Energiyaning anaerob hosil bo’lishi

G LYUKOZA

Sut kislota etanol (spirtli achish) propion kislota moy kislota

(sut-kislotali (propion kislotali (moy kislotali
achish yoki achish) bijg’ish)
glikoliz)

1.2. Glikoliz va uning biologik ahamiyati.

Glyukoza hujayraning asosiy yoqilg’isidir, u glikogen shaklida zahira modda sifatida saqlanadi, muskullar harakatida juda tez o’zlashtiriladi. Glyukozaning glikogen yoki glyukozadan boshlanib, ikki molekula pirouzum kislota va ATF molekulalarining hosil bo’lishi bilan tugaydigan anaerob parchalanishi glikoliz deb ataladi. Glikoliz (yunoncha glykys – shirin va lyzis – parchalanish so’zlaridan olingan.) hujayra metabolizmi jarayonlari orasida eng yaxshi o’rganilganidir. Glikoliz aksari organizmlarda markaziy metabolik yo’llardan biridir. 1930 yilning o’rtalarigacha muskul va jigarda uglevodlar almashinuvi faqat glyukozadan boshlanadi deb hisoblanar edi. Ammo Ya.O.Parnasning mashhur ishlari tufayli muskullarda bu jarayon, asosan glikogenning fosfat kislota biriktirib parchalashi – fosforolizdan boshlanishi kashf etilgandan so’ng fanga glikogenoliz atamasi kiritildi.

Glikolizning ahamiyatli jihatlari Glikoliz oʻn bosqichdan iborat jarayon boʻlib, siz oʻz qiziqishlaringiz va dars jarayonlari mobaynida bu haqida batafsil maʼlumot olish imkoniga ega boʻlasiz. Shuningdek, glikoliz jarayonining eng muhim variantini, har bir atomlarni parchalamasdan uning muhim bosqich va tamoyillarini, oʻrganish orqali bilib olishingiz ham mumkin. Keling, ushbu jarayonni eng sodda turidan boshlaylik. Glikoliz hujayraning sitozolida sodir boʻladi va uni ikkita asosiy bosqichga boʻlish mumkin: energiya talab etadigan faza: quyidagi rasmdagi nuqta chizigʻidan yuqori va nuqta chizigʻi ostidagi energiya chiqaradigan faza.

• 
  Energiya talab qiladigan faza. Ushbu bosqichda glyukozaning boshlangʻich molekulasi qayta tartibga solinadi va unga ikkita fosfat guruhi birikadi. Fosfat guruhlari oʻzgartirilgan shakarni (hozirda fruktoza-1,6-bisfosfat) beqaror holatga olib keladi, bu uning yarmiga boʻlinib, ikkita fosfatni oʻz ichiga olgan uch karbonatli shakarni hosil qiladi. Ushbu bosqichlarda ishlatiladigan fosfatlar ATFATFstart text, A, T, F, end text dan kelganligi sababli ikkita ATFATFstart text, A, T, F, end text molekulalari ishdan chiqariladi.
  

Glikolizning soddalashtirilgan diagrammasi
Energiya toʻplash bosqichi. Glyukoza birinchi navbatda ikkita ATF ni ishlatadigan bir qator bosqichlarda fruktoza-1,6-bisfosfatga aylantiriladi. Keyin, beqaror fruktoza-1,6-bisfosfat ikkiga boʻlinib, DHAF va gliseraldegid-3-fosfat deb nomlangan ikkita uch uglerodli molekulalarni hosil qiladi. Gliseraldegid-3-fosfat jarayonning keyingi bosqichlarida davom etishi mumkin va DHAF tezda gliseraldegid-3-fosfatga aylantirilishi mumkin.
Energiyani sarflash davri. Bitta NADN va ikkita ATF hosil qiluvchi bir qator bosqichlarda gliseraldegid-3-fosfat molekulasi piruvat molekulasiga aylanadi. Bu glyukozaning har bir molekulasi uchun ikki marta sodir boʻladi, chunki glyukoza ikkita uch uglerodli molekulalarga boʻlinadi va ikkalasi ham jarayonning oxirgi bosqichlaridan oʻtadi.
Stabil boʻlmagan shakar va parchalanganda hosil boʻlgan uch karbonli shakar bir-biridan farq qiladi. Faqat bittasi – gliseraldegid-3-fosfat quyidagi bosqichga oʻtishi mumkin. Qolaversa, DGAFDGAFstart text, D, G, A, F, end text uchun nomaqbul shakarni qulay shaklga aylantirish mumkin, shuning uchun ikkala holat ham jarayon oxirida nihoyasiga yetadi.

•