93
istifad
əçiləri dünyanın müxtəlif yerlərindən, könüllü olaraq, öz
vaxtlarını və biliklərini bu azad ensiklopediyada məqalələrin
yaradılmasına və redaktəsinə sərf edirlər. Sual oluna bilər –
onları buna vadar edən nədir? Necə olur ki, insanlar təmənnasız
olaraq bilikl
ərini başqaları ilə bölüşdürməyə razı olurlar? Bütün
bu sualların cavablarını Wikimedia Foundation təşkilatı
araşdırmalar nəticəsində tapmağa çalışır. Araşdırmalarda
iştirak edən professor Lyuk Soyetin (Luc Soete) dediyi kimi:
”Vikipediya – qiym
əti olmayan bir mənbədir, əsasən də inkişaf
etm
əkdə olan ölkələrdə. Belə ki, bu ölkələrdə Vikipediyaya
anal
oq yoxdur. Vikipediyanın necə işləməsini başa düşmək –
bizim araşdırmamızın əsas məqsədidir” [33].
Vikipediya azad ensiklopediya olduğundan dövlət
strukturları üçün işləmir. Lakin, artıq bir çox ölkələrdə dövlət
strukturları Vikipediyadan istifadə edirlər. Məsələn, Amerika
m
əhkəmələrində ondan məlumat kitabçası kimi istifadə
olunduğu heç kəsə sirr deyil.
6.5.
Dilin qorunması və inkişafında Vikipediyanın rolu
İnternet layihələrindən ən uğurlusu sayılan Vikipediya
ensiklopediyası milli dil ilə bağlı problemin öhdəsindən uğurla
g
əlməkdədir. Xalqın psixologiyasını, xasiyyətini və dünya
görüşünü xarakterizə edən əsas mədəni mənbələrdən olan milli
dili mühafiz
ə edərək gələcək nəsillərə olduğu kimi çatdırmaq
müasir c
əmiyyətimizdə ən aktual problemlərdəndir. Dil elə bir
m
əfhumdur ki, onu digər mədəniyyət nümunələri kimi
muzeyl
ərdə saxlayaraq qorumaq mümkün deyildir [34].
H
ər hansı bir dildə çap olunan lüğətlər, əlifbalar,
qrammatik d
ərsliklər bu dilin gələcəkdə də olduğu kimi
qorunub saxlanmasına zəmanət vermir. Bu səbəbdən, ölməkdə
v
ə yaxud sürətlə dəyişməkdə olan dillərin qorunması üçün ilk
növb
ədə həmin dillərdə azad, virtual ensiklopediyanın
yaranması vacibdir. Bu baxımdan Vikipediya virtual
ensiklopediyası məqalələrin istənilən İnternet istifadəçiləri
t
ərəfindən və istənilən dildə yaradılmasına icazə verməklə,
dill
ərin qorunmasına, zənginləşməsinə və yayılmasına
94
bilavasit
ə yardım etmiş olur. Vikipediyada müxtəlif terminlər
bar
ədə müzakirələr aparmaq, mübahisələr nəticəsində ümumi
q
ərar qəbul etmək artıq ənənə halını almışdır. Vikipediya
müxt
əlif dillərə malik olduğundan, məqalələrə hipermətnlər
daxil edildiyind
ən, hər kəs virtual ensiklopediyanın təşkilində
iştirak edə bilər. Hər bir məqalə digər dillərdə analoqa malik
olduğundan beynəlxalq istinadlardan istifadə etməklə onlara
əsaslanmaq mümkündür. Son zamanların müşahidələri
göst
ərmişdir ki, Vikipediya ensiklopediyasına tələbə və
g
ənclərlə yanaşı, dilçilərin, tarixçilərin, siyasətçilərin maraqları
artmaqdadır [35, 36].
H
ər bir dilin qorunması, onun daha da zənginləşdirilməsi
işində virtual ensiklopediyaların, ilk növbədə isə Vikipediyanın
daha kütl
əvi hal alması vacib şərtlərdəndir. Dünya klassik
ədəbiyyatının, texniki, ümumiyyətlə sahə ədəbiyyatının dilimizə
t
ərcümə olunaraq Vikipediya ensiklopediyasına daxil edilməsi
Az
ərbaycan dilinin zənginləşdirilməsində əvəzolunmaz işdir.
