Əlyazması hüququnda tanriverdiyev elmir nəSİB oğlu

Dizel-elektrik qatarlarında PV günəş panellərinin istifadəsi 
YUNESKO-nun Hindistan qatarı 2011-ci ildə vaqonlarının damlarında günəş 
fotovoltaik (PV) panelləri quraşdıran ilk dizel-elektrik qatarı oldu. Bu PV sistemi ilə 3 
kVt-luq köməkçi generator və onun aksesuarları qatardan çıxarılıb. Günəş PV 
panellərindən əldə edilən enerji akkumulyatorlarda saxlanılır və beş saatlıq səyahət 
zamanı vaqonların hər birində yeddi 6 Vt gücündə LED işıqları yandırmaq, həmçinin 
mobil telefonları doldurmaq üçün istifadə olunur. 
Avstraliyada damdakı günəş panellərinə əlavə olaraq dəmir yolu boyunca və ya 
yaxınlığında günəş fermaları quraşdırılmışdır. Yaranan bütün enerji dizel-elektrik 
qatarında quraşdırılmış akkumulyatorlarda saxlanılır. Qatarı idarə etmək üçün tələb 
olunan 0,015 GVt gücün 8%-i qatarın damlarından, 58%-i günəş fermasından və 34%-
i günəş dəmir yolu panellərindən istehsal olunur [19]. Şəkil 2-də YUNESKO qatarı 
göstərilir [20]. Şəkil 3.9 Avstraliyanın PV günəş panelləri ilə qatarını göstərir [21]. 

---

53 
Şəkil 3.8. PV günəş panelləri ilə UNESCO qatarı. 
Şəkil 3.9. PV günəş panelləri olan Avstraliya qatarı. 
Hindistan və Avstraliyadakı eksperimental sınaqların müvəffəqiyyətindən sonra 
qatar şirkətləri Belçika tuneli kimi qatarların üstündəki tunellərdə günəş panelləri 
qurmağa başladılar. Schoten və Brasschaat'ı birləşdirən bu günəş tuneli ilk Avropa 
tuneli idi. O, 16.000 PV paneldən ibarətdir, təxminən 3,6 GVts enerji istehsal edir və 
illik CO
2
emissiyalarını təxminən 2500 ton azaldır [22]. Şəkil 3.10-da Belçika günəş 
tuneli göstərilir [23]. 

---

54 
Şəkil 3.10. Belçika günəş tuneli. 
Bu yaxınlarda Kapetanovic et al. [24] yanacaq sərfiyyatını və əlaqədar emissiyaları 
azaltmaq üçün hibrid dizel-elektrik qatarı üçün Litium-ion batareya ölçülərini işləyib 
hazırladı və optimallaşdırdı. Bundan əlavə, Cipek et al. [25] emissiyaların azaldılması 
və yanacağa qənaət potensialı ilə bağlı ənənəvi dizel-elektrik və hipotetik 
akkumulyator-elektrikli 
ağır 
yük 
lokomotiv 
əməliyyatlarının 
müqayisəli 
qiymətləndirilməsini tədqiq etmişdir. Bundan əlavə, müxtəlif tandem lokomotiv 
konfiqurasiyaları təklif edilmiş və təsdiq edilmişdir. Nəticələrə əsasən, yanacağa 22% 
ilə 30% arasında qənaət etmək olar. Bundan əlavə, Alfonso, Normanyo və de Almeida 
və digərlərinə görə, bərpa olunan strukturda tanınmış aktiv kimi PV günəş panelləri 
hazırlanmışdır. Günəş enerjisi ilə işləyən qatarlar adətən fotovoltaik panelləri dəmir 
yolu xətlərinin yaxınlığında və ya üzərində yerləşdirməklə hərəkətə gətirilir. Bu üsul 
dizel-elektrik qatarlarının enerji səmərəliliyini artırmaqla bir sıra maliyyə üstünlükləri 
təmin edə bilər [26-28]. 
Artan vəsait çatışmazlığı və səyahət zamanı, xüsusən də soyuq iqlim şəraitində 
qatarların dartma sistemini gücləndirmək üçün bərpa olunan mənbələrdən kifayət 
qədər elektrik enerjisi istehsal etməyin çətin olması ilə bu metodun istifadəsi məhdud 
olaraq qalır. Bu yazıda və praktik tətbiqlər üçün daha real olmaq üçün biz istilik və 
işıqlandırma kimi göyərtədəki avadanlıqlar üçün enerji istehsalına diqqət yetiririk. 
Beləliklə, biz köməkçi dizel generatorlarından istifadə etməklə istehsal olunan 
enerjinin yerini dəyişdiririk. Buna görə də, texniki-iqtisadi imkanlar müxtəlif iqlim 

---

55 
şəraiti olan qatarların damında quraşdırılmış PV günəş panelləri tərəfindən yerdəyişmə 
enerjisinin faizinin funksiyası kimi qiymətləndiriləcəkdir.
Vaqonun növü hər bir avtomobilin elektrik avadanlıqlarından asılıdır və hər sinif 
üçün fərqlidir. Hər bir sinif üçün elektrik avadanlıqlarının elektrik istehlakı Cədvəl 1-
də göstərilmişdir [31]. 
Cədvəl 3.2. Bilet sinfinə görə elektrik cihazlarının enerji istehlakı. 
Qatarın enerji istehlakı 
(Vt)