Ə.Ş. Abdinov, R. F. Mehdiyev, T. X. HÜseynov
Yüklə 0,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
18 cərəyanın rəqslərini idarə edir. Beləliklə, antenna tərəfindən qəbul olunmuş zəif siqnalın anod dövrəsində yaranan və telefonun həmin dövrəyə qoşulmuş membranını hərəkətə gətirə bilən, gücləndirilmiş təkrarı alınır. De Forestin ilk üçelektrodlu elektron lampası çoxlu çatış‐ mazlıqlara malik idi. Belə ki, onun elektrodları elə yerləş‐ dirilmişdi ki, elektron selinin böyük hissəsi anodun üzərinə deyil, şüşə balonun divarına düşürdü; torun idarəedici təsiri kifayət qədər deyildi; lampa pis sorulduğundan onun daxilində çoxlu miqdarda qaz molekulları var idi və bu molekullar ionlaşaraq közərmə telini müntəzəm olaraq bombalayıb ona dağıdıcı təsir göstərirdi. 1910‐cu ildə alman mühəndisi Liben təkmilləşdirilmiş elektron lampasını – triodu yaratdı. Liben öz tədqiqatlarında lampanın emissiya qabiliyyətinə daha çox diqqət yetirdi və bu məqsədlə ilk dəfə olaraq közərmə telinin üzərini nazik kalsium və ya barium‐oksidlə örtməyi təklif etdi. Bundan əlavə o, şüşə balonun içərisinə civə buxarı da əlavə etdi ki, bu da əlavə ionlaşma yaratmaqla katod cərəyanını daha da artırdı. Beləliklə, elektron lampası əvvəlcə detektor, sonra isə güc‐ ləndirici kimi xidmət sferasına daxil oldu. Onun radioelektro‐ nikada aparıcı rolu isə sönməyən elektrik rəqsləri generatoru qismində istifadə edilməsi aşkar olunduqdan sonra təmin edildi. Lampalı ilk generatoru 1913‐cü ildə məşhur alman radiotexniki Meyssner yaratdı. O, həmçinin Libenin triodu əsasında dünyada ilk radiotelefon ötürücüsünü yaratdı və 1913‐cü ildə 36 km məsafəlik radiotelefon rabitəsini həyata keçirdi. Lakin ilk elektron lampaları hələ tam təkmil deyildi. 1915‐
ci ildə Lənqmür və Qede elektron lampalarını çox aşağı təzyiqlərə qədər sormağın vasitələrini təklif etdilər və bunun hesabına ion lampaları vakuum lampaları ilə əvəz olundu. Rusiyada ilk qaz boşalma lampaları 1914‐cü ildə Rusiya‐ nın Simsiz Teleqraf Cəmiyyətinin məsləhətçisi akademik Nikolay Dmitriyeviç Papaleksi (Sankt‐Peterburq) tərəfindən yaradılmışdır. Papaleksi Strasburq Universitetini bitirmiş, Braunun rəhbərliyi altında işləmişdir. Papaleksinin yaratdığı ilk lampa qazla civə buxarı qarışığı doldurulmuş lampa idi. 1914‐1916‐cı illərdə Papaleksi radioteleqraf sahəsində bir sıra təcrübələr aparmış və sualtı qayıqlarla əlaqə sistemini yarat‐ mışdır.
Gücləndirici radiolampaların Rusiyada ilk yaradıcısı Bonç‐ Bruyeviç olmuşdur. O, 1888‐ci ildə Oryol şəhərində doğul‐ muş, 1909‐cu ildə Peterburqda mühəndis peşəsinə yiyələnmiş və 1914‐cü ildə Hərbi Elektrotexnika Məktəbini bitirmişdir. 1916‐cı ildən 1918‐ci ilə qədər elektron lampalarının yara‐ dılması ilə məşğul olmuş və onların istehsalını təşkil etmişdir. 1918‐ci ildə Nijeqorodda radiolaboratoriyaya rəhbərlik etmiş, Ostryakov, Pistolkops, Şorin, Losev kimi dövrün ən yaxşı radio mütəxəssislərini bir yerə cəlb etmişdir. O, 1919‐cu ilin mart ayında Nijeqorodda radiolaboratoriyada RP‐1 elektro‐ vakuum lampasının kütləvi istehsalını təşkil etmiş, 1920‐ci ildə dünyada ilk dəfə olaraq gücü 1 kVt olan və su ilə soyudu‐ lan mis anodlu generator lampasını hazırlamışdır. Görkəmli alman alimləri Nijeqorod laboratoriyasının nailiyyətlərini görüb, Rusiyanın güclü generator lampalarını yaratmaq imkanlarını yüksək qiymətləndirdilər. Elektrovakuum cihaz‐ larının təkmilləşdiril‐məsi istiqamətində işlər Petroqradda geniş vüsət aldı. Bu işdə Çernışev, Boquslavski, Vekşinski, 20 Obolenski, Şapoşnikov, Zusmanovski və fizik Aleksandrov Anatoli Petroviç (1903) kimi görkəmli alimlərin əməyini qeyd etmək lazımdır. Közərmə katodlarının ixtira edilməsi elek‐ trovakuum texnikasının inkişafına böyük təkan verdi. 