asosiy genlar guruhi va konyugasiyalanib bivflent hosil qilish qobiliyatiga ega o’xshash xromosomalar.Ular diploid organizmlarda 2 tadan (1-juft) bo’ladi.
|
10
|
Bivalent
|
meyoz jarayonida o’zaro konyugasiyalanuvchi ikkita gomologik xromosoma.
|
11
|
Gomozigot organizm
|
tana hujayralarida bir xil allellari (AA yoki aa) ga ega bo’lgan organizmlar.
|
12
|
Geterozigot organizm
|
tana hujayralarida genlarning har xil allellari (AA yoki aa) ega bo’lgan organizmlar.
|
13
|
Genotip
|
organizm belgi va xususiyatlarining irsiylanishi va rivojlanishini ta’min etuvchi barcha genlar yig’indisi
|
14
|
Fenotip
|
organizm ontogenezida rivojlangan barcha belgi va xususiyatlarning yig’idisi
|
15
|
Dominant gen (А)
|
geterozigotali (Aa)holatda retsessiv allel (a) ga nisbatan to’liq ustunlik qiladigan gen alleli (A)
|
16
|
Retsessiv gen (a)
|
geterozigota holati (Aа) da fenotipik namoyon bo’lmaydigan gen
|
17
|
Komplementar genlar
|
ota –ona organizlar genotipida joylashgan noallel genlarning duragay avlodlari-genotipida jamlanish natijasida o’zaro ta’sir qilib yangi belgining rivojlanishini ta’min etuvchi genlar.
|
18
|
Polimer genlar (poligenlar)
|
organizm miqdoriy belgilarining irsiylanishi va rivojlanish darajasini btlgilovchi ,bir xil funksiya kuchiga ega bo’lgan noallel genlar.
|
19
|
Epistaz
|
allel bo’lmagan genlarning orasidagi dominantlk hodisasi,bunda bir genning alleli ikkinchi gen allellari (A >B) ustidan to’liq dominantlik qioladi.
|
20
|
Pleyotropiya
|
genning bir nechta belgilarning irsiylanishini ta’min etuvchi xususiyati.
|
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI
1.A.T.G`ofurov, S.S.Fayzullayev, X.X.Xolmatov Genetikadan masala va mashqlar to`plami. Toshkent -O`qituvchi,1991-y
2.A.T.G`ofurov, S.S. Fayzullayev, J.J.Saidov. Umumiy genetika.Toshkent, 2007-y
3.A.T.G`ofurov, S.S.Fayzullayev, U.E.Raxmatov Genetikadan masala va mashqlar to`plami. Toshkent. 2014-y
4.A.O. Daminov Genatikadan masalalr to`plami.Toshkent.2010-y
5.A. Zikiryayev , A. To‘xtayev , I. Azimov, N. Sonin Biologiya (Sitologiya va genetika asoslari). 9- sinfi uchun darslik. T.: “Yangiyo‘l poligraph service”,2010-y
6.A. G‘аfurоv, A. Abdukаrimоv, J. Тоlipоvа, О. Ishаnkulоv, М. Umаrаliyevа, I. Abdurахmonоvа Biologiya. 10-sinfi uchun darslik.T.: «Sharq», 2017. – 240 b.
7. Internet saytlari:www.ziyonet.uz, www.kitob. uz
MUNDARIJA
So`z boshi ………………………………………………………………………… 3
I BOB. Genetika fani haqida tushuncha………………………..…………………. 4
II BOB. Genetikadan masala va mashqlar yechish……………………………….. 9
III BOB. Chala dominantlik yoki oraliq irsiylanishga oid masalalar…………. 18
IV BOB. Tahliliy va takroriy chatishtirish………………………………….…… 23
V BOB. Genlarning o’zaro ta’siriga oid masalalar…………………………… .37
VI BOB. Jinsga birikkan holda irsiylanishga oid masalalar yechish……………..49
VII BOB. Krossingover va jins genetikasiga oid masalalar yechish.....................56
VII BOB. Monoduragay va diduragay chatishtirishga oid mustaqil yechish
uchun masalalar..................................................................................................... 62
Glossariy ................................................................................................................ 66
Foydalanilgan adabiyotlar...................................................................................... 68
http://fayllar.org
Dostları ilə paylaş: |
