OZAN DÜNYASI № 4(7), 2011
7
ELÇĠN
Xalq yazıçısı
TƏġRĠF BUYUR, GEDƏK BAĞA...
(Aşıq Ələsgərin Sözü və Sazı haqqında
bir neçə söz)
Neçə gündür ki, Aşıq Ələsgərin həmişəki kimi iddiasız, sadə, təmiz
bir misrası, elə bil ki, kitabların səhifəsində yox, qədim (və doğma!)
Göyçə mahalında qoca Ələsgərin sazı sinəsinə sıxıb söylədiyi gəraylıdan
– həmin o məqamdan qopub gəlmiş o bir misra elə hey fikrimdə dolaşır:
“Təşrif buyur, gedək bağa...”
Həmin iddiasız bir misra bu dəm mənim üçün Sözün və Sazın sirri-
sehri (və heç vaxt açılmayacaq, əbədi bir sirr-sehr) ilə dolu idi, çünki o
bağ təkcə təbiətin xudmani, gözəl bir guşəsi deyildi, o bağ Ələsgər
dünyası idi:
Təşrif buyur, gedək bağa,
At zülfünü sola, sağa.
Ələsgər sənə sadağa,
Üzün məndən niyə döndü?
Aşıq Ələsgər 105 il ömür sürdü.
1821-ci ildə Azərbaycan Sözünün, Sazının beşiklərindən biri olan
qədim oğuz yurdunda – gözəl Göyçə mahalında (“Adım Ələsgərdi, əslim
göyçəli...”) anadan olub, 1926-cı ildə elə orada da haqq dünyasına köçdü
və bu iki tarix arasında həmin Sözün və Sazın yaratdığı Ələsgər
dünyasında o qədər hiss-həyəcan var, bu hiss-həyəcan o qədər qəribə,
adamı mat qoyan və adamın ürəyini içinə dolan gücə, incəliyə, işığa
OZAN DÜNYASI № 4(7), 2011
8
malikdir, o qədər saya-hesaba gəlməyən rənglərdən ibarətdir ki, həmin
Ələsgər dünyasının, hətta o uzun ömrün çərçivələrinə sığması da haqdan
gələn verginin nəticəsidir.
Ələsgər Sözü və Sazı ilə Qarabağdan, Gəncədən tutmuş Tiflisəcən el-
obanı dolaşdı, Türkiyə mahallarını gəzdi, məclislər apardı, toylar keçirdi
və Sözlə Sazın dediklərini xalqın özünüifadəsinə çevirdi, əvvəlki dövr-
lərin korifeyləri Yunus Əmrə, Qaracaoğlan, Qurbani, Abbas Tufarqanlı,
Xəstə Qasım... kimi aşıq sənətini ən yüksək bədii-estetik meyarlarla bir
daha təsdiq etdi.
Bütün böyük sənətkarlar kimi, Aşıq Ələsgərin yaradıcılığı da milli
hadisədir, milli mədəniyyətin faktıdır. Ancaq böyük sənətkarların yaradı-
cılığı bunu da sübut edib ki, bəşəriyə aparan yol öz başlanğıcını millidən
götürür və bu mənada Ələsgərin yaradıcılığı da klassik bir nümunədir: o
nə qədər millidirsə, bir o qədər də bəşəridir.
Hələ XIX əsrin ortalarında, cavan yaşlarında ikən Aşıq Ələsgər məş-
hur rus şairi Yakov Palonski ilə görüşür və bu görüşdən (aşıq yaradı-
cılığından!) təsirlənən Palonski xüsusi məqalə yazır.
Yakov
Palonski hara, Aşıq Ələsgər hara?
Tamam müxtəlif mühit, müxtəlif psixologiya, müxtəlif təfəkkür tərzi,
müxtəlif dünyagörüşü...
Məsələ həmin milli ilə bəşərinin birliyində, vəhdətindədir. Buna görə
də, o görüşdən 100 il keçdikdən sonra, başqa bir məşhur rus şairi – Kons-
tantin Simonov da yəqin eləcə təsirləndiyi üçün Aşıq Ələsgərin altı
qoşmasını və şair Vəli ilə deyişməsini rus dilinə gözəl tərcümə etmişdir.
Allah vergisi, əlbəttə, millidi, amma o veriləndən sonra nə coğrafi, nə də
milli sərhədlər tanıyır.
Aşıq sənəti Azərbaycan folklorunun əsasını təşkil edir və misal üçün,
island saqalarından, yaxud rusların “İqor polkunun dastanı”ndan fərqli
olaraq, Azərbaycan dastanlarını və ümumiyyətlə, bütün Türk dastanlarını
yalnız Söz yox, Sözlə bir yerdə həm də Saz yaratmışdır, qədim “Kitabi-
Dədə Qorqud”dan tutmuş “Əsli və Kərəm”əcən, “Koroğlu”dan tutmuş
Aşıq Ələsgərin özü haqqında yaranmış “Aşıq Ələsgərin Şınıq səfəri”,
yaxud “Aşıq Ələsgər qarabağlıların yaylağında” kimi Azərbaycan das-
tanlarının mayası aşıq sənəti ilə yoğrulmuşdur.
Aşıq sənəti əslində bir fərdin yaratdığı teatrdır.
Aşıq – şairdir. Aşıq – yazıçıdır (dastanlar yaradır). Aşıq – dramaturq-
dur (deyişmələr, dramatik dialoqlar). Aşıq – bəstəkardır (“Dilqəmi”dən
tutmuş “Ruhani”yəcən, “Kərəmi”dən tutmuş “Keşişoğlu”nacan yüzlərlə
havacatı kim yaradıb? Naməlum aşıq!). Aşıq – müğənnidir. Aşıq –