10
tiyislime, ya Nitsshe, Xaydeggerdiki me, olardi absolyutlesken ha`m kanonlasqan dogmatlardin`
da`rejesine jetkeriw ha`m total` da`rejede ja`miyetlik ha`m individualliq sanag`a tan`ilg`anlari dogmaliq
oylawdin` qa`liplesiwine alip kelgen bolar edi.
Filosofiya o`zinin` da`n`yag`a ko`z-qarasliq, metodologiyaliq, aksiologiyaliq, kritikaliq, boljawliq,
sintetikaliq funktsiyalardan a`melge asira otirip sotsialliq tariyxiy prtsesslerdin` rawajlaniwina ta`sir
etedi.
Bekkemlew ushin sorawlar
1 Filosofiya termini qanday ma`nisti an`latadi.
2 Filosofiyanin` predmetlik oblasti ne.
3 Filosofiyanin` tiykarg`i ma`selesi degenimiz ne.
4 Du`n`yag`a ko`z-qaras degenimiz ne.
5 Mifologiyaliq du`n`yag`a ko`z-qaras degenimiz ne.
6 Diniiy du`n`yag`a ko`z-qaras degenimiz ne.
7 Filosofiyaliq du`n`yag`a ko`z-qaras degenimiz ne.
A`debiyatlar:
1. Karimov I.A. Wzbekistonning wz istiqlol va taraqqiet ywli. T., «O`zbekiston», 1992
2. Karimov I.A. Wzbekiston XXI asrga intilmoqda. T., «Wzbekiston», 1999
3. Karimov I.A. Donishmand halqimizning mustahkam irodasiga ishonaman.-»Fidokor»gaz.2000 yil, 8
iyun.
4. Falsafa kursining ayrim masalalari (T.Sharipov tahriri ostida). - «Farg`ona», 1994.
5. Falsafa. - T., «Sharq» 1999
6. Falsafa asoslari. Q. Nazarov taxriri asosida. T., 2005.
7. Falsafa. M. A`xmedova taxriri asosida. T., 2006.
11
Lektsiya 2. G`a`rezsizlik ha`m filosofiyaliq dun`yag`a ko`z-qarasti jan`alaw za`ru`rligi
Jobasi:
1 . Tariyxiy rauajlaniu xa`m filosofiyanin` o`z-ara baylanisi
2 . G`a`rezsizlik xa`m filosofiyaliq dun`yag`a ko`z-qarastin` o`zgeriu za`rurligi
3 . G`a`rezsizlikti bekkemleu dun`yag`a jan`asha ko`z-qarasti qa`liplestiriu
4. Jaslar sanasinda jan`asha dun`g`a ko`z-qarasti qa`liplestiriu
O`zbekstan Respublikasinin` biyg`a`rez rawajlaniwi filosofiyaliq analiz ha`m uliwmalastiriw
ushin toliq material bere aladi. Bul degen so`z, birinshiden, oni jer ju`zilik rawajlaniw tendentsiyasinan
qaraw (bizin` elimiz, ondag`i o`tip atirg`an protsessler jer ju`zilik tsivilizatsiyanin` bir bo`legi).
Ekinshiden, bul ta`jiriybeni onin` ta`replerinin`-siyasiy, ekonomikaliq, ruwxiy ta`replerinin` birliginde
qarap, tiykarg`i, nizamli tendentsiyalardi aship, uliwma ha`m ayriqsha belgilerdin` ara qatnasin
sa`wlelendiriw za`ru`rligi payda boladi.
Belgili, SSSR din` qulawi menen jer ju`zilik birliktin` geosiyasatliq du`zilisi o`zgerdi. Xaliqaraliq
qatnaslardin` bipolyarliq sistemasi quladi. A`sirese SSSR ha`m AQSh, kapitalistlik ha`m sotsialistlik
sistema arasindag`i ko`birek a`skeriy oblasttag`i ku`shlerdin` salistirmali (otnositelli) ten`ligi u`lken rol`
oynag`an edi.
Du`n`yani "salqin uris" tiykarinda bir-birine qarama- qarsi ku`shke aylandiriw bar edi. Endi bular
qalip jer ju`zlik birlik jan`a da`wirge-xaliqaraliq qatnaslardin` jan`a sistemasina, jan`a jer ju`zilik
ta`rtipke o`tti.
