Fuad İskəndərov
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sultanov qardaşları
vətənpərvər qüvvələr bolşevik terrorunun qurbanına çevrildilər. Minlərlə insan yerindəcə güllələndi, həbsxanalara atıldı, kütləvi repressiyalara məruz qaldı. Bolşeviklər milli hökumətə xidmət göstərmiş şəxslərin hamısını cəzalandırdılar. Bu siyahıda adı birincilər sırasında olan M. Y.Cəfərov da istisna təşkil etmədi. O, ömrünün 5 ilini həbsxana divarları arasında və kütləvi cəza orqanının nəzarəti altında keçirdi. M.Y.Cəfərov sovet dövründə pambıqçılıq trestində və “Azərbaycan şərabçılıq tresti”ndə hüquq məsləhətçisi vəzifəsində işləmişdir. 0,1938-ci ildə may ayının 15-də Bakıda vəfat etmiş və Şağan kəndində dəfh olunmuşdur. 94 Sultanov qardaşları \ Azərbaycan Demokratik Respublikasının öz müstəqilliyini bütün dünyaya elan etdiyi gün, may ayının 28-də Tiflis şəhərində millət fədaisi Fətəli xan Xoyskinin sədrliyi ilə təşkil olunan Azərbaycanın birinci hökumət kabinəsində (28 may - 17 iyun 1918-ci il) ən mühüm vəzifələrdən biri, gənc respublikanın müdafiə naziri olmaq vəzifəsi Xosrov Paşa bəy Sultanova həvalə edilmişdi. Gələcəkdə Qarabağın general-qubernatoru kimi hərtərəfli fəaliyyəti də göstərəeəkdi ki, Xosrov bəyin belə yüksək şərəfə layiq görülməsi heç də təsadüfi deyildi. Ancaq birinci hökumətin respublika hüdudlarından kənarda yaradılması bir sıra mühüm dövlət qurumlarının lazımınca təşkili sahəsində qarşıya çoxlu problemlər çıxırmışdı və bu problemlərin bir hissəsini hökumətin Azərbaycan ərazisində fəaliyyətə başlamadığı halda yerinə yetirmək də əslində mümkün deyildi. Daxili işlər, hərbiyyə, torpaq, əmək və s. nazirliklər bu qəbildən idi. Məhz buna görə də Xosrov Paşa bəy Sultanovun respublikanın ilk hərbi naziri kimi nəzərdə tutduğu işlərin böyük qismi ideya olaraq qaldı ve onların reallaşdırılması, Azərbaycanda ordu quruculuğu prosesi ikinci hökumətin fəaliyyəti dövrünə, general-leytenant Səməd bəy Mehmandarov kimi bu sənətin dərin bilicisi, zəmanəsinin görkəmli hərbi dühalarından sayılan bir şəxsin bu qurumun rəhbəri olduğu dövrə təsadüf etdi. Ancaq qeyd etdiyimiz kimi Xosrov bəyin ilk 95 hərbi nazir postunu tutmağa namizədliyi təsadüfi bir addım deyildi. Onun 1918-ci il may ayının 28-də Nəsib bəy Yusifbəyli və Şəfi bəy Rüstəmbəyli ilə birlikdə Gəncəyə əmin-amanlıq yaratmağa göndərilməsi faktının özü də göstərirdi ki, bu şəxsin Azərbaycan daxilində böyük nüfuzu var. Bu nüfuzun böyük bir hissəsi Xosrov bəyin Zəngəzurun sayılıb-seçilən, əsil-nəcabətli bir ailəsindən çıxmasının - Paşa bəy kimi hörmətli bir şəxsin övladı olması ilə əlaqədardı. Bu ailənin şöhrətinin yaxın-uzaq ellərə yayılması isə xüsusilə Paşa bəyin böyük oğlu Sultan bəyin adı ilə bağlı idi və o, nəinki Zəngəzurda, Qarabağda, hətta bütün Azərbaycanda ad-san sahibiydi. Bu gün bu adın şöhrəti bütün türk dünyasına yayılıb desək yanılmarıq. Bəli, Xosrov bəyin böyük qardaşı Sultan bəy Sultanov tariximizin ən ağır dövrlərindən birində xalqı ən ciddi təhlükələrdən xilas