Filosofiya kk

 
32 
Bekkemlew ushin sorawlar 
1. Grek filosofiyasinda ko`p qudayliq kontseptsiyasi  basshiliqqa alindi, Orta a`sir filosofiyasinda  usi  
dawam ettirildime 
2. Politeizm  degenimiz ne 
3. Monoteizm  degenimiz ne 
4. Antropotsentrizm degenimiz ne  
5.  Geliotsentrizm  tu`siniginin`    ilimge  kirip  keliwi  filosofiyada    qanday  o`zgerislerdin`  ju`z  beriwine 
alip keldi 
6. «Men oylayman, demek jasayman» - degen pikirdi aytqan 
7. Kanttin` «O`zlik» ha`m «Bizlik» zatlar teoriyasin tu`sindirip berin` 
 
A`debiyatlar: 
1. Karimov I.A. Wzbekistonning wz istiqlol va taraqqiet ywli. T., «O`zbekiston», 1992 
2. Karimov I.A. Wzbekiston XXI asrga intilmoqda. T., «Wzbekiston», 1999 
3. Karimov I.A. Donishmand halqimizning mustahkam irodasiga ishonaman.-»Fidokor»gaz.2000 yil, 8 
iyun. 
4. Falsafa kursining ayrim masalalari (T.Sharipov tahriri ostida). - «Farg`ona», 1994. 
5. Falsafa. - T., «Sharq» 1999 
6. Falsafa asoslari. Q. Nazarov taxriri asosida. T., 2005. 
7. Falsafa. M. A`xmedova taxriri asosida. T., 2006.   
w.w.w.NDPI.ru / w.w.w.Pedagog.ru / w.w.w. msu.ru / w.w.w.RSCI.ru 

---

 
33 
Lektsiya 6. Bolmis ha`m ta`biyat filosofiyasi.Filosofiyada adam ma`selesi. 
Jobasi: 
 
1. Filosofiyada  bolmis kategoriyasi Bolmistin` tu`rleri ha`m  formasi  
2. Materiya  filosofiyasinin`  ha`m ta`biyattaniwdin`  kategoriyasi  sipatinda 
3. Ha`zirgi  filosofiyaliq kontseptsiyalarda  ta`biyat  mashqalasi 
4. Filosofiyada  adam ma`selesi 
 
