Afaq Yusifli İshaqlı
32
XVII əsri çox vaxt onun adı ilə marinizm əsri adlan-
dırır və "seçentizm" /sençento – XVII əsr deməkdir/
marinizmin sinonimi kimi işlənir. Belə bir meyl Marinonun
yaradıcılığının XVII əsrin ən mühüm, səciyyəvi hadisəsi
olduğunu təsdiq edir. Təsadüfi deyil ki, XVII əsr İtaliya
şairlərinin çoxu onun ardıcılları və davamçıları olmuşlar.
Marinonun müasiri olan bir çox italyan şairləri onun
yenilikləri ilə barışmamış, bunu italyan ədəbiyyatı üçün
təhlükəli bir hadisə saymışlar. Qabriela Kyabrera onun
təmtəraqlı üslubunun əksinə olaraq sadə səpkili əsərlər
yazırdı. Torkvato Tassonu özü üçün nümunə seçir, onun təsiri
qəhrəmanlıq poemaları, pastorallar, ekloqlar, faciələr,
melodramlar yaradır. Lakin Kyabreranın şeirlərində də
birtərəfli meyllər vardır. Zadəgan əhval-ruhiyyəli bir poeziya
yaradan Kyabrera zərif gözəllik və nəzakətli anakreontizm
tərəfdarıdır. O, idillik kənd mənzərələrini, antik nimfalar və
amurlar aləmini daha çox sevir. Əsl lirizmdən məhrum olan
Kyabreranın şeirlərində incə, nəzakətli bir zadəgan
sentimentallığı vardır. Onun iri həcmli əsərləri arasında
"Qotiada", "Alideida", "Florensiya" poemaları mühüm yer
tutur. Ancaq Kyabrera daha çox lirik şeirləri ilə tanınmışdır.
Dövrün vətənpərvər şairlərindən biri kimi tanınan
Fulvio Testi /1593-1646/ yaradıcılığının ilk illərində
Marinonun ardıcıllarından olmuşdur, lakin get-gedə daha çox
Kyabreraya meyl göstərmişdir. Bir sıra vətənpərvər
şeirlərində Savoya hersoqu I Karl-Emmanueli İtaliyanı ispan
ağalığından azad etməyə çağırır. Hersoq ispan ağalığından
qorxaraq şairin kitabını yandırır. Testi onun qəzəbindən
qorxub qaçır.
İmzasız şəkildə çap etdirdiyi "İtaliyanın göz yaşı"
kitabında da Kyabrera vətənpərvər bir şair kimi çıxış edir.
Savoya hersoquna müraciətlə yazdığı şeirlərdə o,
hökmdarı bayraq qaldırmağa, ölkəni ispan əsarətindən
XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı
33
qurtarmağa çağırır.
Kral, bir zamindir cəsur ürəyin:
Azadlıq saatı çatar bu yurdun.
Bəs niyə ləngidin? Bəs niyə durdun?
Nə qədər ağırdır bu ləngiməyin.
Görsün qələbəni qoy sənin cahan,
Qaldır bayraqları, igidlər gəlsin.
Göylər müttəfiqdir səninlə yəqin,
Tale şücaətə baş əyir hər an.
Şair Karl Emmanueli çətinliklərdən qorxmamağa,
maneələrdən çəkinməməyə səsləyir:
Şöhrətin yolları keçilmir asan,
Burda uçurumlar, maneələr var.
İgidlər qurbanla zəfər qazanar,
Zəfərlə təhlükə qonşudur hər an.
Kyabreranın antiispan əhval-ruhiyyəsi tez keçib
gedir. Yenidən saraya qayıdan şair böyük hörmət və şöhrət
qazanır. Bir diplomat kimi Romada, Vyanada, Madriddə olur.
Lakin Fransa ilə gizli əlaqələrdə ittiham olunan şair həbs
edilir və 1646-cı ildə həbsxanada ölür. Tesitinin şeirlərində
siyasi motivlər daha güclüdür. O, İtaliyanın acınacaqlı
taleyini ürək ağrısı ilə qələmə alır, qudurğan əyanları tənqid
edir. Lakin Marino və Kyabreranın şeirləri kimi onun əsərləri
də incə nəzakətli bir üslubda yaradılmışdır.
Piza qubernatoru Vinçenso Filikayya ömrü boyu
dindar bir şair kimi tanınmışdır. O, dini məzmunlu sonetlər
və kansonlar yazırdı. Onun da şeir dili təmtəraqlı, ədalı,
sünidir. İtaliyanın fəlakətli həyatı ömründə bir dəfə onu
həqiqi vətənpərvər şair zirvəsinə qaldırmış və o, "İtaliya.