Bel
ə ki, gənc nəsil - şagirdlər, tələbələr təhsil prosesi zamanı,
el
əcə də müəllimlər lazım olan hər hansı bir məlumatı əldə
etm
ək istədikdə xarici saytlara yox, elə öz doğma ana dilimizdə
olan Vikipediya ensiklopediyasına müraciət edərək, daha
dolğun və geniş informasiya əldə edə bilsinlər [37].
Sayına görə ən çox məqalələr Vikipediyanın ingilis
bölm
əsindədir (http://en.wikipedia.org). 2009-cu ilin sentyabr
ayına olan məlumata əsasən Vikipediyanın bu bölməsində
m
əqalələrin sayı artıq 3 milyona çatmışdır. Digər nəhəng
bölm
ələr alman (
http://de.wikipedia.org
, m
əqalələrin sayı – 959
min), fransız (
http://fr.wikipedia.org
, m
əqalələrin sayı – 853
min), polyak (
http://pl.wikipedia.org
, m
əqalələrin sayı – 6376
min), yapon (
http://ja.wikipedia.org
, m
əqalələrin sayı – 619
min), rus (
http://ru.wikipedia.org
, m
əqalələrin sayı – 435 min),
türk (
http://tr.wikipedia.org
, m
əqalələrin sayı – 136 min) və s.
dill
ərindədir. Bu siyahıda Azərbaycan dilindəki Vikipediya
en
siklopediyası (http://az.wikipedia.org) 28,5 min məqalə ilə
55-ci yerd
ədir.
95
6.6. Vikipediya t
əhsildə
Vikipediya on-
line ensiklopediyasının artıq 8 ildir ki,
yaranmasına baxmayaraq, elm və təhsil sahələrində ona
münasib
ət müxtəlifdir. Ensiklopediya yeni yarandığı illər
m
əktəblərdə, universitetlərdə və digər təhsil müəssisələrində
t
ələbələrə Vikipediya ensiklopediyasından öz işlərində istifadə
etm
əyə icazə vermirdilər. Hətta bəzən tələbənin Vikipediya
ensiklopediyasına müsbət fikrinə görə qiymətinin kəsilməsi
hallarına də rast gəlinirdi. Lakin nəzərə alsaq ki, dünyanın bir
çox universitetl
ərində professorlar tələbələrin ümumiyyətlə
İnternetdən istifadəsinə qadağa qoyulmasını təklif edirdilər, o
zaman Vikipediyaya qarşı mənfi münasibəti başa düşmək
olardı. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, İnternetlə bağlı yalnız
Vikipediya layih
əsinə qarşı mənfi münasibətlərə rast gəlinmirdi,
Google, Yahoo, bloqlarla, forumlarla bağlı layihələr də
universitet professorları tərəfindən tez-tez tənqidlərə məruz
qalırdılar.
İKT-nın inkişafı və müxtəlif on-line layihələrinin
c
əmiyyətin müxtəlif sahələrinə inteqrasiyası və ümumiyyətlə
informasiya c
əmiyyətinin inkişafı ilə əlaqədar artıq təhsilin
İnternetə, o cümlədən Vikipediyaya, münasibəti dəyişməkdədir.
Vikipediya layih
əsi də artıq 5 il əvvəlki vəziyyətdə deyil.
Vikipediyaya gün-günd
ən daha təcrübəli, savadlı, ciddi
istifad
əçilərin cəlb edilməsi, bu ensiklopediyadakı məqalələrin
artıq daha dolğun, düzgün, tam şəkildə olmasına səbəb
olmuşdur. Nəzərə almaq lazımdır ki, məqalələr prinsipial və
ciddi idar
əçilər tərəfindən nəzarətdə saxlanılırlar. Odur ki, son
zamanlar t
əhsil sahələrində Vikipediyaya münasibət kökündən
d
əyişməkdədir. Artıq universitet müəllimləri özləri tələbələrə
kurs işlərində virtual ensiklopediyadan, eləcə də Vikipediyadan
istifad
ə etməyə tövsiyə edirlər. Bir çox ölkələrdə Vikipediya
virtual ensiklopediyası tələbələrin tədris elementinə
çevrilmişdir. Məsələn, Amerikanın Bottel universitetində
mü
əllimlər tələbələrə referat əvəzinə Vikipediyada məqalə
yazmağı təklif etdilər. Təcrübə çox uğurlu alındı. Tələbələrin
mövzu üz
ərində ciddi tədqiqat aparmaq məcburiyyəti, eyni
Dostları ilə paylaş: |