Daş yuxular 1 Әkrәm Әylisli Daş yuxular
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
DAŞ YUXULAR 127 xanımın çal saçına toxundu. Yalnız bundan sonra gödәkcәsini soyunub stullardan birinin üstünә atdı, qızının alnından öpüb çarpayının yanında kresloya әylәşdi. Doktor Fәrzani heyrәt elәyirdi, artıq yaşlaşmış tanışının belә qıvraq qalması vә cavanlıq şövqünü saxlaması inanılmaz gәlirdi ona vә bәlkә bundan daha çox ağır xәstәnin çarpayısı yanında özünü bu qәdәr nikbin, hәyatsevәr aparmağı, başqa sözlә, professorun psixoloji möhkәmliyi tәcüblәndirirdi onu. Axır ki, professor Abasәliyev imkan vermәdi, doktor bir kәlmә söz desin, qızının gözünün dәrinliyindәki gizli tәlaşın da fәrqinә varmadı. Әylisin vәtәnpәrvәr oğlu titrәyәn әllәri ilә dizinin üstündә tutduğu çantanı açdı, topa yazılı kağızın arasından bir vәrәq çıxardı, vәrәqi bayraqsayaq yellәyib köksü atlan-atlana danışmağa başladı. - Cavan oğlan, sәnә gözәl-göyçәk Әylis gәtirmişәm. Demә nağıl danışır. Hamısı burda yazılıb. Yüz faiz doğrudur. Axı sәnә bir әylisli tacirin gündәliyi barәdә danışmışdım. Mәn o gündәliyi türklәr Әylisi dağıdandan irәli Mirzә Vahabda görmüşdüm. Vәtәn müharibәsindәn sonra dostum Erevandan hәmәn әlyazmanın rus dilinә tәrcümәsini gәtirdi. Mәn dә bilmirdim hara qoymuşam, çox axtardım. Budur, axır ki, köhnә kitabların arasından çıxdı. Rusca adı belәdir: "Dnevnik Zakariya Akulusskoqo". Mәncә, sonuncu söz Akulis yox, Aqulis olmalıdır. Çünki әksәr qәdim kitablarda söz "k" ilә yox, "q" ilә yazılıb. Ola bilәr, ruscaya tәrcümәdә "q" dönüb olub "k". Әylisdә o, sәn dә bilirsәn, hәlә indiyәcәn Zәkәriyyә Әylisli kimi xatırlanır. Mirzә Vahab da hәmişә elә deyirdi. Rәhmәtlik atam bu tacir barәdә çox şey bilirdi. Doktor Abasәliyev DAŞ YUXULAR 128 gözünü xәstәdәn ayırıb Fәrzaniyә baxdı. - Fәrid, onun Әylisdә böyük hörmәti vardı, hәtta müsәlmanlar uşaqlarına onun adını qoyurdular! - Tәzәdәn kürәkәninә sarı çevrildi - Cavan oğlan, heç başqa bir yerdә görmüsәnmi müsәlman öz uşağına Zәkәriyyә adı qoysun? Әylisdә sәn dә zәkәriyyәlәrlә ilә qarşılaşmısan. Yadındadı, biz orda olanda biri gәlmişdi, özünә patefon aldı. Onun bircә valı vardı, Xan Şuşinskinin valıydı. Sәhәrdәn axşamacan oxudurdu. " Kim çәkәr nazın, kim çәkәr nazın, ay qadası?" Doktor Fәrzaninin getmәyә hazırlaşdığını görәn professor bir dәqiqә söhbәtinә ara verdi. - Sәn hara? Otur, qulaq as! - Cәrrah keçib öz yerindә әylәşәndә, davam elәdi. - Gündәlikdә 1630-cu ildә anadan olduğunu yazıb. Fikir ver, әylisli ermәni anadan olduğu ili, ayı, günü alman dәqiqliyi ilә әtraflı vә dürüst qeyd edib. ".. bazar günü, müqәddәs Georgi günü, günortadan sonra". - o, çantadan daha bir vәrәq çıxartdı. - Bu da onun ticarәtә başlamağı barәdәdi. 