Çobanoğullari uc beyliĞİ DÖnemine ait gideros fetiHNÂmesi (683 / 1284): ÇEVİRİ ve değerlendirme
Yüklə 11,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5.6. Gideros Fetihnâmesi’nin İnşâ Özellikleri ve Fetihnâme Geleneği İçindeki Yeri
Çobanoğulları Uc Beyliği Dönemine Ait Yeni Bulunmuş…
veren Osmanlılar idari açıdan bu kazayı, sınırlarını aynı biçimde muhafaza kaydıyla Kastamonu’ya bağlı yönetmeyi sürdürmüşlerdir. 102 Hoşalay kazasının merkezi Osmanlı idaresi zamanında Mesed (Güç Arslan) adıyla biliniyordu. Mesed’in bugünkü Doğanyurt ilçe merkezi civarı olduğu tespit olunuyor. Cumhuriyet döneminde Hoşalay kazası hudutlarında kalan topraklar üzerinden üç ayrı ilçe doğmuştur. Bunlar Cide, Doğanyurt ve Şenpazar’dır. Gideros bu kazalardan Cide sınırları içinde bulunmaktadır. Gideros’un fethinin Çobanoğulları Beyliği ve Kastamonu yöresi açısından ehemmiyetini iki hususla izah edebiliriz. Birincisi, bu fetih askerî ve siyasi strateji açısından değer arz etmekteydi. Şöyle ki Kastamonu’nun kuzeyinde yürütülen fetihler başarıyla sonlandırılmış, Bizans’ın bölgedeki son direniş noktası düşmüş ve bu olay Yavlak Arslan’a askerî ve siyasi açılardan şöhret kazandırmış, onun itibarını artırmıştır. İkincisi ise Gideros gibi bir limanın fethi, Çobanoğulları Beyliği için ekonomik açıdan mühim bir gelişmeydi. Fethedildikten sonra beyliğin Karadeniz’e açılan kapısı ve en önemli limanlarından biri haline gelen Gideros, Candaroğulları ve Osmanlı döneminde de ticari önemini muhafaza etmiştir. Yeni ve Yakın Çağ seyyahları (Halepli Paul, Joseph Pitton de Tournefort, P. Minas Bijiskyan vd.), bu limandan yapılan kereste ihracı ve buradaki ticari faaliyetler konusunda değerli bilgiler vermişlerdir. 103
yerlerinden birisi olduğu anlaşılıyor. Nitekim Memlûkler dönemi coğrafyacılarından Ebû’l-Fidâ’nın nakline göre, Kostantiniye (İstanbul)’den hareket eden bir gemi doğuya ilerlerken ilk önce Bendereğli (Karadeniz Ereğlisi)’ye, sonra Samasri (Amasra)’ye uğramakta, ardından ise Ginero ve Gitero (Gideros)’ya, akabinde Ginolu (Çatalzeytin’in 5 km. batısı)’ya ve nihayet Sinop’a ulaşırdı. 104 Burada Gideros’la birlikte ismi geçen 102
Bu kazanın XV-XVI. yüzyıllardaki durumu için bkz.: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tapu Tahrir Defteri (BOA. TD.), Nr. 438; Nşr. 438 Numaralı MVAD (937/ 1530) II, Haz. A. Özkılıç, A. Coşkun ve başkaları, BDAGM Yayınları, Ankara 1994; İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Muallim Cevdet Yazmaları (İBK. MCO.), Nr. 75. 103
Karasalihoğlu, “Antikçağ Kaynaklarında…”, s.155; Evliya Çelebi de Trabzon’a doğru giderken Ereğli ve Amasra limanlarından sonra Bolu ile Kastamonu sancağı arasında sınır olarak tarif ettiği Kuyu ırmağını geçmiş, buradan doğuya doğru ilerleyerek Kastamonu sahillerine ulaşmış ve Gedüz limanına varmış, Cide ve Kerempe burnunu geçerek İnebolu’ya gelmiştir. Biz burada ismi geçen Gedüz limanının Gideros olduğunu tahmin ediyoruz. Bkz.: Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nden Seçmeler, C. I., Haz. H. N. Atsız, MEB, Ankara 2001, s.158-159. 104
Ebû’l-Fidâ, Gideros’un Kostantiniye amilliklerinden olduğunu zikretmektedir. Eğer adı geçen müellif eski bilgilerden nakil yapmamışsa, burada Kostantiniye kelimesi yerine Kastamoniye kelimesinin geçmesi mantıken doğru görünüyor. Muhtemelen burada bir istinsah, edisyon veya baskı hatası ile karşı karşıyayız. Çünkü aynı cümle içinde Ebû’l- C. YAKUPOĞLU ve N. MUSALI
116 Ginero’nun, Gideros koyunda bulunan iki kaleden diğerinin adı olduğunu tahmin ediyoruz. Selçuklu fetihleri açısından Kastamonu yöresindeki Karadeniz sahillerinde son fethedilen kale Gideros olmasına rağmen, Kastamonu’nun batısında kalan iç bölgelerde ise Türkler daha başarılı ve hızlı idiler. 1284 itibariyle bugünkü Safranbolu, Karabük, Yenice, Devrek ve Gerede’ye kadar olan yerler Selçukluların elindeydi.