Shininda  da  XX-a`sirde  adamzattin`  tsivilizatsiyanin`  ilimiy-texnikaliq  progress  boldirg`an 
jetiskenliklerine  kewli  tolip,  onnan  la`zzetleniwi  jeterli  da`rejede  a`melge  asti  dew  menen  shekleniw 
onshelli  durisliqqa  kelmese  kerek.  Nege  degende  bu`ginliginde  sol  na`rse  belgili  bolip  atir,  adamzat 
o`zin-o`zi  pu`tkil  planetaliq  da`rejede  tanip  biliw  da`rejesine  ko`terilgen  payit  ilimnin`,  texnikanin` 
jetiskenliklerin  aqilg`a  siyimli  da`rejede  g`ana  paydalanbasa,  demek  oni  basqariwdin`  ma`deniyatin 
iyelewge  ku`sh  salmasa,  onda  tsivilizatsiyanin`  jetiskenliklerinen  birotala  maxrum  bolip  qaliwi  ha`m 
ta`a`jip  emes.  Biraq  bul  aktualliqqa  iye  waziypani  sheshiw  haqiyqatliq,  uliwma  bolmis  tuwrali  teren` 
bilimge iye boliwdi talap etedi.  
Filosofiyanin`  bolmisti  izertleytug`in  tarawai  -  ontologiya.  Ontologiya  so`zi  grekshe  onthos 
(haqiyqat, nag`iz, bar)  (ta`liymat) - barliq, bolmis tuwrali ta`liymat degendi an`latadi.  
Bolmisti  tu`siniwde  arnawli  a`debiyatlarda  turaqlasqan  pikir  joq  desek  ha`m  boladi.  Bir 
kontseptsiyalarda bolmis konkret, zatliq, materialliq bolmis penen sheklense, ekinshilerinde tek idealliq 
bolmis penen ten`lestiriledi.  
 Bolmisti  substratliq  tu`siniwdi  tiykarinan  metafizikaliq  xarakterge  iye  dep  tu`sindiriw  arnawli 
a`debiyatlarda  orniqqan.  Aqiri,  substrat  absolyut  turaqli,  o`zgeristen  ha`m  rawajlaniwdan  mahrum 
qubilis sipatinda qaraladi.  
  Plyuralizmnin`  (latinsha-ko`p  tu`rli)  -  wa`killeri  haqiyqiy  bolmistin`  tiykarinda  ko`p  tu`rli 
o`zinshe,  biyg`a`rez  materialliq  ha`m  idealliq  baslamalar  bar  dep  tu`sindiredi.  Plyuralizmnin`  geybir 
wa`killeri  tiykarinan  materialliq  substantsiyalardin`  birinshiligin  maqullaydi.  Olarg`a,  ma`selen, 
A`yyemgi  Qitay,  A`yyemgi  Indiya,  A`yyemgi  grek  materialistleri  kiredi.  Aqiri  olar  bolmis  ottan, 
hawadan,  jerden  ha`m  suwdan  turadi  dep  tu`sindiredi.  Kerisinshe,  basqalari  ruwxiy,  idealliq 
substantsiyalardin`  birinshiligin  maqulladi.  Aytayiq  Max,  Avenariuslerdin`  tu`sindiriwi  boyinsha 
du`n`yanin`  elementleri  seziwlerdin`  ha`r  tu`rli  formalari  boladi  ha`m  predmet  idealliq  seziwlerdin` 
kompleksinen turadi.  
Du`n`yanin`  tiykarinda  bir  da`rejedegi  materialliq  ha`m  ruwxiy  elementlerdin`  ko`p  tu`rliligi  bar 
dep tu`sindiretug`in filosof - plyuralistler ha`m bar.  
Materialistlik  ko`z-qarasqa  muwapiq,  bizdi  qorshap  turg`an  du`n`ya  realliqtin`  eki  oblastinan 
turadi.  Bul  ob`ektiv  ha`m  sub`ektiv  realliq.  Sanadan  tisqari  ha`m  biyg`a`rez  jasag`an  na`rse  ob`ektiv 
realliq boladi ha`m «materiya» kategoriyasina ekvivalentlikke iye. Al adam sanasi menen ne baylanisli 
bolsa ha`m adam sanasinin` produkti bolsa ha`m sub`ektiv realliq sipatinda esaplanadi. Ob`ektiv realliq 
bolmistin`  materialliq  formasina,  al  sub`ektiv  realliq  bolmistin`  idealliq  formasina  ten`.  Materialistlik 
tu`sindiriwge  muwapiq  idealliq  realliq,  demek  bolmistin`  ruwxiy  formasi  materialliq  bolmistan 
g`a`rezli.  Solay  eken,  bul  kontseptsiyag`a  muwapiq,  du`n`yada  materialistlik  bolmistan  basqa  hesh 
na`rse  joq.  Bolmistin`  idealliq  formasi  -  materialliq  bolmistin`  produkti.  Bul  materialistlik  realizm. 
Ob`ektiv realliq sanadan tisqari ha`m g`a`rezsiz jasaydi.  
 Bolmistin` o`zine ta`n formalarinin` ja`ne birewi bul insan bolmisi.  
 Ruwxiyliq  -  ko`p  tu`rliliktin`  birligi,  ol  sana  ha`m  sanasizliq  (sanasizliq  ha`m  o`zinin`  o`mir 
su`riw,  jasaw  ha`m  ko`rinisi  boyinsha  ha`r  qiyli)  qamtip,  ta`biyg`iy  tillerdegi  ha`m  jasalma  belgi  - 
simvolliq sistemalarda materiallasip ja`mlesken bilimlerdi o`z ishine aladi. Ruwxiy produktalarg`a ha`m 
protsesslerge,  sonday-aq,  adamzat  qatnasig`inin`  normalari  ha`m  printsipleri  kiredi.  Bularg`a  a`dep-
ikramliqtin`, huqiq, ko`rkem do`retiwshiliktin` norma ha`m printsipleri de kiredi.  
Bolmistin` formasindag`i o`zgesheliklerdi esapqa ala otirip, ruwxiyliqti ekige bo`liw mu`mkin.  
1. Ruwxiyliqtin` individuallasqan bolmisi 
2. Individualliqtan tisqari ob`ektivlesken ruwxiyliqtin` bolmisi 
Ruwxiyliqtin` individuallasqan bolmisi en` aldi menen individtin` sanasin o`z ishine aladi.  

---