OZAN DÜNYASI № 2(5), 2011
49
gəraylılar “Gəraylı”, “BaĢ Sarıtel”, “Orta Sarıtel” və baĢqa havalar üstə
oxunarkən tez-tez aĢağıdakı əlavə beytləri eĢidirik:
Mələmə, ceyran, mələmə,
Qaş-gözünü sürmələmə/?!/
Sual olunur: bu “ceyran” həqiqi ceyrandırmı, yoxsa məcazi mənada
iĢlənmiĢdir? Maraqlıdır, əgər bu, həqiqi ceyrandırsa, o, qaĢ-gözünü nə
üçün sürmələməlidir? Yox, əgər, məcazi mənada, gözəl mənasında iĢlən-
miĢdirsə, o niyə mələməlidir?
Mətndən əlavə bayatılarda da qüsurlara yol verilir. Dəfələrlə Ģahidi
olmuĢuq ki, Kərəmin əzab-əziyyətlərindən, sızıltılarından söhbət açan
aĢıq “Yanıq Kərəmi” havası üstə “göynəyə-görnəyə” belə bir bayatı
oxuyur:
Güləllər,
Ağ biləkli gül əllər,
Dəryaca ağlın olsa,
Yoxsul olsan güləllər.
Görəsən məhəbbətin iztirablarına yoxsulluğun nə dəxli?! Bir də,
Kərəm yoxsul idimi? Gəncə xanı Ziyadxanın oğlu deyildimi?
AġIQ MUSĠQĠSĠNĠN TƏBLĠĞĠ ilə bağlı da bəzi məsələlərə diqqət
yetirmək lazımdır.
Məlumdur ki, aĢıq musiqisi toy və Ģənliklərdə, konsert salonlarında,
radio dalğalarında və televiziya ekranlarında təbliğ olunur. Bu sahədə
ustad aĢıqlarımızın rolu böyükdür. Lakin, bəzən elə hallarla qarĢılaĢırsan
ki, istər-istəməz təəssüflənirsən.
El Ģənlikləri aĢıq musiqisinin fəal təbliğ olunduğu yerdir. Ona görə
də Ģənliyin iĢtirakçısı olan aĢıq özündə məsuliyyət hiss etməli, hər dediyi
sözü, oxuduğu havanı dönə-dönə ölçüb-biçməlidir. Əvvəla, o, oxuduğu
havanın adını, Ģeirin müəllifini dəqiq bilməli və elan etməlidir. Çox vaxt
bunu görmürük. Ġkincisi, ancaq tam mənimsədiyi Ģeiri və havanı oxusa
daha yaxĢı olar. Bir də görürsən ki, aĢıq Ģeirin hansı misrasını isə unudur.
Pərt olmamaq üçün qafiyəsi təqribən uyğun gələn baĢqa bir misranı ora
əlavə edir. Beləliklə, Ģeirin ikinci variantı yaranır. Zənnimcə, aĢıq poezi-
yasında çoxvariantlılığın əsas səbəbi budur. Bir də ki, hər Ģənlikdə ifaçı-
nın səsi bir neçə maqnitafon lentinə köçürülür. Ġfaçı aĢığa böyük inamdan
gələn haldır ki, onun dediyi “qanun” sayılır: demək bu Ģeir və ya hava bu
cür də olmalıdır.
OZAN DÜNYASI № 2(5), 2011
50
BaĢqa bir hal. Azərbaycan xalqı Ģair xalqdır. YaxĢı qələm sahibləri
çoxdur. Əlbəttə, onların hamısından Ģeir bilməsi aĢıq üçün qeyri-müm-
kündür. Məclis üzvlərindən biri aĢıqdan hər hansı bir Ģairin Ģeirini oxu-
mağı xahiĢ edir. AĢıq həmin müəllifin Ģeirini bilmir; o, bunu etiraf etmək
əvəzinə, baĢqa bir müəllifin sözlərini Ģeiri sifariĢ olunan qələm sahibinin
adına oxuyur. Beləliklə, yeni bir mübahisə meydana çıxır. Maqnitafon
lentinə yazılmıĢ və hafizələrə həkk olunmuĢ bu cür faktları sonradan
təkzib etmək də çətinləĢir. “Ġnanmırsan, buyur qulaq as. Filan aĢıq belə
oxuyub”, – deyirlər.
Belə halların nəticəsidir ki, Ģair Məstan Əliyevin
Gedirəm, ay ellər, sözüm, söhbətim,
Neçə şirin-şirin dillərdə qaldı...”
- misraları ilə baĢlayan Ģeiri və H.Arifin “Məni” rədifli qoĢması (Sevirəm
Tiflisi gənc yaĢlarımdan...) S.Vurğunun, Rasim Kərimlinin “Olmasın”
rədifli qoĢması isə ġıxəli Qurbanovun adına çıxılır. Təəssüfləndirici
haldır ki, indi də M.Əliyevin həmin Ģeirini Rəhilə Həsənovanın ifasında
efirdə tez-tez eĢidirik. Bu barədə mübahisələrə çoxdan yekun vurulsa da,
Ģeir yenə də S.Vurğunun adına oxunur. Görəsən radionun musiqi
fondundan bu lent yazısını pozmaq olmazmı?!