5 mart 1647-ci ildә, on yeddi yaşında ipәk yükü ilә Әylisdәn çıxıb. " Bu gün mәn Zakarı Әylisdәn yola düşdüm. Müqәddәs ruhun kömәyi ilә! Әgәr harda maraqlı bir әhvalat görsәm, bu dәftәrә yazacağam. Әgәr kimsә mәnim yazdıqlarımda yalan axtarmağa başlasa qoy Müqәddәs Ruh onun ağlına işıq salsın". Fikir verirsәn o, "ağıl versin demir", "işıq salsın" deyir. Niyә? Keçib getdiyi sәyahәt yoluna bircә-bircә nәzәr sal: Erevan, Kars, Әrzurum, Toqat, Bursa, İzmir, nәhayәt Stanbul. Niyә o hәr yerdә İstanbul әvәzinә Stanbol yazır? Onun birinci DAŞ YUXULAR 129 sәyahәti on ay çәkib, dekabırın sonunda Әylisә dönüb. Daha sonralar haralarda olmayıb: Yunanstan, Venesiya, İspaniya, Portuqalya, Almanya, Polşa, Hollandiya... Azadә xanım atasının qalıb soyumuş çayını tәzәlәdi. - Heç olmasa bircә stakan çay iç, - dedi - sәnin ermәni tacirin heç yerә qaçmır. - İçmişәm. Axı bilirsәn gündә bircә dәfә çay içirәm. - Doktor Abasәliyev hirslә qızına cavab verib, elә o hirsli sәslә dә davam elәdi. - Bilirsәnmi şahlar, xanlar, sultanlar Әylisin başına hansı müsübәtlәri açıblar: "1663, 10 iyul. Әylis. Bu gün şah Abbasın canişini Әylisә gәldi. O on altı yeniyetmә oğlanın vә qızın adını bir kağıza yazdı, amma heç kimi özüylә aparmadı. Bu dәfә bizi Allah saxladı. Şah Abbasın vәliәhdi Şah Süleymanın isә Әylisә gәtirdiyi bәdbәxtlik nә yerә sığar, nә göyә. Sәfiqulu Xanın әmrinә әsasәn bu gün Erevandan Әylisә Qağayız bәy adında namәlum bir şәxs gәldi. Onun başında otuz atlı vardı. Şahın әmri ilә onlar Әylis әhalisindәn 1000 tümәn toplamalı idilәr. Rüşvәtxorluğun, zülmün, zorakılığın hәddi bilinmirdi. Onlar yüzdәn çox adama işgәncә verdilәr, otuz beş nәfәri asdılar. Amma bütün bu zülümdәn sonra bәdbәxt әhalidәn cәmi 350 tümәn toplaya bildilәr. Doktor Abasәliyev 340 il bundan irәli doğulan, bütün dünyanı dolaşan ermәni tacirin rus dilinә tәrcümә olunmuş gündәliyini nәinki oxumuşdu, hәtta başdan-ayağa әzbәrlәmişdi. Yaşı sәksәni adlamış bu kişinin qeyri-adi yaddaşı doktor Fәrzanini heyrәtә gәtirirdi. - "Bu gün Әylisә Xosrov ağa gәlib caamata elan elәdi ki, onu Qohman hakimi tәyin elәyiblәr. O, Meqrindәn, Sorutdan, Lehramdan çox adam gәtirmişdi.- Sonuncuya DAŞ YUXULAR 130 qabaqlar Nehrәm deyilirdi. - Әylis mәlәyi Ovanesin başına oyun açdılar. Eşşәyin üstünә qoyub zurna çala-çala bütün kәndi dolandırdılar. Axırda 100 tümәnini alıb boşladılar. - Doktor Abasәliyev bir neçә dәqiqә çantadakı kağızları qurdaladı. - Fikir ver, cavan oğlan, tәsәvvür edirsәn, 1669-cu ildә iyulun 22-dә Әylisә qar yağıb! 1677-ci il, iyunun 3-dәn avqustun sonuna qәdәr bir damcı da yağış düşmәyib. 