Erməni xəyanəti

59 
 
azərbaycanlılar ev-eĢiklərini atıb dağlara qaçmıĢdılar. Mən  NoraĢen  kəndində ailə 
üzvlərimlə  bir  tövlədə  bir  köynəkdə,  alt  paltarında  qalırdım.  Bu  kənd  Ġrəvandan 
qaçmağa məcbur olan azərbaycanlılarla dolu idi. Həmin vaxt daĢnaklar Naxçıvanı 
viran  etmiĢdilər.  Andronikin  göstəriĢi  ilə  adamların  diri-diri  dərisini  soyurdular. 
Kütləvi surətdə əhalini qırırdılar. Ġran azərbaycanlıları Naxçıvana  köməyə gəlmək 
istəyirdilər.  Lakin  Ġran  dövləti  onları  Naxçıvana  getməyə  qoymur,  qabaqlarını 
alırdı. 
Andronik  Ozanyan  Naxçıvandan  Sisyana  (Zəngəzura)  aĢanda  Qızılboğaz 
deyilən  yerdə  Keçili  Dəli  Təhməzin  dəstəsi  ilə  toqquĢur,  xeyli  itki  verir.  Silah 
yüklü  üç at Dəli Təhməzin əlinə  keçir. Həmin  silahlarla onun oğlu  QuĢdan 30-cu 
illərə  qədər  erməni  daĢnaklarına  qarĢı  vuruĢaraq  ġahbuz  dağlarında  qaçaqlıq 
etmiĢdir. 
Andronik  Zəngəzura  aĢandan  sonra  azərbaycanlılar  yaĢayan  kəndlərin 
əhalisinə divan tutur. Kəndlərin yaĢlı adamları danıĢırdılar ki, Andronikin dəstəsi - 
Bazaçay boyunca yerləĢən Ərikli, Sükar, Pulkənd, ġükarlı, Məliklər, Saybalı, Əlili, 
Zabazadır,  Hortuyüz,  Dulus,  Ağdü,  ġam,  Pürüllü,  Ġrmis,  Bəhluli,  Dərəkənd, 
Qalaçıq,  Urud,  Dərəbəs,  Anabat,  ġükürbəyli,  Çınqıllı  kəndlərini  xaraba  qoyub 
əhalini qırıb. 
Andronikin  quldur  dəstəsi  Sisyanın  31  kəndini  dağıdıb.  Ağdü  kəndində 
400  nəfər  tutan  məscidə  adamları  yığıb  bütün  çıxıĢları  bağlayıblar.  Sonra  qəddar 
ermənilər  məscidin  damını  söküb,  içəri  küləĢ  doldurub  od  vurublar,  məscidin 
küncündə,  bucağında  qalanlar  da  tüstüdən  boğulub  ölüblər.  Bakıda,  ġamaxıda 
olduğu kimi, insanları ən çox Allah evlərində - məscidlərdə məhv edirdilər. 
Şükar kəndindən Abbas kişinin 1967-ci ildə mənə dediklərindən: 
- Andronikin quldur dəstəsi kəndi mühasirəyə  almıĢdı. 
Bacılarım  Gövhər  və  Nigar  kənddə  qalmıĢdılar,      Gövhər  qonĢumuz 
Tağının oğlu Eldənizə adaxlanmıĢdı. Atam ġamil görür ki, çıxıĢ yolu yoxdur, ona 
görə  də  qızların  erməni  əlinə  keçməməsi  üçün  onları  öldürmək  fikrinə  düĢür.  Elə 
də edir. 
Gavur  əlinə  düĢməsin  deyə,  övladlarını  özü  vurur.  Eldəniz  də  niĢanlısını 
aparmağa  gələndə  quldur  dığalar  onu  qamarlayıb  tuturlar  və  belə  Ģərt  qoyurlar: 
“Get niĢanlın Gövhəri gətir ver bizə, səni buraxaq”. Eldəniz onlara ağır sözlər deyir. 
Dığalar onu  aparıb      “Toxluqayanın”  dibində  doğrayırlar.  Atam  ġamil  ermənilərə 
əsir  düĢür.  Onu  Qarakilsənin  həbsxanasında  saxlayıb,  iĢgəncə  verirlər.  Arsen  adlı 
erməni atama zülm eləyib. Ətlə - dırnağın arasına iynə yeridib, barmağını qapının 
arasında  qoyub  sıxır,  sol  ayağını  nallayaraq  qaçaqların  yerini  ondan  öyrənmək 
istəyirlər.  Atam  onlara  sirr  vermir.  Axırda  atamın  sağ  baldırınının  dərisini  soyur, 
yerinə  duz  səpib  həməyir  keçilərə  yalatdırırlar.  Sonra  aparıb  “Göyuçuqun” 
qayasından atırlar. 
DaĢnak  tayqulaq  Zəngəzur  mahalının  qərb  hissəsini  iĢğal  edəndən  sonra 
Minkənd-ġəlvə-Murovdağ  istiqamətində  Qarabağa  keçmək  qərarına  gəlir.  Yerli 

