Diyabet Hemfl. Forumu 2016/1

W

Waattssoonn  ‹‹nnssaann  BBaakk››m

m  M

Mooddeellii  IIflfl››¤¤››nnddaa  D

Diiyyaabbeett  

TTaann››ss››  AAllm

m››flfl  H

Haassttaann››nn  BBaakk››m

m››::  O

Ollgguu  SSuunnuum

muu

Emine  KOL,  Fatma  ARIKAN

Akdeniz Üniversitesi Hemflirelik Fakültesi, ANTALYA

Ö

Özzeett

Diyabet makrovasküler (kardiyovasküler, strok vb.), mikrovasküler (retinopati, nef-

ropati vb.) ve nöropati gibi komplikasyonlara neden olan fiziksel hastal›k olman›n öte-

sinde insan›n emosyonel, sosyal, spiritüel tüm yönleriyle etkilendi¤i yaflam kalitesini

bozan bir hastal›kt›r. Kronik bir hastal›k olan diyabette hastan›n hastal›k ile bafl etme-

si ve tedaviye uyumunun önemi giderek artmaktad›r. Sa¤l›kl› olmay› uyum olarak de-

¤erlendiren Jean Watson, sa¤l›¤› alg›lanan benlik ile yaflanan benlik aras›ndaki uyum

derecesi olarak tan›mlar. Bu nedenle özellikle diyabet yönetimi ve diyabet e¤itiminde

Jean Watson’›n ‹nsan Bak›m Modeli en iyi çerçeve olarak de¤erlendirilmektedir. Bu

makalede ‹nsan Bak›m Merkezinin kurucusu Jean Watson’›n ‹nsan Bak›m Modeli ›fl›-

¤›nda diyabet tan›s› alm›fl bir olgunun tedaviye uyumu ve bak›m› tart›fl›lm›flt›r. 

AAnnaahhttaarr  KKeelliim

meelleerr:: Diyabetes Mellitus, Bak›m Modeli, Watson ‹nsan Bak›m Mo-

deli

SSuum

mm

maarryy

TThhee  C

Caarree  ooff  AA  PPaattiieenntt  D

Diiaaggnnoosseedd  w

wiitthh  D

Diiaabbeetteess  iinn  

TThhee  LLiigghhtt  ooff  W

Waattssoonn''ss  H

Huum

maann  C

Caarriinngg  TThheeoorryy::  C

Caassee  RReeppoorrtt

Diabetes is a disease impairing quality of life of a person in terms of all the emo-

tional, social and spiritual aspects beyond being a physical illness causing complica-

tions such asmacrovascular (cardiovascular, stroke etc.), microvascular (retinopathy,

nephropathy etc.), and neuropathy. In diabetes that is a chronic disease, importan-

ce of the patient's coping with the disease and adherence to therapy has gradually

increased. Evaluating being healthy as adherence Jean Watson defines health as

degree of congruence between the self as perceived and the self as experienced.

Therefore, the Jean Watson’s Human Caring Model is evaluated as the best frame-

work especially in diabetes management and diabetes education. In this study, ad-

herence to therapy and care of a case diagnosed with diabetes were discussed in

the light ofthe Human Caring Model of Jean Watson, who is the founder of Center

for Human Caring. 