1680-ci ildә elә leysan töküb ki, yatağından çıxan çay evlәri yuyub aparıb. Ardınca elә quraqlıq başlayıb Әylisdәn Tәbrizәcәn әhali hәtta içmәli su da tapmayıb. 1667-ci ildә Әylisdә 200-dәn çox uşaq qızılcadan tәlәf olub. 1679-cu ildә Erevanda elә zәlzәlә qopub ki, hәtta Әylisdә evlәrin vә kilsәlәrin divarları çat verib. Zakari Aqulis Әylisin bütün kilsәlәrini qeyd edir. Vәng kilsәsi - Müqәddәs Foma kilsәsi. Sәn onu tanıyırsan.Vuraqırd - Vardakert sözünün tәhrif olunmuş şәklidir. Bizim gördüyümüz Vuraqırd kilsәsi Müqәddәs Xristofor kilsәsidi. Bizim Daş kilsә dediyimiz Müqәddәs Osip kilsәsidi, gәrәk ki, Zakari Aqulisin yaşadığı dövrdә tikilib. Bәlkә dә bәrpa olunub vә 1665-ci il noyabrın 5-dә yenidәn istifadәyә verilib. Gündәlikdә belә yazılıb. - Doktor Abasәliyev bir müddәt yenә kağızları eşәlәdi. - "1668-ci il. 4 yanvar. Bu gün Әylisdә zәlzәlә oldu. Bu gün Әylinin qәrb sәmasında kometa göründü. O, bizә günahlarımıza görә cәzanın olduğunu xatırladır. 1668-ci il.21 dekabr. Müqәddәs Foma kilsәsinin rәhbәri Arximandrat Petros kilsәni dörd tәrәfdәn hündür hasara saldırdı. Günbәzin vә zәng qüllәsinin tikintisindә çay daşalarından vә bişmiş kәrpicdәn istifadә edildi. Ustalar Kürdüstandan gәlmişdilәr... - O zaman türk DAŞ YUXULAR 131 vilayәtlәrinә daxil olan Van, Bitlis, Diyarbәkr Kürdüstan adlanırdı. - İç divarlar daşla üzlәndi. Kilsәyә su çәkildi. Allah bütün ustalara güc-qüvvәt verdi." Doktor Abasәliyev daha xәstә tәrәfә gözünün ucuyla da baxmır, biri-birinin ardınca çantadan dartıb çıxardığı vәrәqlәri elә boğuq sәslә oxuyurdu ki, sanki özü-özünә mütaliә edirdi. Münәvvәr xanım anladı ki, bu iş uzun çәkәcәk, müdaxilә elәdi: - Doktor, axı hәr yerdә onların ermәni yox, alban olduqları yazılır. Doktor Abasәliyev sanki bircә anı da olsun boş yerә vaxt itirmәk istәmirdi. Amma bununla belә başını qaldırıb tibb bacısına baxdı, gözünü kağızdan ayırmadan qışqırdı: - Sәnin dediklәrin tam mәntiqsizdi! Әgәr kimsә özünü ermәni adlandırırsa, mәn necә deyә bilәrәm ki, yox, sәn ermәni deyilsәn? Sәn hansısa albansan, lәzgi, talışsan, yaxud bütün bunların cәminin qarışığısan? Düzdü, bәzilәri Әylis ermәnilәrini "zok" adlandırırlar. Onların dili dә Erevan ermәnilәrinin dilindәn bir qәdәr seçilir. Yazılarında da fәrqlәr tapmaq olar. Axı bizim Ordubadın müsәlman kәndlәrinin dә hәrәsi öz lәhcәsindә danışır. Şәkilini bakılı ilә qarışıq salmaq olmur - gör nә qәdәr dil, xarakter, adәt fәrqlәri var. Ermәnilәrdә dә eyni haldır. Bilmirәm bu albanlar kim imiş, harda yaşayıblar. Amma Әylisdәkilәrin ermәni olduğu dәqiqdir. Ermәnini növlәrә bölmәyә nә ehtiyac var. Bәli, - doktor bu dәfә dә Fәrid Fәzaniyә müraciәtlә dedi. - VIII-XIII әsrlәrdә necә әrәb yürüşlәri olub, elәcә dә türk, tatar-monqol, oğuz, sәlcuq yürüşlәri olub. Sonralar