---

60 
 
daĢnak  tör-töküntüləri  Androniki  baĢa  salırlar  ki,  Zəngəzur  dağlarında, 
yaylaqlarında  elat  tərəkəmələr  ancaq  yayda  olurlar.  Onlar  quyruq  doğan  kimi 
dəvələr  ağzı  arana  yatanda  barxanasını  bağlayıb  və  köçürlər.  Onların  nəzərdə 
tutduqları  maneə  Soltan  bəy  idi.  Yediyi  çörəyi  itirən  dığalar  Androniki  tamam 
arxayın  salırlar  ki,  Soltan  bəyin  böyük  təsərrüfatı  var,  baĢı  qarıĢıb  təsərrüfata. 
Andronik  hərbi  sursatını  gətirib  yığır  Qaragölün  ətrafına,  gözləyir  el  yaylaqdan 
üzülsün.  Onun  məqsədi  Qarabağa  keçmək,  nəzərdə  tutulan  planı  yerinə  yetirmək 
idi. 
QıĢda  ovçular  dağlara  çıxırdılar.  Onlar  ayı,  maral  ovlayırdılar.  ġəlvədən 
ovçu  QaraĢ,  ovçu  Soltan  ovçuluqda  tanındıqları  üçün  onlara  ovçular  deyirdilər. 
Ovçular  Qaragölün  həndəvərində  hərbi  sursatı  görüb  Ģübhələnirlər.  Onlar  ov 
etməkdən vaz keçib özlərini çatdırırlar Soltan bəyə: 
-
 
Bəy,  baĢın  qarıĢıb  təsərrüfata  düĢmən  gəlib  oturub  çənənin  altında.  - 
Onlar gördüklərini yerbəyer Soltan bəyə çatdırırlar. Soltan bəy qəzəblənib deyir: 
-
 
Mən  bu  dağlarda  elə  bir  tufan  qopardım  ki,  onun  dalğası  bütün 
Zəngəzuru bürüsün. 
Soltan  bəy  qüvvələri  səfərbər  edir.  ĠĢi  belə  görən  Andronik  Soltan  bəylə 
saziĢə  girmək  fikrinə  düĢür.  Din  xadimlərinin  toxunulmazlığından  istifadə  edən 
daĢnak  Andronik  keĢiĢ  Mesropu  Soltan  bəylə  görüĢə  göndərir.  Soltan  bəy  yad 
adamlarla pərdə arxasından söhbət edərmiĢ. KeĢiĢ Andronikin göndərdiyi məktubu 
Soltan bəyə təqdim edir. 
Məktubun məzmunu belə olur: 
“Soltan  bəy,  bizim  ġuĢa  yürüĢümüzün  təhlükəsizliyini  təmin  etsəniz, 
Abdallar oylağından keçib getməyimizə icazə versəniz, sizə istədiyiniz qədər qızıl 
verərəm. Hörmətlə: Andronik PaĢa”.  
Soltan bəy keĢiĢə deyir ki, elə cavab məktubunu da özün yaz. Yaz ki, türk 
hərbi adı “PaĢa” sizə yaraĢan ad deyil. O ad türklərə məxsusdur. Siz isə eĢitdiyimə 
görə ermənisiniz. Və onu da  bilməlisiniz ki, bu  yurdun övladları qeyrətlərini pula 
satmayıblar.  O  ki,  qaldı  ġuĢa  yürüĢünün  təhlükəsizliyini  təmin  etməyə,  bizə  20 
qatır  yükü  silah  lazım  olacaq.  DanıĢıqlarımız  baĢ  tutsa,  iĢarəmi  gözləyin.  Amma 
bütün  silahları,  topları,  pulemyotları  söküb  qatırlara  yükləyin,  üstünü  də  basdırın 
diqqəti  cəlb  etməsin.  Bu  yerlərin  dəliqanlı  igidləri  Ģuluqluq  salar,  biabır  olarıq. 
Soltan  bəy  ixtisasca  topçu  idi.  Fənd  iĢlətməklə  bir  gecənin  içində  düĢmənin  silah 
yüklü  170  qatır  karvanının  ağzını  Kürdhacıya  döndərir.  Andronikin  quldur 
dəstəsini,  nizami  ordusunu  Zabığın  dərəsində  darmadağın  edir.  ÇıxıĢ  yolu 
tapmayan quldur Andronik Ozanyan keĢiĢi öldürür, libasını geyinir. 5-6 yaĢında bir 
uĢağın əlindən tutub bəyə tərəf gedir. 
Qələbədə məğrurlaĢan Soltan bəy: 
-  KeĢiĢ, hardan gəlib, hara gedirsən? 
Andronik uzun əbasının balağını dəstələyə-dəstələyə: 

---