Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
З.Фрейд. Психологические гподы. В ки.: З.Фрейд. Тотем и табу. М.. «Олимп»
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| З.Фрейд. Психологические гподы. В ки.: З.Фрейд. Тотем и табу. М.. «Олимп».
1997. С.444. 279 məntiq anlayışlann, mühakimələrin, əqli nəticələrin, ideyaların, nəzəriyyələrin formalaşmasını və dəyişməsini onlann tarixi inkişafının və qarşılıqlı təsirinin dialektikası baxımından tədqiq edir. Müasir məntiqçilərin əksəriyyəti müstəqil «dialektik məntiq» elmini inkar edirlər.
Həqiqətə doğru daimi cəhd fəlsəfənin sırf abstraksiyalara çəkilməsinə, ağılın lazımsız oyununa çevrilməsinə imkan vermir. Fəlsəfi müdriklik daim həqiqət axtaran proses kimi heç vaxt dayana bilməz. Həqiqətə nail olmaq deyil, onu axtarmaq fəlsəfənin məqsədidir. Həqiqət əksəriyyət tərəfindən qəbul edilən bilik deyil. Hələ İbn Rüşd demişdi: «Nəyinsə həqiqilik şərti onun hamı tərəfindən etiraf edilməsi deyil. Axı, hamı tərəfindən etiraf edilmə, hamıya məlum olmaqdan başqa bir şey deyil. Nəyinsə hamı tərəfindən etiraf edilməsindən qətiyyən nəticə çıxmır ki, həmin nə isə öz- özlüyündə həqiqidİD)."“^ Həqiqət haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur: həqiqət əşya və hadisələrin insan şüurunda adekvat, xarici aləmə tam uyğun və praktikada təsdiq olunan inikasıdır (əks olunmasıdır); həqiqət obyektivdir, belə olmasa o həqiqət ola bilməz; həqiqət ideal hadisədir, çünki o fikrin xassəsidir, bütün fikirlər isə idealdır; həqiqət - təfəkkür və varlığın eyniliyidir. Belə eynilik Hegel tərəfindən rasional, nəzəri formada təfəkkürün öz daxilində həyata keçirilir; həqiqət yalnız Allahdır və s. Ontoloji nəzəriyyələr həqiqəti faktlara uyğun gəlmək kimi nəzərdən keçirir; qnoseoloji nəzəriyyələr isə həqiqəti bizim təfəkkürün - bilik və inamın xassəsi hesab edir. Daha bir fikrə görə bir həqiqət bizim üçün kifayət deyil, biz daha dərin və yeni həqiqət istəyirik, çünki biz hər şeydən əvvəl öz problemlərimizə cavab axtannq. Bir çox filosoflar, xüsusən materialistlər hesab edirlər ki, həqiqət yalnız konkret ola bilər, konkret olmayan həqiqət ümumiyyətlə yoxdur. Belə bir fikir də var ki, konkret Aeeppoəc. OnpoBep5KeHne onpoBepjKeHiiJi. KncB-Criö, 1999, c.l3.
bilik məkan və zaman daxilində məhdudlaşmalıdır. Həqiqətin konkret olması o deməkdir ki, həqiqətin öz sərhəddi var, buradan kənarda o artıq həqiqət deyil, çünki bu halda o özünün əksi olan yanlışlığa çevrilir. Bəzi filosoflar isə inandırmağa çalışırlar ki, yalnız hissi qavrayışla qəbul edilən ayn-ayn əşya və hadisələr haqqında bilik, yəni empirik bilik konkret ola bilər. Görkəmli fizik
(1858-1947) məsələnin praqmatik tərifini bir qədər şişirdərək göstərirdi ki, «elmi ideyanın əhəmiyyəti çox hallarda onun məzmununun həqiqiliyində deyil, dəyərində
İdrak hadisəsi, əlbəttə qiymətləndirilməlidir. Dəyər münasibəti idrak üçün qaçılmazdır, çünki idrak sonra praktikaya keçə bilər. Həqiqi qiymət mühakimə vasitəsilə verilən qiymətdir, çünki mühakimədə hər hansı obyektə bəzi xassələrin və münasibətlərin nə dərəcədə aid olması və ya olmaması təsdiq edilir. Mühakimənin həqiqət haqqında müxtəlif qiymətləri ola bilər, yəni nəticənin həqiqi, yanlış, qeyri-müəyyən, mənasız və s. olması təsdiq edilir. Məntiqdə, bir qayda
olaraq, həqiqətin xassəsini müəyyənləşdirən sahə kimi yalnız mühakimə qəbul edilir. Təfəkkürün formal məntiq tərəfindən öyrənilən əsas qanun və formalan həqiqətən də təfəkkürün düzgünlük kriterisidir, fikirlərin bir- biri ilə uzlaşması kriterisidir. Məntiq heç bir aralıq qərannı qəbul etmir; ya həqiqət, ya da yanlışlıq, ya hə, ya da yox. Həqiqət və yanlışlıq bir-birinə daban-dabana zidd olan tərəflərdir ki, biri o birini istisna edir. Əl-Qəzali demişdir: «Həqiqətin məntiqi yolla üzə çıxanl- ması idrak deməkdir. Özünü belə vəziyyətə gətirmək həmin anı bilavasitə yaşamaqdır. Xoş niyyətlə başqalan ilə söhbətdən və onlann təcrübəsindən əldə edilməsi mümkün olan isə - inamdır».“** Bir şey haqqında çox həqiqətlər ola bilməz. Bu mənada həqiqət birdir, yanlışlıq isə müxtəlifdir. K.Popper deyirdi ki, elmi
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|