üç yüz il bu torpaqlar İranın vә Türkiyәnin DAŞ YUXULAR 132 qanlı döyüş meydanına çevrilmişdir. O gәlir qırır, bu gәlir qırır. Әgәr işgәncә verilәrәk öldürülәn hәr ermәninin üstündә bir şam yandırsaydılar, o şamların işığı Ayın nurunu kölgәdә qoyardı. Ermәnilәr hәr әzaba qatlaşıblar, amma heç zaman öz etiqadlarından dönmәyә razı olmayıblar. Bu xalq işgәncәlәrdәn yorulub, zülümdәn cana gәlib, amma yenә kilsә tikmәkdәn, kitab yazmaqdan, Allahını sevmәkdәn usanmayıb. - Bәs elәdirsә әlavә torpaq bu xalqın nәyinә lazımdı? Nә qәdәr istәyirlәr göy üzü ilә danışsınlar. - Fәrid Fәrzani yüngülcә gülüb, cavab verdi. Doktor topa kağızların arasından bir vәrәq dә çıxardı. - "1651-ci il. 7 oktyabr. Tәbriz. Qardaşım Simonla Tәbrizә getmişdik. Tәbriz hakimi Әliqulu xan istәdi Simon müsәlmanlığı qәbul elәsin. Bizi bu böyük bәdbәxtçilikdәn Allah saxladı." Bizim qәhr edilәn aqulislilәr Allaha belә bağlıydılar, Fәrid. Әgәr müsәlmanlığı qәbul etsәydi, hәmәn o Әliqulu xan Simonu qızıla tutardı. - O, fasilәsiz olaraq gülümsәyәn xәstәyә nәzәr saldı, özü dә ürәkdәn güldü vә bayaqkı hәvәslә sözünün dalını gәtirdi: - Onların bir әjdaha şairi var - Eqeşe Çarens - 37-dә repressiyanın qurbanı olub. Deyib-gülәn, tut arağının ölüsü olan bu şair bir dәfә zarafat elәdi: "vaxtında әzamızın axmaq yerindәn bir tikә kәsmәyә qoymadıq, ona görә dә müsәlmanlar bütün millәtimizin başını kәsmәyә qәrar verdilәr." Xәstәnin növbәti dәrman qәbuluna hәlә yarım saat qalırdı. Ancaq Azadә xanım başa düşdü ki, atası gündәliyin oxunuşunu davam etdirmәk fikrindәdir, DAŞ YUXULAR 133 çarpayının yanına gәldi, işarә etdi ki, xәstәni rahat buraxmaq lazımdı. Ata bu dәfә dә qızının tәlaşını nәzәrә almadı. Çantadan daha bir vәrәq çıxarıb әyiş-üyüşünü sağallayıb düzәltdi: - Burada isә belә yazılıb, cavan oğlan...Bax, Zakari Aqulis 10 noyabr 1676-cı ildә yazıb: "Mәn, Zakari bu gün Müqәddәs Ovanes kilsәsinin hәyәtinә qollu-budaqlı, iri bir çinar basdırdım." Mәnә elә gәlir, Daş kilsәnin hәyәtindә çinar ağacı olmayıb. Bәlkә var imiş, unutmuşam, düzünü sәn bilәrsәn. Bax elә bu an Saday Sadıqlının gözlәri qeyri-adi dәrәcәdә geniş açıldı, qurumuş dodaqları tәrpәndi: - Çeş - me - se - din! Eç - ma- eçmaz - za! Xәstәxana çarpayısında döşәli qaldığı günlәrdәn bәri onun dilindәn ayrılan ilk sәslәr idi ki, hansısa bir sözә oxşayırdı. "Eçmiәdzin"in nә demәk olduğunu isә yalnız Azadә xanım başa düşә bilәrdi vә başa düşdü...