KKeeyy  W

Woorrddss::  Diabetes Mellitus, Caring Model, Watson’s Human Caring Theory

Cilt  8  •  Say›    1  •  Sayfa  58  •  Ocak  -  Haziran  2016

---

Girifl

Diyabetmakrovasküler (kardiyovasküler, strok vb.), mik-

rovasküler (retinopati, nefropati vb.) ve nöropati gibi

komplikasyonlara neden olan fiziksel hastal›k olman›n öte-

sinde insan›n emosyonel, sosyal, spiritüel tüm yönleriyle

etkilendi¤i yaflam kalitesini bozan bir hastal›kt›r(Kim, et

al.,2015). Son derece kompleks bir hastal›k olan diyabetin

tedavi ve yönetimi ço¤unlukla zordur. Bu ba¤lamda has-

tan›n hastal›k ile bafl etmesi ve tedaviye uyumunun önemi

giderek artmaktad›r (Wallace, et al., 2015).Sa¤l›kl› olmay›

uyum olarak de¤erlendiren Jean Watson, sa¤l›¤› alg›la-

nan benlik ile yaflanan benlik aras›ndaki uyum derecesi

olarak tan›mlar (Watson, 1988).Jean Watson'›n ‹nsan Ba-

k›m Modeli bireyi bütüncül olarak de¤erlendirir ve bireyin

duygusal, ruhsal ve zihinsel iyili¤i ile birlikte t›bbi sorunlar›-

n› da ele al›r. Watson’›n ‹nsan Bak›m Modeli’nin kullan›m›-

na iliflkin araflt›rma örnekleri, modelin baz› özel hastal›k-

lar/durumlarda etkili oldu¤unu göstermektedir (Arslan-Öz-

kan ve ark.,2014; Durgun-Ozan ve ark.,  2015; Erci ve

ark., 2003; Smith, 2004). Watson’›n modelini kullanarak

bir hasta e¤itim plan› haz›rlamak için öncelikle hastay› bir

insan olarak ele almak gereklidir. Diyabet e¤itiminde ola-

bildi¤ince etkili olmak için bireylerin kendi yetenekleri do¤-

rultusunda önceliklerini belirlemek gereklidir (Munshi, et

al., 2016). Watson’un Bak›mModelinde sa¤l›k, hem hasta

hem de sa¤l›k çal›flan› için bir ö¤renme deneyimi olarak

de¤erlendirilmektedir(Watson, 2008). Bu nedenle özellik-

le diyabet yönetimi ve diyabet e¤itiminde JeanWatson’›n

‹nsan Bak›m Modeli en iyi çerçeve olarak de¤erlendiril-

mektedir (http://wikieducator.org/K.I.S.S.ing_Diabetes).

Bu makalede ‹nsan Bak›m Merkezinin kurucusu Jean Wat-

son’›n ‹nsan Bak›m Modeli ›fl›¤›nda diyabet tan›s› alm›fl bir

olgunun tedaviye uyumu de¤erlendirilmifltir. 

Diyabetes  Mellitüs

Günümüzde diyabet, s›kl›¤› ve yaratt›¤› sorunlar nede-

niyle tüm dünyada önemi gittikçe artan yeni bin y›l›n en

önemli halk sa¤l›k sorunlar› aras›nda kabul etmektedir

(Düzöz ve ark.,2009; Türkiye Diyabet Program›,

2013).Yaflam tarz›ndaki h›zl› de¤iflim ile birlikte geliflmifl ve

geliflmekte olan toplumlar›n tümünde özellikle tip 2 diya-

bet prevalans› h›zla yükselmektedir. 2013 y›l› itibari ile

dünyadaki diyabetli birey say›s› 382 milyon iken bu say›-

n›n 2035 y›l›nda %55 oran›nda artarak 592 milyona ula-

flaca¤› öngörülmektedir (Türkiye Diyabet Program›,

2013). Ülkemizde 1997-1998 y›llar›nda yap›lan Türkiye

Diyabet Epidemiyoloji (TURDEP-I) çal›flmas› sonuçlar›na

göre tip 2 diyabet prevalans› %7.2, bozulmufl glikoz tole-

rans› (BGT)s›kl›¤› ise %6.7 olarak bulunmufltur (Satman ve

ark., 2013). TURDEP-II çal›flmas›nda ise ülke genelinde 20

yafl üzerinde 26.499 kifli incelenmifl ve tip 2 diyabet s›kl›-

¤›n›n geçen y›llarda önemli derecede artt›¤› ve %13.7’ye

ulaflt›¤› görülmüfltür (Satman ve ark., 2013). Tüm dünya-

da diyabetli bireylerin %46’s›n› henüz tan› konulmam›fl

vakalar oluflturmaktad›r. Türkiye’de TURDEP-II çal›flmas›

verilerine göre diyabetli bireylerin%45,5’i hastal›klar›n›n

varl›¤›ndan haberdar olmad›¤› saptanm›flt›r (Satman ve

ark., 2013; Türkiye Diyabet Program›, 2013). 

Diyabetin yönetim sürecinde bireyin yafl›, hastal›¤›n

süresi, tedavinin karmafl›kl›¤›, ekonomik ve psikososyal

faktörler gibi çok say›da de¤iflken etkili olmaktad›r (Ler-

man, 2005). Diyabet hastalar›, beslenme, fiziksel aktivite,

ilaç kullan›m›, kan flekeri takibi ve stres yönetimi gibi gün-

lük bir planlaman›n yan› s›ra yaflam tarz›n› de¤iflikli¤i gibi

zorlu süreçlere girerler (Wong et al., 2005;Kim, et al.,

2015). Diyabet tan›s› alan hastada  “utanma”, “reddetme”

gibi baz› psikolojik de¤ifliklikler geliflebilir ve bunlar bireyin

hastal›¤› etkili flekilde yönetimine engel olur. Tan› koyul-

mas› kiflinin öz-sayg›s›n› azaltabilir, direnç ve depresyon

geliflebilir (Olgun ve Ulup›nar, 2014). Diyabet bir yaflam-

d›r, diyabet yönetimi sürekli, dinamik ve hasta merkezli ol-

mal›d›r. Diyabet hemflireleri bireyin hastal›¤›n›, bak›m›n›

ve tedavisini yönetmesinde yol gösterici, e¤itici ve dan›fl-

man olarak önemli sorumluluklar tafl›maktad›rlar  (Wong

et al., 2005; Boström et al., 2014; Olgun ve Ulup›nar,

2014; Munshi, et al., 2016).

Jean  Watson’›n  ‹nsan  Bak›m  Modeli

Seçkin bir hemflirelik profesörü ve teorisyeni olan Jean

Watson, kendi ismini tafl›yan Bak›m Bilim Enstitüsü’ nün

Diyabet,  Obezite  ve  Hipertansiyonda  Hemflirelik  Forumu  Dergisi

Cilt  8  •  Say›    1  •  Sayfa  59  •  Ocak  -  Haziran  2016

---