H.Arifin Ģeirini bu gün də Ģənliklərdə “AĢıq qardaĢ, S. Vurğunun
“Kürün körpüsündən ötürün məni” Ģeirini bizim üçün oxu”, - deyə sifariĢ
verirlər. R.Kərimlinin öz Ģeirini 1965-1966-cı illərdə filarmoniyada
aĢıqlara Ģəxsən təqdim etdiyinin Ģahidiyəm və qoĢmanı da həmin vaxtdan
əzbərləmiĢəm. Ġndi də dörd bəndi yadımdadır. Sonralar Ģeri eynilə ġ.Qur-
banovun kitabında oxuduqda, təəccübləndim. Taleyi ilə maraqlandım,
məlum oldu ki, Ģeirin dörd bəndi müəyyən dəyiĢikliklə R.Kərimlinin ilk
kitabında çap olunmuĢdur. Sonralar müəllif onu əvvəlki ilk orijinal va-
riantda üçüncü kitabına daxil etmiĢdir.
Təəssüfləndirici cəhətlərdən biri də saz havalarının oxunan Ģeirin
rədifi, qafiyəsi və ya bir misrası ilə adlandırılmasıdır. Məsələn: “Dağlar”
havası oxu” dedikdə aĢıq dərhal baĢa düĢür ki, dinləyici S.Vurğunun
“Dağlar” Ģeirini istəyir. Açıq konsertlərdə, radio dalğalarında, mavi
ekranda bu hal tez-tez təkrar olunur. Halbuki aĢıq musiqisindən ibarət
nömrə elan edilərkən aĢağıdakı ardıcıllığa riayət edilməlidir: HAVANIN
ADI, ġEĠRĠN ADI, ġEĠRĠN MÜƏLLĠFĠ VƏ ĠFAÇININ ADI.
Sazda beĢ kök var. Onlardan biri də “BaĢ kök” və ya “Kərəmi”
kökü adlanır. Səbəbi aydındır: kök simlər BaĢ pərdəyə kökləndiyi üçün
və qədim “Kərəmi” havalarının bir neçəsi həmin kökdə çalınmadığına
OZAN DÜNYASI № 2(5), 2011
51
görə. Bu kökə yenidən “Dilqəm” kökü deyilməsi nə dərəcədə doğrudur?
Çünki “Dilqəm” “Kərəmi” kökündə çalınır və “Kərəmi” havalarından
neçə əsr sonra yaranıb. Buna baxmayaraq ASE-nin III cildində /səh. 453/
və aĢıq poeziyasının tədqiqatçılarından olan Mürsəl Həkimovun “ġifahi
xalq ədəbiyyatından xüsusi kurs” adlı kitabında “Dilqəmi” sazın əsas
köklərindən biri kimi qeyd olunmuĢdur.
Sevindirici haldır ki, radio dalğalarında aĢıq musiqisini tez-tez
eĢidirik. Lakin burada da çox vaxt elan olunanla ifa edilən havalar bir-
birinə uyğun gəlmir. Neçə illərdən bəridir ki, mən konsertlərə qulaq asır,
qeydlər götürürəm. bəzən görürsən ki, aparıcı bir hanı elan etdi, amma
efirdə tamamilə baĢqa hava səsləndi.
Görəsən buna səbəb nədir? Güman edirik ki, aĢıq musiqisinə yaxĢı
bələd olan yoldaĢlardan ibarət komissiya yaradılıb fonotekada olan
musiqi nömrələri saf-çürük edilsə, havaların adları dəqiqləĢdirilib düĢgün
yazılsa, gələcəkdə bu cür yanlıĢlıq aradan götürülər.
Radionun aĢıq musiqisi fondunda saxlanılan bir çox lent yazıları
istər ifaçılıq baxımından, istərsə də bədii cəhətdən çox zəifdir. Bir çox
mahnıların mətni düzgün ifa olunmur. Bəzən artıq söz və ifadələr
iĢlədilir. Çox zaman aĢığın diksiyası aydın olmadığından nə oxuduğu
anlaĢılmır. Sözün təmiz və aydın oxunması ifaçılığın ən vacib
Ģərtlərindəndir. Zənnimizcə, fonotekanın rəflərini bu cür musiqi
nömrələrindən təmizləmək vaxtı çatmıĢdır.
Yeri gəlmiĢkən qeyd edək ki, aĢıqları radioda nə qədər tez-tez eĢidi-
riksə, televiziyada bir o qədər az görürük. Zənn edirik ki, televiziyanın
heç olmazsa ayda iki dəfə aĢıq musiqisinə müraciət etməyə imkanı var və
bu, vacibdir. Bu veriliĢlərə respublikamızın müxtəlif rayonlarında yaĢa-
yan ustad və istedadlı gənc aĢıqların vaxtaĢırı dəvət edilməsi çox yaxĢı
nəticə verərdi.
1979-cu il.
Dostları ilə paylaş: |