özünü әlә ala bilmәdi...bәrkdәn içini çәkdi...dәrdli-dәrdli hönkürüb ağadı. - Papa! Papa!.. - göz yaşları içindә danışmağa başladı. - O, hәlә danışa bilmir, papa, O, heç nәyi tanımır. Sәn isә ara vermәdәn danışırsan, danışırsan... Doktor Abasәliyevin rәngi qәfil ağardı. Sanki sarsıntı keçirmiş adam nә baş verdiyini, hara düşdüyünü anlamaq istәyir, gah xәstәyә, gah Fәrzaniyә, gah Münәvvәr xanıma, lap sonda isә onun düşünülmәz hәrәkәti nәticәsindә göz yaşlarına qәrq olan yeganә qızına baxırdı. DAŞ YUXULAR 134 - Axı o nәsә dedi - o, üzürxaqlıq vә qüssә ilә Fәrzaniyә söylәdi. - Hә, nәsә pıçıldadı. Әslindә xeyli müddәt әvvәl danışmalı idi. Nәdәnsә yubanır. - Görünür, amneziyanın ağır formasıdır. Niyә әvvәlcәdәn mәnә bildirmәmisiniz? - İmkan verirdin ki, ağzımızı açaq. - Doktor Fәrzani az qala sәrt tәrzdә cavab verdi. - Uzaqda idin, Әylisә getmişdin, üç yüz qırx il әvvәlә, heç kimi gözün görmürdü. - Doktor Fәrzani güldü, sonra isә ciddi halda maraqlandı: - Doktor, hәmin adamlar hәqiqәtәnmi Әylisdә olublar? - Әlbәttә olublar! O zaman orada yaşayanların hamısı Allahın nәzәrindә eyni insanlar idilәr. Onlar su çәkir, bağ salır, daş hörürdülәr. İstәr sәnәtkar olsun, istәr tacir - ermәnilәr yüzlәrlә yad şәhәrlәri, kәndlәri dolaşıb, yalnız ona görә qәpik-qәpk pul toplayırdılar ki, özlәrinin balaca Aqulisini hәqiqi cәnnәt guşәsinә döndәrsinlәr. On doqquzuncu ildә türklәr gәlib Әylisdә xaraba qoyduqları ermәni evlәrinin dağıntıları altından müsәlman әhali hәlә dә qızıl axtarır. Hәtta әkin üçün yer şumlayanda elә bilirlәr ki, bax indicә ayaqlarının altından qızıl çervonlar çıxacaq. Axı onlar hәmin ermәnilәrin kömәyi ilә yerin dibindәn su çıxarmışdılar, dağların arasıyla fayton yolları çәkmişdilәr. Dәhnә qurmuşdular. Çay daşlarından keçәlәklәr salmışdılar, bütün küçәlәrә çaylaq daşı döşәmişdilәr. Hәmin o qızılın sayәsindә on iki möhtәşәm kilsә yaradılmışdı, bәlkә dә hәrәsinә tonla qızıl xәrclәnmişdi. Xәstә sonsuz bir heyrәt içindә indi qәrar tutduğu uzaq diyardan doktor Abasәliyevә baxdı. Bu adam tanış DAŞ YUXULAR 135 gәlirdi vә Saday Sadıqlı bütün gücünü toplayıb onu xatırlamağa çalışdı. baxd Qadınlar sәbirsizliklә kilsә, keşiş, Әylis söhbәtinin nә zaman sona yetәcәyini gözlәyirdilәr. Münәvvәr xanım xәstәnin vәziyyәti barәdә bilgi verdi: - Yaraları sürәtlә sağalır, doktor, - Abasәliyevә müraciәtlә bildirdi. - Bir әlindәsınıqlar vardı, barmaqları bir neçә yerdәn sınmış, çıxmışdı, amma dörd-beş günә hamısı bitişdi. Dizindәki sınıq qorxulu deyil. Ayaq barmaqlarını rahat tәrpәdir. Orqanizm cavandır, Allah elәsin, tez şәfa tapsın. Ola bilәr ki, beyin silkәlәnmәsi vәziyyәti qәlizlәşdirsin. Bunu siz hamıdan yaxşı bilirsiniz. Amma on gün az müddәt deyil, doktor. Xәstә bu vaxta qәdәr heç olmasa gәrәk danışaydı. Bәlkә nә qәdәr gec deyil onu Moskvaya göndәrmәk lazımdı? Fәrid Qasanoviç dә, Azadә xanım da bu fikirdәdir. - Bu amneziyanın konfabuleza formasıdır. Biz psixiatorlar bunu hәm dә Korsanov sindromu adlandırırıq. Anqioqrafiya