İtaliya." sonetini yazmışdır. Bu şeirdə onun sünilik və
Afaq Yusifli İshaqlı
34
təmtərağından əsər-əlamət qalmır. Bu şeir öz dərin
məzmunu, yüksək sənətkarlığı ilə bir çox nəsilləri həyəcana
gətirmişdir. Bayron onu ingilis dilinə çevirib "Çayld Harold"
poemasına daxil etmişdir. Şair İtaliyanın bədbəxtliyini,
fəlakətini onun gözəlliyində görür. Taleyin uğursuz bir bəxşiş
kimi verdiyi gözəllik yad ordularını onun torpağına gətirmiş,
onu özgələrin qulluqçusuna, nökərinə çevirmişdir. Şairin
fikrincə, İtaliya bu qədər gözəl olmasaydı, Alp dağlarının zir-
vələrini aşaraq qall orduları ona tərəf azmazdı, Po çayı öz
qanlı suları ilə düşmən əsgərlərini suvarmazdı. Filikayya
arzu edir ki, kaş İtaliya bu qədər gözəl olmaqdansa, güclü
olaydı, düşmənlər onu sevərək ölümə sürükləməyəydi. Bu
kiçik şeirin hər sətrində dərin bir kədər və sevgi əks
olunmuşdur.
Ey Vətən. Uğursuz bir ərməğan tək,
Bəxt ülvi gözəllik bəxş etdi sənə.
Vurdu tər möhürü o gül bədənə,
Sonsuz əzablara səni çəkərək.
Olmasaydın gözəl, İtaliya, sən,
Qüdrətli, qüvvətli olsaydın ya da,
Kimə ki, əzizsən indi dünyada,
O, səni sevməkdən qorxardı hökmən.
Sonetdən gətirdiyimiz bu misralarda vətənpərvər şair
ümumxalq kədərini əks etdirmişdir.
Üslubunun təmizliyi, şeirlərinin düzgünlüyü, şeir
ahəngindəki vüsət Filikayyanı İtaliyada klassisizmin banisi
saymağa haqq qazandırır. İtaliyada klassisizm o qədər də
dəbdə olmamışdır. XVII əsr İtalyan ədəbiyyatında
barokkonun formalarından biri olan marinizm daha geniş
yayılmışdır.
TASSONİ /1565-1635/. XVII əsr italyan poezi-
XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı
35
yasında zamanın qarşıya qoyduğu problemlərə cavab
verməyə çalışan istedadlı sənətkarlardan biri də Allessandro
Tassoni idi. Bir çox müasirləri kimi İtaliyanın taleyi onu da
narahat edirdi. Tassoni öz həmvətənlərini birliyə, birləşib
yadelli işğalçılara qarşı vuruşa, döyüşə çağırırdı. O, sözün
əsl mənasında vətəndaş şair idi. Tassoni həyatı boyu
dövrünün bir çox görkəmli adamlarının kardinal və
hersoqlarının yanında xidmət etmişdir. Şairin zəngin ədəbi
irsində onun ziddiyyətli, döyüşkən təbiəti əks olunmuşdur.
Tassoninin bütün əsərlərində bu və ya başqa bir şəkildə
nüfuzlara, ehkamlara qarşı mübarizə ruhu vardır. "İspanlar
əleyhinə həcvlər" əsərində İtaliyanın fikir və iradəsini əzən,
onu qul, kölə halına salan, yadelli ispanlara etiraz edir, qəzəb
və həyəcanını bildirir, həmyerlilərində vətənpərvərlik
duyğuları oyatmağa çalışır. "Petrarkanın poeziyası haqqında
düşüncələr" əsərində isə Marino və onun təqlidçilərinə qarşı
çıxır. Petrarkanın davamçılarını, "quru balqabaqlar"
adlandıran şair Petrarkanın özünə də aman vermir, "Müxtəlif
fikirlər" adlı əsərində isə Tassoni Aristotelin nüfuzuna qarşı
çıxır, nüfuzlar qarşısında səcdə etməyi və təqlidçiliyi
pisləyir. Onun Kolumbun qəhrəmanlığına həsr edilən
"Okean" poeması yarımçıq qalmışdır.
Tassoninin ən mühüm əsəri 1615-1618-ci illərdə
yazılan "Oğurlanmış vedrə" adlı kiçik qəhrəmanlıq
poemasıdır. Poema ilk dəfə 1622-ci ildə çap edilmiş, sonra
papa VIII Urban və şairin öz tərəfindən yenidən nəzərdən
keçirilmiş və 1630-cu ildə nəşr olunmuşdur. Tassoni öz
poeması ilə L.Pulqi, F.Berni, T.Folenqo kimi şairlərin
ənənələrini izləyir. İtaliyanın ayrı-ayrı şəhər və əyalətləri
arasında çəkişmə və didişmə poemanın əsas süjetini təşkil
edir. Rəvayətə görə, Medonalılar Bolonya üzərinə etdikləri
hərbi hücumlardan birində taxta vedrəni oğurlayıb qənimət
aparırlar. Bu vedrə guya ki, indi də Medonada
Dostları ilə paylaş: |