«Дядя Горгуд китабы»нда ат кулtу
18
“DƏDƏ QORQUD KĠTABI”NDA
AT KULTU: TARĠXĠ-LĠNQVĠSTĠK
MÜSTƏVĠDƏ
―Kitab‖da ―at kultu‖nun qabarıq Ģəkildə ifadə olunduğu-
nu təsdiqləyən detallar çoxdur. Məsələn, at
sözü intensivliyi ilə
seçilir, at sözünün iĢtirakı ilə yaranmıĢ bir sıra atalar sözləri və
məsəllərə, deyimlərə təsadüf olunur, atlara verilən adların
(zoonimlərin) əksəriyyəti qəhrəmanların adlarına uyğunlaĢdırıl-
mıĢ Ģəkildədir, həm də bu tip zoonimlər qəhrəmanların antropo-
nimik modellərində ləqəb kimi çıxıĢ edir, at ən dəyərli hədiyyə-
lərdən biri kimi təqdim olunur, at Oğuz igidi üçün zərbə qüvvə-
si, həm də sədaqətli yoldaĢ, qardaĢdır, Oğuz igidi yaralandıqda
atının
quyruğu kəsilir, öldükdə isə atı öldürülür və s.
T.Bünyadov atçılıqdan bəhs edərkən yazır: ―Atın təzə do-
ğulanı dayça (biryaĢar erkək at balası – Ə.T.), altı aylığına day-
laq (altı aylıqdan iki yaĢa qədər – Ə.T.), üç illik erkəyinə üryə
(ürgə - ikiyaĢar at balası – Ə.T.), diĢisinə qulan (körpə at –
Ə.T.), dördyaĢlısına at (erkəyinə), madyan (diĢisinə), döllük ata
ayğır (döllük erkək at – Ə.T.) deyilir. Ayağı ala ata alapaça və
ya səkil at, sarıya çalan ata kürən, qızılı-boz çalarlı isə səmənd
at adlanır. Qırmızı rəngli at günəĢ, ağ rəngli at
uğur rəmzi hesab
edilir‖
1
. Müəllifin atla bağlı təqdim etdiyi sözlərin bir neçəsi
―Kitab‖da iĢlənməmiĢdir. Dəqiq desək, ―Kitab‖da daylaq, day-
ça, ürgə və madyan sözlərinə təsadüf olunmur.
―Kitab‖da at leksik vahidi, eləcə də atla bağlı olan digər
sözlərin tarixi-linqvistik müstəvidə izahı ―at kultu‖nun ilkin
koordinatlarını dəqiqləĢdirməyə imkan verə bilər. Bu mənada
həmin tip vahidlərin aĢağıdakı kimi öyrənilməsini məqsədəuy-
ğun hesab edirik:
1
T.Bünyadov. Atçılıq. Azərbaycan etnoqrafiyası. Bakı, 2007, s.286.