Etimoloji nedir ne değİLDİr ve iSİmden iSİm yapan +ay /+ey eki ÜzeriNE
Yüklə 351,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3/1. yokay
- 3/2. kolay
Etimoloji Nedir - Ne Değildir ve… 54
“On bâbdan ibâret aydınlatıcı emanet denilen tamamiyle gerçek, temiz, pâk, üç töre çarkını kendisinin emsâlsiz tolun hikmeti ile cemâat arasında kolayca iyilik için çevirir” dörtlüğündeki il+gey ~ il-key örneğine dayanarak ileri sürüyor. Eski Türkçede +gey ~ +key eki ile geçen tek kelime il+gey ~ il+key ve bundan türetilen kelime il+gey+sök ~ il+gey+sük ~ il+key+sök ~ il+key+sük “bilgin, âlim, allâme [= erudite]” kelimesidir. Ben ise +gay/+gey eki ile +ay/+ey ekinin ayrı ekler olduğu görüşündeyim. Çünkü Eski Türkçe devresinin devamı olan Orta Türkçe devresinde ekin başındaki -g-/-g- ünsüzünün düşmesi için bir sebep yoktur. Ayrıca Orta Türkçede +ay/+ey ekli kelimeler yanında +gay/+gey ekli kelimeler de kullanılıyor. Şöyle ki: Ekin Orta Türkçede geçen diğer örnekleri Kutadgu Bilig’de geçen “zalim, zorba” anlamlarında geçen küç+gey ~ küç+key 16 (814, 2030, 2031, 2035, 2245, 3111, 3434, 5521, 5852) ve “sadık, vefalı” anlamlarında geçen öz+gey ~ öz-key (2237, 2571, 2767, 2767) şekilleridir. Kalın sıralı +gay şekli ise Mukaddimetu’l-edeb’te geçen bos+gay 17 “un- erfahren [tecrübesiz] ve DLT’te çal+gay “kuş kanadının uçları” anlamında geçen, çağdaş Kazak Türkçesinde çal-gıy şeklinde yaşayan kelimelerde kullanılmıştır. Marcel Erdal Maitrisimit Nom Bitig’de yüggey kelimesinin geçtiğini söylüyor ise de ben yüggey şeklini MNB yayımlarında bulamadım. Ancak
’te yükey kelimesi geçiyor. +gay/+kay ~ +gey/+key ekinin Türkçede sadece il-gey ~ il-key kelimesinde görülmesi belki de bu ekin Moğolcadan Türkçeye “bulaşma [contamination]” yolu ile geçtiği görüşüyle açıklanabilir. Çünkü ekin
16 Reşid Rahmeti Arat küç+key okuduğu kelimeyi “zâlim, zorba [= violence]” şeklinde anlamlandırmış. Buna karşılık M. Erdal kelimeyi küç+gey okuyor ve “zorbalık sonucu, feci, hunhar, vahşî [= violent}” şeklinde anlamlandırıyor. 17 Nuri
Yüce, “Neu
festgestelle Wörter
und Wortbedeutungen im Choresmtürkischen (II)”, 1984, s. 53. Sertkaya, Osman Fikri 55
+kay/+key şekli Moğolcada kullanılıyor. 18 M. Erdal şu örnekleri zikretmektedir. balar “karanlık” > balar-kay “örtülmüş, gizlenmiş”
“delik, çukur” > koñkor-kay “düzensiz”
“üstte, üstünde, yukarıda” > degerü-key “kasıntı, küstah”
“et suyu, çorba” > silükey/ şilü-key “yapışkan, salyalı”
> üsü-key “sık, koyu, yoğun, kesif” > seziklem-key Bu örneklerden ilk ikisi N. Poppe’nin gramerinde yer almaktadır. 19
3/1. yokay: metinlerindeki küvenç yokay köñül ibaresinde küvenç yokay “Stolz und Hochmut [gururlu, kibirli]” şeklinde “ikizleme [Synonim]” olarak geçiyor. Cibei-Daochang-Chanfa’daki küvenç yokay köñüllüg ögretiglerin titzün (Warnke, 401); küvenç yokay köñülüg titmiş ıdalamış atlıg teñri burkan