Öğretici mahiyetteki münşeat mecmualarına göre, fetihnâmeler 15 rükün ve 4 şart ihtiva etmektedir. Bunlardan rükünler şu şekilde sıralanmıştır: 1) Allah’a hamd; 2) Peygambere salat; 3) Padişah için tebaanın işlerinin düzenlenmesi ve zulmün önlenmesinin gerekli olduğu; 4) Düşmanın ne sebeple tenkil edildiğinin anlatılması; 5) Padişahın hareketi; 6) Askerin bolluğu; 7) Düşmanın durumu; 8) Düşmanın cesaretinin anlatılması; 9) Allah’ın padişaha yardımı; 10) Düşmanın hezimete uğratılması; 11) Allah’a şükür; 12) Düşman ülkesinin zaptının anlatılması; 13) Hükümdarlara zafer haberinin gönderilmesi; 14) Fetihnâmenin kiminle gönderildiği; 15) Padişahın Allah’a niyazı. Bir fetihnamenin taşıması gereken 4 şart ise şunlardır: 1) Davette (tahmid ve tesliyede) güzel sözler yazılması; 2) Sağlam bir ifade kullanılması; 3) Davet rüknünün ihmali halinde Allah’ın sıfatıyla söze başlanması; 4) Düşman ülkesi ele geçirildiğinde padişahın kudretini göstermekten ötürü muhasım askerlerin fazlalığını belirtmek için sözü uzatma. 105
Gideros Fetihnâmesi’ni bu kurallar bağlamında incelediğimiz zaman aşağıdaki tablo ortaya çıkmaktadır: Söz konusu fetihnâme ilk iki rükün gereği Arapça ve Farsça hamdele ve salvele ile başlar. 3. rükün biraz farklı bir şekilde yansıtılmış olup, önce cihâdın önemine vurgu yapılmakta, ardından da zamanın Selçuklu sultanı Gıyâseddin Mesud övülmektedir. Bu fetihnâmede 4. rüknün de yerine getirildiği, “küfrün ve dalaletin kaynağı, zulmün ve sapkınlığın mazharı” olması sebebi ile “Rum mülküne” (Bizans’a) karşı savaş açıldığı belirtilmektedir. 5. rükne gelince, sefere bizzat Selçuklu sultanının kendisi
Fidâ, Gideros’un doğusunda kalan Ginolu’nun Candaroğlu I. Süleyman Paşa’ya bağlı şehirlerden biri olduğunu ifade etmektedir. Bkz.: Ebû’l-Fidâ, Takvîmü’l-Büldân, Haz. M. Reinaud ve Baron Mac Guckin de Slane, Dâru’t-tıbaati’s-sultaniyye, Paris 1840, s.388. 105
M. S. Kütükoğlu, Osmanlı Belgelerinin Dili, Kubbealtı Yay., İstanbul 1994, s.159-160. Yüklə 11,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|