Ebedi dönüş mitosu

Üçüncü Bölüm
1. Diğer örnekler için bkz. 
Patterns o f Comparative Religion
(Londra ve-Nevv York, 1958) Bölüm II, s. 46.
2. Bir kere daha vurgulayalım ki tarihsel olmayan halklar 
ve sınıflar açısından "acı çekme", "tarih"e eşdeğerdir. Bu 
eşdeğerlik bugün bile Avrupa’nın köylü medeniyetlerinde 
gözlemlenebilir.
3. Geo VVidengreb, 
King and Saviour,
II (Uppsala, 1947).
4. Bkz. G. van der Leeuw, "Primordial Time and FinalTime", 
Man and Time
(New York ve Londra, 1957), s. 324-50.
5. Dinsel seçkinler, özellikle de peygamberler olmaksızın 
Musevilik dünyasında görülen popüler Filistin dinsel 
inançlarını M.Ö. beşinci yüzyıla dek sürdürenYahudi di­
ninden farklı bir şey olamazdı, bkz. Albert Vincent 
la re­
ligion des Judeo-Arameens d'Elephantin'e
(Paris, 1937). 
Tarih bu Diaspora İbranilerinin Yehova (Jaho) yanında 
diğer tanrılara (Bethel, Harambetheri, Ashumbetheri) 
hatta Anath'a olan inancı sürdürmelerini mümkün kıl­
mıştır. Bu, Musevi dinsel deneyimin gelişmesinde ve bü­
yük baskılar altında sürdürülmesinde tarihin önemini 
onaylamaktadır. Zira, unutmamalıyız ki, peygamberlik 
ve Mesih kurumlan her şeyden önce çağdaş tarihin bas­
kısıyla geçerlilik kazanmıştır.
6. Musevi-Hıristiyan anlamda "iman” denilen şeyin yapı­
sal açıdan diğer arkaik dinsel deneyimlerden farklı ol­
duğu belirtilmelidir. Bu arkaik dinsel deneyimlerin ola- 
naklılığı ve dinsel geçerliliği kuşku götürmez, çünkü kut­
salın evrensel olarak doğrulanmış bir diyalektiği üzerine 
kuruludurlar. Ama iman deneyimi yeni bir tanrısal te­
zahüre, yeni bir vahye dayanmaktadır ki bu ilgili seç­
kinler açısından diğer kutsal tezahürlerin geçerliliğini 
ortadan kaldırmaktadır. Bu konuda bkz. 
Patterns in Com­
parative Religion,
Bölüm I.
170

---

7. Bu, sözkonusu halkların (ki bunlar çoğunlukla tarımsal 
yapıdadır) dinsel olmadığı anlamına gelmez; sadece Hı­
ristiyan deneyime "geleneksel" (arketipik) bir "yeniden 
değerlendirme" uyguladıklarını belirtir.
8. Hastings, 
Encyclopaedia o f Religion and Ethics,
I, s. 200.
9. Kuşkusuz, oluşumunda Babil astronomisinden de etkilenen 
yuganın astrolojik veçhesinin etkisiyle; bkz. Aifred Jere- 
mias, 
Handbuch der altorientalischen Geisteskultur
(2. 
basım, Berlin-Leipzig, 1929), s. 303. Ayrıca bkz. Emil 
Abegg, Der 
Messiasglaube in Indien und Iran
(B erlin ,
1928), s. 8; Isidor Scheftelovvitz, 
Die Zeit als Schicksals-
gottheit in der indischen und iranischen Religion
(Stutt- 
gart, 1929); D.R. Mankad, "Manvanlara-Caturyuga Met- 
hod", 
Annals o f Bhandarkar Orİental Research Institute,
XXIII, Silver Jubilee Volüme (Poona, 1942), s. 271-9 ve 
"Time and Eternity in Indian Thought" adlı incelememiz, 
Man and Time
içinde, s. 173-200 ve 
İmgeler ve Simgeler
(çev. M. A. Kılıçbay, Ankara, 1992) Bölüm II.
10. Bkz. Asanga, 
Mahayana-samparighara,
V, 6; Louis de La 
Vallee-Poussin, 
Vijnaptim adralasiddhi
(Paris, 1929), s. 
731-33, vb. 
Asankheyye
'nin hesaplanması hakkında bkz. 
La Vallee-Poussin'in notları, 
VAbhidharmakosa
(Paris, 
1923-1926), IH, Etienne Lamotte'un Çince versiyonundan, 
Le Traite de la Grande Verlu de Sagesse de Nagarjiuna,
I 
(Louvain, 1944),. s. 247. Felsefi zaman kavramları hak­
kında bkz. La Vallee-Poussin, "Documents d'Abhid- 
harma: la controverse du temps", 
Melanges chinois et
bouddhiques,
V, (Brüksel, 1937) s. 1-158 ve Stanislavv 
Schayer, 
Contributions to the Problem o f Time in Indian
Philosophy
(Cracow, 1938). Ayrıca bkz. Mrs. Sinclair 
Stevenson, 
The Heart of Jainism
(Londra, 1915), s. 272.
11. Bk. bizim çalışmalarımız, 
Yoga Essai sur les origines de
la mystique indienne
(Paris ve Bükre\ 1936), s. 166 ve 
Yoga Immortality and Freedom
(Nevv York ve Londra, 
1958), Bölüm IV.
171