etmiş, onun müdafiəsinin təşkili üçün çox böyük işlər görmüş həmin məşhur şəxsdir. Qarabağ və Zəngəzurda erməni qırğınlarının qarşısını alan, erməni hərbi birləşmələrinə, xüsusilə Andronikin dəstəsinə qan udduran məşhur xalq qəhrəmanı Sultan bəy. Onun göstərdiyi igidliklər haqqında müxtəlif mənbələrdə və o dövrün hadisələrindən bəhs edən sənədli, yaxud bədii yazılarda kifayət qədər söhbət açılmışdır. Sultan bəy Sultanov minlərlə azəbaycanh ailəsini real ölümdən, erməni təcavüzündən xilas etmiş, milli qəhrəman kimi bütün Qarabağ, Zəngəzur zonasında ad çıxarmış, xalqının ümid, pənah yeri olmuşdur. Sultan bəy həmçinin dövrünün əsl zəka və ağıl sahibi kimi tanınmış, milli münaqişələrin həlli ilə bağlı bir sıra məsələlərin çözülməsində müxtəlif missiyalar tərəfindən Azərbaycanla Ermənistan arasında aparılan danışıqlarda iştirak etmiş, bə’zi hallarda hətta son söz söyləmək hüququna malik olmuşdur. Azərbaycanda demokratik hökumət devrildikdən sonra Sultan bəy xaricə mühacirət etmiş, İrana keçərək orada Azərbaycanın rnüstəqilliyinin bərpa edilməsi uğrunda mübarizəyə qoşulmaq üçün məqamın yetişməsini gözləmişdir. Ancaq tale nə Sultan bəyə, nə qardaşı Xosrov bəyə, nə də digər millət fədailərinə həmin günü görməyi qismət etmədi. Milətin yolunda xidmətdən canını əsirgəməyən Sultanov qardaşlan ömürlərinin qalan hissəsini bütün varlıqları ilə bağlı olduqları Azərbaycandan kənarda, onun 96 həsrəti ilə qovrulduqları mühacirətdə yaşamaq məcburiyyətində qaldılar. Gözlərini son kərə yumduqları gündə onlar da böyük millət mücahidi, öndər Məmməd Əmin Rəsulzadə kimi “Azərbaycan, Azərbaycan!” dedilər. Allah bütün millətsevərlərin, Vətənsevərlərin məzannı nurla doldursun. Onlar Vətənin, millətin şərəfini uca tutmaqla bizlərə, min bir ürək çırpıntısı ilə qoyub getdikləri əmanətə bu gün və sabah cavabdeh olaeaq şəxslərə Vətəni, milləti sevmək, ona sədaqətlə xidmət etmək dərsi öyrədiblər... A z ə r b a y c a n hökumətinin Tiflisdən Gəncəyə köçürülməsinin səhəri günü, 1918-ci il iyun ayının 17-də Gəncə şəhərində Fətəli xan Xoyskinin sədrliyi ilə Azərbaycanın ikinci müvəqqəti hökuməti (19 iyun - 7 dekabr 1918-ci il). Nazirlər Şurası yaradıldı. Azərbaycan Demoloratik Respublikasının Nazirlər Şurasının fəaliyyətə başlamasının ikinci günü, iyunun 19-da hökumətin tərkibinə daxil olan nazirliklərə nazirlər təyin edildi. Tiflisdə elan edilən və bir sıra nazirliklərin funksiyaları ilə bağlı sahələrdə konkret fəaliyyət göstərmək imkanına malik olmayan birinci hökumətdən fərqli olaraq yeni hökumət konkret əməli işlər görmək, gənc rsepublikanm hüdudlan daxilində səlahiyyəti həddindəki bütün məsələləri həll etmək iqtidarında idi. Bu baxımdan yeni təyin olunmuş nazirlərin üzərinə çox məsul vəzifələr düşürdü. Onlar həm rəhbərlik etdikləri nazirliklərin strukturunu, ştat vahidini, maliyyə-təsərrüfat və spesifik fəaliyyətlə əlaqədar istiqamətlərini konkret müəyyənləşdirməli, həm nazirliyin bütün respublika 97 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|