olunub? - Abasәliyev doktor Fәrzanidәn soruşdu. - Dünәn kranioqrafiya olunub. Bizdә anqioqrafiya aparatı yoxdu. - Doktor Fәrzani bir qәdәr susub әlavә elәdi: - Münәvvәr xanım haqlıdı, әn yaxşısı budur ki, Moskvaya aparılsın. - Bәs kranioqrafiya nә göstәrir? - Yaxşı heç nә - doktor Fәrzani cavab verdi, bir qәdәr düşünüb әlavә elәdi. - Onun beynindә balaca şiş müşahidә edilir. Ola bilәr çoxdanın şişidi, indi demәk çәtindi. İndiki halda xәstәni tәrpәtmәk çox tәhlükәlidi, bir az gözlәmәk lazımdır. DAŞ YUXULAR 136 Düşünürәm ki, Moskvasız bu işin öhdәsindәn gәlә bilmәrik. - Azadә xanıma baxıb günahkarcasına başını aşağı әydi. Bir neçә dәqiqә heç kәsin cınqırı çıxmadı. Sükutu doktor Abasәliyev pozub daha bir bәd xәbәr verdi: - Eşitmisәn, Aza, Nuvariş neylәyib? - Yox, neylәyib ki? - Deyirlәr özünü eyvandan atıb. - Kim deyir? - Azadә hәyәcanlı, titrәk sәslә pıçıldadı. - Mәrdәkanda çörәk dükanında arvadlar danışırdılar. Mәn özüm dә üç-dörd gün әvvәl onun ölümü haqqında radiodan eşitmişәm. Amma bilmirdim ki, özünә qәsd elәyib. - Ona görә bura gәlmirmiş, - doktor Fәrzani dillәndi. - Allah rәhmәt elәsin, - Münәvvәr xanım bütün bәdәnini әsdirә-әsdirә ümumi kәdәrә şәrik oldu. Sәhәr tezdәn palataya uşa-uça girәn doktor Abasәliyev günortaya yaxın xәstәxanadan çıxanda tamam başqa halda Mәrdәkandakı evinә yollandı. Saday isә hәlә dә özünün uzaq dünyasında idi. İndi göyçәk tülkü balasını qovaraq tәpәnin üstünә qalxmışdı, kәndin aşağı vә yuxarı mәhlәlәrini görürdü, qüruba әyilmәkdә olan günәşin şәfәqlәri ilә işıqlanan havadan qoz yarpaqlarının su qoxusu qarışmış acımtıl әtri bürümüşdü. Qocaman qoz ağacının yaşıl budaqları onun durduğu yüksәkliyә tәrәf әyilmişdi. Uzaqlardan Daş kilsәnin divarlarını döyәclәyәn suyun sәsi eşidilirdi. Qara, göyçәk tülkü balası hәlә dә yaşıl badaqlar arasında tullanıb düşür, oğlan onu gözdәn itirmәkdәn DAŞ YUXULAR 137 qorxurdu vә hәm dә ürәyi su istәyirdi. Beyni susuzluqdan yanırdı. Daşdan hörülmüş arxın içiylә şırıldayıb axan vә axırda daş hovuza tökülәn sәrin suyun hәsrәti onu bir maqnit gücüylә özünә sarı çәkirdi. Amma tülkü balasını itirmәk qorxusu onu suyun üstünә qaçmağa qoymurdu. Sonra o, tülkü balasının ağacdan daş hasarın üstünә necә atıldığını vә öz yoluyla çıxıb getdiyini gördü. Oğlan sevindi, indi o, şırıltıyla axan suyun yanına gedә bilәrdi. Ovcunu suyun axarı qarşısına tutdu. Amma әli bircә gilә dә yaş olmadı. Heç sәrinlik dә yox idi, әksinә isti hava әlini qarsırdı. Oğlan beyninin yanğısını soyutmaq üçün başını arxın içinә tәrәf әydi. Yenә dә bir nәticә hasil olmadı, hәtta gurultuyla axan su da onun beyninin yanğısını söndürә bilmәdi. Yalnız bu anda oğlan dәhşәtә gәldi, burada başı suya