Dünya: iradə və təsəvvür kimi
Yüklə 5,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Artur Şopenhauer "Dünya: iradə və təsəvvür kimi"
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
48
daxil olmuş və yalnız onların sayəsində o, məkanda yer tutan, zamanda isə hərəkət edəndir. Materializm bu cür veriləndən bilavasitə rəvac veriləni – təsəvvürü (bütün bunlar hamısı onda var) və nəhayət, iradənin özünü izah etməyə çalışır. Halbuki əsl həqiqətdə məhz əksinə, səbəbiyyətin yol göstərən ipinə əsasən aşkar edilən və bu səbəbdən qanunauyğun olan bütün əsas qüvvələr iradə vasitəsilə izah olunmalıdır. İdrakın materiyanın modifikasiyası olması barədə iddiaya eyni haqla həmişə əks iddia qarşı qoyulur: hər hansı materiya subyektin bir təsəvvür olaraq idrakının modifikasiyasıdır. Bununla belə, öz əsasında təbiətşünaslığın məqsədi və idealı bitkin materializmdir. Bizim onu burada aşkar qeyri-mümkün saymağımız başqa bir həqiqətlə təsdiqini tapır ki, bu da tədqiqatın sonrakı gedişində aydınlaşacaqdır. Bu həqiqətdir ki, heç bir elm sözün həqiqi mənasında (mən bunu dedikdə əsas qanununun rəhbərlik etdiyi sistematik idrakı nəzərdə tuturam) heç vaxt son məqsədə nail olmayacaq və tam qənaətbəxş izah verə bilməyəcəkdir, çünki o, heç vaxt dünyanın daxili mahiyyətinə varmır, heç vaxt təsəvvürün hüdudlarından kənara çıxmır və mahiyyəti etibarilə yalnız bir təsəvvürün digərinə qarşılıqlı münasibətləri ilə tanış edir. Hər bir elm həmişə iki başlıca varlıqdan çıxış edir. Onlardan biri – bu labüd surətdə alət kimi özünün hansısa formasında əsas qanunudur - orqanondur; digəri – problem kimi onun xüsusi obyektidir. Məsələn, həndəsə öz problemi ilə məkana, ondakı varlığın oturacağı isə öz orqanonu ilə məkana malikdir; hesab üçün problem – zamandır, ondakı varlığın əsası isə– orqanon; məntiq üçün anlayışların uzlaşması, özlüyündə www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
49
problem, idrakın əsası isə orqanondur, tarixin problemi– insanların dahiyanə və kütlə halında törətdiyi əməllər, motivasiya qanunu– onun orqanonudur; nəhayət təbiətşünaslıq üçün problemi materiya təşkil edir, səbəbiyyət qanunu isə – orqanondur, buna görə də onun məqsədi və niyyəti səbəbiyyəti rəhbər tutaraq materiyanın bütün mümkün vəziyyətlərini bir- biri ilə və nəhayət, birinə gətirib çıxarmaq, sonra isə yenə də onları bir-birindən və nəhayət birindən çıxarmaqdan ibarətdir. Buna görə təbiətşünaslıqda materiyanın iki son hədd halı qarşı- qarşıya qoyulur: subyektin ən çox olduğu onun ən az olduğu vəziyyət və onun daha çox subyektin obyekti olduğu vəziyyət. Başqa sözlə desək: ən ölü və kobud materiya, ilkin maddə və insan orqanizmi. Təbiətşünaslıq birincini kimya, ikincini fiziologiya olaraq öyrənib bilməyə çalışır. Lakin indiyədək son hədlərdən heç birinə nail olunmayıb, yalnız onların hər ikisi arasında nəsə dərk edilib. Gələcəyə olan ümidlər də xeyli dərəcədə puçdur. Kimyaçılar materiyanın keyfiyyətcə bölünməsinin kəmiyyətcə bölünməsi kimi intəhasızlığa qədər uzanmamasından çıxış edərək, onun indi 60-a çatmış elementlərinin sayını getdikcə azaltmağa çalışırlar: əgər onlar öz tədqiqatlarında iki elementədək gəlib çıxsaydılar, onu birə endirməyə çalışardılar. Çünki yekcinslik qanunu özlüyündə materiyaya xas olan və materiya üçün özlüyündə əhəmiyyət kəsb etməyən, yalnız onun təsadüfi forma və keyfiyyəti olan bütün digər vəziyyətlərdən qabaq gələn ilkin kimyəvi vəziyyət barədə hipotezə işarə edir. Digər tərəfdən, başa düşmək olmur ki, bu vəziyyət hansısa kimyəvi dəyişikliyə necə məruz qalır, axı ona təsir göstərəcək www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
50
başqa bir vəziyyət hələ yox idi. Bu, kimyəvi izah üçün Epikürün atomlardan birinin ilk dəfə öz hərəkətinin ilkin istiqamətindən necə çıxdığının şərhini vermək istəyərkən rastlaşdığı çətinliyi yaradır. Bu özü-özlüyündə açılan, labüd və həlli qeyri-mümkün ziddiyyəti birbaşa kimyəvi antinomiya kimi qiymətləndirmək olar: o burada, təbiətşünaslığın iki təbii qütblərindən birində peyda olan kimi, ikincidə də müvafiq antipod ortaya çıxacaqdır. Təbiətşünaslığın bu ikinci qütbə nail olmağına da ümidlər azdır, çünki getdikcə daha aydın olur ki, kimyəvini heç vaxt mexanikə, üzvini isə kimyəviyə və ya elektrikə müncər etmək olmaz. Kim bizim günlərimizdə bu yanlış yola düşürsə, özündən əvvəlkilər kimi nəzərə çarpmadan və pərt halda həmin yoldan çıxacaqdır. Bu barədə təfsilatı ilə növbəti kitabda danışılacaqdır. Burada ötəri xatırladılmış çətinlik təbiətşünaslıq qarşısında onun öz sferasında durur. Fəlsəfə kimi götürüldükdə isə, materializm kimi göz qabağına gəlir: lakin sonuncu, gördüyümüz kimi, yaranışdan öz qəlbində ölüm daşıyır, çünki o, subyekt və idrak formalarının başı üzərindən tullanır, halbuki sonuncular da artıq onun gəlib çıxmaq istədiyi kobud materiya və eləcə də onun gəlmək istədiyi orqanizm üçün nəzərdə tutulur. Çünki «subyektsiz obyekt yoxdur» - hər cür materializmi həmişəlik qeyri-mümkün edən müddəa budur. Günəş və planetləri, əgər onları görən göz və dərk edən dərrakə yoxdursa, sözlə adlandırmaq olar: lakin təsəvvür üçün bu sözlər cingildəyən sincdən savayı bir şey deyil. Amma digər tərəfdən, səbəbiyyət qanunu və onun izi ilə gedən təbiəti müşahidə və tədqiqat labüd olaraq bizi belə bir doğru gümana gətirir ki, hər bir materiyanın hər bir yüksək təşkilli vəziyyəti zaman daxilində yalnız daha kobud olanın ardınca gəlmiş, heyvanlar –
Yüklə 5,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|