1922‐ci ildə Petroqradda Svetlana zavodu ilə birgə işləyən elek‐ trovakuum zavodu yaradılır. Zavodun elmi‐tədqiqat labo‐ ratoriyasında elektron cihazlarının fizikası və texnologiyası sahəsində Vekşinski tərəfindən hərtərəfli tədqiqat işləri aparılır. Burada katodun emissiya xüsusiyyətləri, metallarda, şüşədə və digər maddələrdə qazların sorbsiya hadisələri və s. öyrənilirdi. Uzun dalğalardan qısa və orta dalğalara keçid, superhe‐ terodinin ixtirası radiotexnikada daha mükəmməl lampa‐ ların ixtira olunmasına təkan verdi. Amerikalı alim Xell 1924‐cü ildə tetrodu – dördelektrodlu elektron lampasını hazırladı. 1926‐cı ildən bu lampanın təkmilləşdirilməsi üzərində işləyərək, nəhayət 1930‐cu ildə üç torlu (5 elektrodlu) elektron lampanı – pentodu ixtira etdi. Bununla da radioötürücü sistemlərdə siqnalın ötürülməsi və qəbulu prosesləri xeyli yaxşılaşdırıldı. Pentod lampası radiotex‐ nikada geniş tətbiq edildi. Radioqəbuletmədə yeni üsulların yaranması 1934‐35‐ci illərdə çoxtorlu tezlik çeviricilərinin yeni tiplərinin yaranma‐ sına səbəb oldu. Bundan başqa, müxtəlif radio‐lampalarının yeni kombinasiyalı növləri meydana gəldi və radiotexnikada çoxlu sayda lampalar ixtisar oldu. Radiotexnikada ultraqısa dalğalar (UQD) diapazonuna keçdikdə yeni elektrovakuum cihazları meydana gəldi və müxtəlif radiotexnika lampaları arasında (ultraqısa, metrlik, desimetrlik, santimetrlik və millimetrlik diapazonlarda) sıx əlaqə yarandı. Elektrova‐
kuum lampaları bir qədər də təkmilləşdirildi və eyni zamanda elektron dəstələrinin yeni prinsiplə idarə olunması işlənib hazırlandı. Yeni prinsiplərlə işləyən cihazlara çoxre‐ zonatorlu maqnetronları (1938), klistronları (1942) və əks dalğa lampalarını (ƏDL, 1953) göstərmək olar. İxtira edilən bu yeni cihazların köməyi ilə millimetrlik oblastlara daxil olan yüksək tezlikli siqnalları generasiyaetmə və güclən‐ dirmə imkanı əldə edildi. Bundan başqa, elektrovakuum texnikasında qazanılan nailiyyətlər radionaviqasiyanın, radiolokasiyanın və çoxkanallı impuls əlaqələrinin inkişafına da səbəb oldu. 1932‐ci ildə rus alimi Rojanski elektron dəstəsinin modul‐ yasiyası üçün cihazın yaradılması haqqında ideyanı irəli sürdü. Onun ideyaları əsasında Arsenyev və Xeyl 1939‐cu ildə İYT rəqslərinin generasiyası üçün ilk cihazı hazırladılar. 1938‐ 1941‐ci illərdə isə Devyatkov, Xoxlov və Quryeviç müstəvi elektrodlu triod lampasını yaratdılar. Almaniyada metal‐saxsı lampa hazırlandı. 1943‐cü ildə Kompfnerin hazırladığı qaçan dalğalar lampası radiosiqnalların idarə olunmasında İYT sistemlərin inkişafına yeni təkan verdi. Güclü İYT rəqslərinin generasiyasını əldə etmək üçün 1921‐ci ildə Xell ilk maqnetronu hazırladı. Rus alimlərindən Sliyski, Qrexova, Şteynberq, Kalinin, Zusmanovski, Braude, yapon alimlərin‐ dən – Yade, Okabe maqnetronla tədqiqat işləri apardılar. Bonç‐Bruyeviç 1936‐1937‐ci illərdə Alekseyevə və Molyarova yeni tipli maqnetron hazırlamaq tapşırığını verdi. Az keçmədi ki, onlar çoxrezonatorlu yeni maqnetron yaratdılar. 1934‐cü ildə mərkəzi radiolaboratoriyanın əməkdaşları Korovin və Rumyantsev dünyada ilk dəfə olaraq uçan təyyarəni aşkar etmək üçün radiolokasiyanı tətbiq etdi. 1935‐ Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|