qarışanda qara tülkü balası әbәdi olaraq gözdәn itib yox olmuşdu. Bu an haradansa qәfil atәş açıldı. Güllәlәr vıyıltıyla artistin qulağının dibindәn uçub getdi. Heç olmasa atәşin hayandan açıldığını müәyyәn elәmәk üçün bütün gücünü toplayıb başınnı qaldırdı vә nurdan hörülmüş o hasarın yerindә indi Әylisdә olan adi hasarlardan biri, üstü gillә palçıqlanmış daş hörgü dayanırdı. Vә o hasarın dibiylә qapqara, yumşaq tüklü gözәl tülkü balasının al qırmızı qanı axıb gedirdi. Vә elәcә axıb gedәn qan o qәdәr qalxırdı ki, hasarı aşırdı. Axan qandan qorxunc bir uğultu qopurdu vә bu uğultu Әylis kilsәlәrinin dәrin çatlarında pәtәk salan, bala qoyan, bal qoyan sonra da qoyduqlarının yerini tapmaq DAŞ YUXULAR 138 üçün zillәt çәkәn sürü-sürü çaşqın arı qanadlarından qopan uğultuya oxşayır vә hәmin uğultu bir an öncә açılan atәş sәsinә qarışıb qapqara bulud kimi göyün üzünә yayılırdı. Saday hәr şeyin bitib göz qapaqlarının әbәdi yumulduğu, uca-uca göylәrin altındakı Әylis dağlarının әn hündür dikindә qәrar tutduğu vaxt, qәfil Vuraqırd kilsәsini apaydın gördü. - Yenә dә "Göyәrçin bazarı" idi ora. O, son macalda anladı ki, daha getmәyә heç bir yeri yoxdur. 1990-cı il yanvar ayının 12-si, cümә günü yaxınlaşırdı. Uluruh Türkmәnmәkan...Bütün gün azadlıq, müstәqillik, Qarabağ haqqında kiflәnmiş şüarları bağıra- bağıra xәstә tәxәyyüllü, havalanmış kütlәni, әrindәn yarımayan arvadları küçә-küçә gәzdirib dolandıran Uluruh Türkmәnmәkan axşamtәrәfi mitinqini Paratetdә yerlәşәn ermәni kilsәsinin qarşısına salmışdı. Xәlilullahın qulbeçәlәri bir saatdan çox idi mәbәdә od vurmağa çalışırdılar. Heç bir vәchlә kilsәni alışdırmaq mümkün olmurdu. Elә buna görә dә dәn gәzәn dolaşa kimi şairin yan- yörәsini bürüyәn vәtәnpәrvәr vә fәal qadınlar daha da cinlәnirdilәr. Azadә xanım Münәvvәr xanımla birgә Saday Sadıqlının meyitini yudurtmaq üçün xәstәxana maşınında mәscidә gәtirdilәr. Xәstәni insultdan xilas etmәyә gücü çatmayan, yorğun, peşimançılqdan üzülüәn doktor Fәrzani kabinetindә çöküb qalmışdı. İlk dәfәydi ki, içindә yadlıq vә gedәrginlik hiss elәyirdi. O, öz fikrindә Bakı ilә son dәfә DAŞ YUXULAR 139 vidalaşdı vә mәxsusi bir hәyәcan, ümid, narahatlıq içindә qızının Moskvadan zәng çalacağını gözlәyirdi. Parapetin yaxınlığındakı kilsәdәn burum-burum qalxan qara tüstülәr isә getdikcә hey sıxlaşır vә 1990-cı il yanvarın on üçünün qan iyi gәlәn gecәsinin zülmәt qaranlığına qarışırdı. Doktor Abasәliyev Mәrdәkanda idi vә hәlә baş verәnlәrdәn xәbәr tutmamışdı. Әylis kilsәlәrinin damında gecәlәyәn göyәrçinlәr sakitcә yatmışdılar vә göy üzünә bәnzәr dәrin, mavi yuxular görürdülәr. Әylis. İyul 2006 Bakı. İyun 2007. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|