Cübran X?lil Cübran
Yüklə 3,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
326 qarşı tərəfin Şərq ruhuna doğru qət etdiyi yolla ortaq nöqtədə kəsişir. Və bu zaman unutmaq olmaz ki, kəsişmə xətti və eyniyyət məqamı daha çox formaya, üsluba aiddir. Məzmuna gəldikdə isə burada bənzəyişdən daha çox fərq vardır. Təsadüfi deyil ki, Aida İmanquliyeva da diqqəti məhz bu məqama yönəldir: «Nitsşe belə hesab edirdi ki, müharibələr bəşəriyyəti zəiflik qarışığından və şübhələrdən təmizləyir, gücün təntənəsinə və şəxsiyyətin bütövlüyünə doğru aparır. Lakin Nitsşeyə məxsus olan «kütləyə» həqarətlə baxmaq və nifrət etmək, fərdiyyətçilik şüuru üçün tipik cəhət olan «kütlənin» «seçilmiş şəxsiyyətə», «fövqəlinsana» qarşı qoyulması Şərq romantikləri üçün xüsusilə yabançı idi». 1 Aida İmanquliyeva «Mən həmişə onun (Nitsşenin – A.İ) üslubunun inandırıcı olduğunu hiss etmişəm, lakin onun fəlsəfəsi mənə dəhşətli və tamamilə yalnış fəlsəfə təsiri bağışlayıb». 2 Həqiqətən də, «gözəllik pərəstişkarı» olan Cübran nihilizmi, dünyanın qara rənglərlə təsvirini qəbul edə bilməzdi. Təsadüfi deyildir ki, «bütün zamanların dahisi» kimi Cübran nitsşeləri deyil, İslam dünyasının böyük filosofu İbn Sinanı dəyərləndirir. C.Cübranın ilham mənbəyi insan daxili aləminin nurlu məqamları ilə bərabər, həm də təbiətin işıqlı ruhudur. Onun yaradıcılığında təbiət canlı bir obraz kimi iştirak edir. Bu cəhəti xüsusi vurğulayan Aida xanım İmanquliyeva Cübran yaradıcılığının cazibəsini ilk növbədə təbiətdən ilham alması ilə izah edir: «Cübran təbiəti ilahiləşdirir, təbiətə canlı bir insan kimi müraciət edirdi. …O, təbiətdə məhəbbət və nifrət, sevinc 1 А.Имангулийева. Йени яряб ядябиййаты корифейляри, Б., «Елм», 2003, с. 122. 2 Йеня орда. 327 və kədər, səadət və bədbəxtlik arayır. Yazıçı təbiətlə danışır, onu özünün müəllimi və ilhamvericisi hesab edir». 1 Bu baxımdan, müasir türk dünyasının böyük yazıçısı Ç.Aytmatov da Cübranla müqayisə oluna bilər. Onun da yaradıcılığında təbiət canlanır, Boz qurd, Qara nər, Ana maral insaniləşir, duyğuların daşıyıcısı olan konkret varlıqlar arxa plana keçir və dünya özü duyğuların vahid məkanına çevrilir. Başqa sözlə, cisimlər, varlıqlar arasındakı münasibətlər mücərrədləşrək və ümumiləşdirilərək duyğular arasında münasibət kimi, artıq simvollaşmış dünyanın nağılları şəklində təqdim olunur. Onun bədii təfəkkürünün işığında təbii təbiətlə yanaşı, ikinci – ictimailəşmiş təbiət və siyasiləşmiş dünya da Şərq müdrikliyinin ənənəvi üslubunda şərh olunur. Rus dilində yazan Aytmatov da, ingilis dilində yazan Cübran da mahiyyət müstəvisində Şərq lirizmindən bəhrələnirlər. İnsanla, təbiətlə bağlı, hikmətlə dolu hədislər, qanadlı sözlər, aforizmlər klassik Şərqdə elə yüksək bədii təcəssüm sə- viyyəsinə qalxmışdır ki, heç bir Qərb yazıçısı onlarla yarışa girə bilməz. Lakin zaman özü dəyişmişdi. Yeni dövr elə yeni problemlər qoymuşdu ki, bunların şərhinə ancaq Qərb tədqiqatçılarının və yazarlarının əsərlərində rast gəlmək olurdu. Şərq şairləri isə təəssüf ki, yenə də köhnə hava çalırdılar. Cübran və onun Əmin ər-Reyhani, Mixail Nuayme kimi həmkarları bununla fərqlənirlər ki, onlar məhz çağdaş problemləri ənənəvi Şərq müdrikliyinin predmetinə çevirir, yeni dövrün hikmət salnaməsini yazırdılar. İctimai inkişafda Şərqə qayıtmaq yox, əksinə, Qərb də- 1 А.Имангулийева. Жцбран Хялил Жцбран, Бакы, Елм, 2002, с. 78. 328 yərlərini mənimsəmək və onları Şərqin ruhu ilə isidərək can- landırmaq, maddi həyatın cansıxıcı aurasına təravət gətirmək, texnika əsrini insani mahiyyətdən məhrum edən ifrat rasiona- lizmə liriklik, həzinlik, şəfqət qatmaqla yeni dövrü daha ahəng- dar etmək missiyası Cübran sənətinin leytmotivi sayıla bilər. Cübran Xəlil Cübran təbii ki, orta əsrlərin ab-havasını hər nə olursa-olsun saxlamağa çalışan konservativ qüvvələri tənqid edir. Aida İmanquliyeva yazır: «Ətalətin və cəhalətin ifşası, azadlığın buxovlanması əleyhinə etiraz, dini ehkamlara qarşı çıxmaq, həyatdan və onun ictimai normalarından narazı qalaraq bəzən reallıq aləmindən sehrçilik aləminə, xəyal və fantaziya aləminə qaçmaqda, mədəniyyətdən uzaqlaşıb təbiətdə pənah tapmaqda və onunla qovuşmağa çalışmaqda özünü göstərən məyusluq Cübranın yaradıcılıq yolunun xarakterik mərhələləri, onun əsərlərinin əsas xüsusiyyətləridir». 1 XIX əsr Avropa ədəbi mühitində Şərq poetik ənənələrinə və Şərq dəyərlər sisteminə marağın artması və bu prosesdə Emerson, Uitmen və s. ilə yanaşı, ərəb mənşəli şairlərin (C.Cübran, Əmin ər-Reyhani, Mixail Nüaymə və s.) iştirakı, bu yeni keyfiyyətli sintez hadisəsinin elmi-nəzəri şərhi ilk dəfə Ai- da İmanquliyeva tərəfindən verilmişdir. O, yazır: «Cübran və ər-Reyhaninin yaradıcı potensialı Qərbin romantizm dəyərlərinin mənimsənilməsi sayəsində güclənirdi ki, bu da ərəb yazıçılarını daha geniş, qlobal, ümumbəşəri problemlər qoya bilmək səviyyəsinədək yüksəldir və son nəticədə onları yalnız dünya ədəbi prosesinin bərabərhüquqlu iştirakçısı deyil, 1 А.Имангулийева. Жцбран Хялил Жцбран, Б., «Елм», 2002, с.118. Yüklə 3,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|