---

12. Bkz. Ettore Bignone, 
Empedocle
(Torino, 1916), s. 548.
13. Dicaearchos, zikreden Porphyry, 
Vita Pythagorae,
19.
14. 
Eos, ou Platon et l'Oreint
(Brüksel, 1945), bu kitap özel­
likle Boil, Bezold, W. Gundel, W. Jaeger, A. Götze, J. 
Stenzell'in çalışmalarını ve hatta Ritzenstein'in yorum­
larını, bunlardan bazılarının öne sürdüğü itirazlara rağ­
men dikkate almaktadır.
15. Bkz. Jerom e Carcopino, 
Virgile et le mystere de la ÎVe
eglogue
(gözden geçirlimiş ve genişletilmiş basım, Paris, 
1945), s. 72; Franz Cumont, "La Fin du monde selon les 
mages occidentaux", 
ravue de l'Histoire des religions
(P a­
ris), Ocak-Haziran, 1931, s. 89.
16. Bidez, s. 76.
17. Ay., s. 83.
18. Örneğin, Chyrsippus, Fragments 623-27. 
-
19. Zenon dönemine kadar gider; bkz. Fragments 98 ve 109 
(H.F.A. von Arnim, 
Stoicorum veterum fragmenta,
I, Leip- 
zig, 1921).
20. Agy, s. 39.
21. James Dermesteter'in çevirisi. 
Le Zend-Avesta
(Paris, 
1892).
. 22. Bkz. Nyberg'in "Questions de cosmogonie et de cosmologie 
mazdeennes”, 
Journal Asiatique
(Paris), CCXIV, CCXIX 
(1929, 1931). Ayrıca bkz. Scheftelovvitz, op. cit; R.C. 
Zaehner, 'Zurvanica", 
Bulletin ö f the School and African
Studies
(Londra), IX (1937-39), 303, 573; H.H. Schaeder, 
"Der iranische Zeitgott und sein Mythos", 
Zeitschrift der
Deutschen M orgenlandischen G esellschaft
(Leipzig), 
XCV (1941), 268; Henry Corbin, "Cyclical Time in Mazda- 
ism and Ismailism”, 
Man and Time,
özellikle, s. 121.
23. Bkz. Cumont, agy., s. 71.
24. Agy., s. 235.
25. 
Bundhaisn,
Bölüm 1 (Nyberg, s. 214-15).
26. Ateşten geçişle ilgili Doğu ve Musevi-Hıristiyan simgeci­
liği yakın zamanda C.M. Edsman tarafından incelendi,
172

---

Le Bapteme de feu
(Uppsala, 1940).
27. Bkz. Cumont, s. 68.
28. Ay., s. 70, not 5. 
'
29. Ay., s. 72.
30. Metinler için ay., s. 78, not 1.
31. 
Divinae înstitutiones,
VII, 17, 9; Cumont, s. 81.
32. Bkz. Örneğin 
Testamentum Abrahami, Ethica Enochi,
vb.
33. Rabbi yazınında Mesih'in gelişini haber veren kozmik 
işaretler için bkz. Raphael Patai, 
Man and Temple
(Lond­
ra, 1947), s. 203.
34. Hastings, I, s. 187.
35. Ivan Engnell, 
Studies in Divine Kingshipi n the Ancient-
Near East
(Uppsala, 1943), s. 43, 44, 68; Jeremias, 
Hand-
buch,
s. 32.
36. 
Odyssey,
XIX, 108; Hesiod, E
rga,
225-27; 
Patterns in Com-
parative Religion,
s. 255; Patai, s. 180 (rabbi yazını);
\ Leön VVieger, 
Histoira des croyances religieuses et des
opinions philosophiques ib Chine
(Hsien-hsien, 1922), s.
64.
37. Diğer kurtuluşlar arasında, H ıristiyanlık yıldızların
. 
yazgısından da kurtuluş sağlamıştır: "Biz yazgı’nın
üstündeyiz", diye yazıyor Tatian 
(Oratio ad Graecos,
9) 
Hıristiyan öğretisini özetleyerek. "Güneş ve ay bizim için 
yapıldı; bana hizmet edecek olanlara neden tapayım" 
(ibid., 4). Ayrıca bkz. St. Augustine, 
Di civilate Dei,
XII, 
Bölüm X-XIII; St. Basil, Origen, St. Gregory, St. Augus- 
tin’in düşünceleri ve devresel teorilere karşı çıkışları 
hakkında bkz. Pierre Duhem, 
Le Systeme du monde
(Pa­
ris, 1913-17), II, s. 446. Ayrıca bkz. Henri-Charles Puech, 
"Gnosis and Time", 
Man and Time,
s. 38.
38. Jean Hubaux, 
Les Grands Mythes de Rome
(Paris, 1945); 
Carcopine agy.
39. Lucan, 
Pharsatia,
639-45; Carcopino, s. 147.
40. Ay., s. 52.
41. Bkz. ay., s. 45 vb.
173

---

42. "His ego nec metas rerum nec tempora pono: imperium sine 
fide dedi"; bkz. Hubaux, s. 128.
43. Carcopino, s.200.