(Röhrborn, BT II 333-335) örneklerine ek olarak küvenç yokay köñültin öñi ödrülmekte yigin bulmakımız bolzun (BT VII / A 705-706) örneğini de verebiliriz. yokay kelimesinden türetilen yokaylanmaksız “he who does not get haughtly” kelimesi de yokaylanmaksız teñri burkan kutıña ibaresinde CDC (Röhrborn, BT II 660)’da geçmektedir. M. Erdal yokay kelimesinin etimolojisini yokaru ‘up’ kelimesi ile (< *yok-garu) yokay < yok-gay şeklinde yapıyor. Ben ise, yokay kelimesinin etimolojisini yok+suz kelimesine dayanarak
şeklinde yapıyorum. 3/2. kolay: kol “omuzdan parmak ucuna kadar olan insan uzvu, kol, el” (Batı Türkçesi:
18 Belki de Moğolcadaki +kay/+key şekli yüzünden R. R. Arat kelimeleri +key eki ile il-key, küç-key, öz-key şekillerinde okumuş, sonraki Türkologlar ise bu kelimeleri il+gey, küç+gey, öz+gey okuyuşlarına çevirmişlerdir. 19 Nicholas Poppe, Grammar of Written Mongolian, Wiesbaden 1954, s. 42, §123; Günay Karaağaç tarafından yapılan Türkçe çevirisi için bkz. Moğol Yazı Dilinin Grameri , İzmir 1992, s. 47, § 123. Etimoloji Nedir - Ne Değildir ve… 56 el yazması = Doğu Türkçesi kol yazması) + ay eki ile kol+ay şeklinde açıklanmıştır. 20
Tuncer Gülensoy ise kolay “eksiksiz, zahmetsiz” maddesinin altında < ong ~ ongay “kolay” açıklamasını yapmıştır! 21
kelimesi bulunmaktadır. Bunlardan birinci oñay “kolay” anlamına gelen bir kelimedir. İkinci oñay ise “Müşteri / Jüpiter”yıldızının adıdır. 22
+ay eki ile teşkil edilerek oñ+ay “doğru, kolay” şeklinde yapılmıştır. 23 Bu kelime Türkiye Türkçesinde isimden fiil yapan +la- eki ile onay+la- “doğrulamak, tasdik etmek” fiilinde geçer. oñay kelimesinin kullanılışına Eski Türk Şiiri’nden iki örnek verelim.
“Tamâmen, hiç bir eksiksiz, kolayca doldurup, dünyanın her tarafındaki canlılara faydalı olayım” (ETŞ, 16/55-56).
uçuz oñay sukavati uluşta togzunlar “Uzun zamandan beri Samsâra’ya dolmuş, batmış olanlar kolaylıkla Sukhavâti diyarında doğsunlur” (ETŞ, 16/107-108).
20 Carl
Brockelmann, Osttürkische Grammatik der islamischen Literatürsprachen Mittelasiens , Leiden 1954, s. 88’de Jean Deny’nin 1937’de Mélange Boisacq [Boysak armağanı]’nda yazdığı yazıya atıf yapmaktadır. 21 Tuncer Gülensoy, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, II, O-Z , Ankara 2007, s. 534b-535a. 22 Sertkaya, Osman Fikri , “Kelime dağarcığımızdan (3): Okay “Zühal / Satürn” mü, yoksa ”Müşteri / Jüpiter” mi?”, Türk Dili, 1991/I, Sayı 474, Hziran 1991, s. 321-325. 23 Tuncer Gülensoy oñay kelimesinin etimolojisini oñ-a-y şeklinde yapmaktadır. (Tuncer Gülensoy, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, II, O-Z , Ankara 2007, s. 626a. Yüklə 351,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|