Jan`a jer ju`zilik ta`rtip qanday boliwi kerek, bug`an baylanisli ko`p g`ana kontseptsiyalar bar.
Belgili amerikali politolog Frensis Fukilma o`zinin` "Tariyxtin` izi" atli miynetinde sotsializmnin`
ja`miyetlik du`zim sipatinda o`zin-o`zi qurtiwi - bul tek salqin uristin` son`i emes, al uristan keyingi
tariyxtin` ayriqsha da`wirinin` tamam boliwi.
Bul batis liberal-demokratiyasinin` adamzat rawajlaniwinin` AQShta optimal da`rejede endirilgen
en` son`g`i formasi. AQSh, usi sebepli jer ju`zilik birliktin` lideri boladi.
AQShtin` buring`i ma`mleketlik sekretari Genri Kissindjerdin` pikirinshe XXI-a`sirdin`
xaliqaraliq sistemasi ku`shlerdin` tiykarg`i alti orayinan turadi. Olar: AQSh, Evropa, Qitay, Yaponiya,
Rossiya, Indiya. So`ytip globalliq siyasat ko`p polyusli boladi.
Son`g`i waqitlari Samuel Xattingtonnin` «Tsivilizatsiyalardin` soqlig`isiwi» atli miynetinde
sa`wlelengen kontseptsiya ayriqshaliqqa iye. Ol adamzattin` da`stu`riy (traditsiyaliq) ma`deniyattin` tipi
boyinsha bo`liniwinin` baslaniwin ha`m tsivilizatsiya araliq konfliktlerdin` bunnan bilay keskinlesiwi
haqqinda aytadi. Xattingtonnin` pikirinshe rawajlaniwdin` ha`r bir tariyxiy da`wirine qarsiliqlardin`
tipleri ta`n. Burin olar territoriyaliq, a`skeriy-siyasiy, sotsialliq- ekonomikaliq, ideologiyaliq konfliktler
edi. «Real` sotsializmnin`» joq boliwi menen konfliktlerdin` klassliq xarakteri ha`m joq boladi. Ele
a`melge asirila qoymag`an bir variant bar. Ol ha`m bolsa ma`deniy-diniy variant. «Salqin uristin`»
tamamlaniwi menen ma`deniyat birlestirede alatug`in, bo`lekley de alatug`in faktorg`a aynaldi Praktika
soni ko`rsetip otir, bunday o`tiw da`wiri ekonomikaliq dag`darislar menen birge o`tedi. O`ndiriw
to`menleydi, jumissizliq ko`beyedi, xaliqtin` ko`plegen bo`leginin` turmis da`rejesi to`menleydi.
Bulardin` sebebi- buring`i planli xojaliq tusinda reformalardin` aldindag`i (strukturaliq qiysiqliqlar,
ekonomikanin` militarizatsiyalaniwi h.t.b.) qolaysiz jag`daylar, sonday-aq bul ellerdin` xojaliqlarinin`
jan`a jag`daylarg`a beyimlesiw, jan`a sawda baylanislarin boldiriw qiyinshiliqlari, bazar qatnaslari
ta`jiriybesinin` joqlig`i.
Krizislik qubilislardi sheshiwde ha`r bir postsotsialistlik eldin` ta`nha o`zine ta`n o`zgeshelikleri
bar. Ma`selen, bul ellerde «taldirip taslap emlew» (Shokovaya terapiya) usili qollanildi. Bul jol awir
aqibetler menen baylanisli. Basqa bir eller evolyutsiyaliq, basqishpa-basqish rawajlaniw jolin tan`lap
alg`an. Ma`selen, O`zbekstan. Ol ushin sotsialliq jaqtan ta`rtipke tu`sirilgen ekonomika ta`n.
Reformalardin` birinshi etabinda (qooq-qoor jillar) jan`a ekonomikaliq sistemanin` huqiqiy tiykari
qurildi. Xaliq tan`lap alg`an joldin` durislig`i qa`liplesti.
Reformalardin` ekinshi etabinda menshiktin` ko`p tu`rlililgi tiykarinda ko`p ukladli ekonomikani
du`ziw waziypasi sheshiledi.
Dostları ilə paylaş: |