Çobanoğullari uc beyliĞİ DÖnemine ait gideros fetiHNÂmesi (683 / 1284): ÇEVİRİ ve değerlendirme
Yüklə 11,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
Çobanoğulları Uc Beyliği Dönemine Ait Yeni Bulunmuş…
katılmadığı için burada padişahın harekete geçmesinden değil de, “bu şerefli günlerde ve bu mübarek ayda … Gideros kalesine doğru hareket etmek konusunda karar alındı” diye ordunun harekâta başlamasından söz edilmektedir. 6. rükün olan askerin bolluğu konusu, Gideros
aslanlarından, mertlik ve yiğitlikleriyle meşhur olan, şeytanların bölüklerini yok etmeye ve din düşmanlarına karşı savaşmaya neşeli bir şekilde giden Türk kabilelerinin daha nice beylerinden” oluştuğu gösterilerek ele alınmıştır. “ Fasilius vilayeti sahillerinde iki kaleden oluşan, birbirinin karşısında denize bitişik şekilde bulunan, fitne ve fesat mekânı olan,
diyarın en müstahkem kalesi olan söz konusu hisar”, “Leşkerî ülkesinden ve Trabzon tarafından ağır yüklü gemilerle o diyara yardım ve medet için gelmiş olan yardımcı kuvvetler” vs. gibi ifadelere bakılırsa, 7. rüknün gereği olan düşmanın durumunun anlatımı da yerine getirilmiştir. 8. rüknü ihtiva eden düşmanın cesareti konusu ise şu sözlerle belirtilmiştir: “Yeterince kalabalık bir grup olmalarına ve sahip oldukları araç gereçler, asker sayısı, yardımcılar ve şevket yüzünden gurura ve küstahlığa kapılarak kendilerine güvenmelerine rağmen…”. 9. rükün Kur’an-ı Kerim’den ayetlerle desteklenmiştir. 10. rüknün üzerinde ayrıntılı bir şekilde durulmuş ve “ bazısı katledildi, bazısı dağınık ve üzgün bir şekilde kaçıp dağıldılar”, “onların günü perişan ve altüst olmuş bir duruma geldi” sözleriyle düşmanın hezimeti konusu tamamlanmıştır. 11. rükün yine Kur’an-ı Kerim’den bir ayetle, “Hamd, âlemlerin Rabbi Allah'a mahsustur” şeklinde ifade edilmiştir. Bunun ardından ayrıca zamanın padişahı için de dualarda bulunulmuştur. Düşman ülkesinin zaptını konu eden 12. rükün, “böylesine güzel bir diyar ve sevgili bir mekân müşriklerin tasarrufunun elinden kurtarılarak memalik-i mahrusanın … arazisine
katılmış oldu” diye açıklanmıştır. Gideros Fetihnâmesi yabancı hükümdarlara değil, Türkiye Selçuklu Devleti içindeki beldelere gönderildiği için 13. rükünde zafer haberinin memleketlerin yönetici sınıfına ve ileri gelenlerine ulaştırıldığı konusunda bilgi verilmiştir. Söz konusu fetihnâme metni, numunelik bir inşâ risalesi içinde yer aldığı içindir ki 14. rükünde yer alması gereken fetihnâmenin kiminle gönderildiği konusunda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.
Son olarak 15. rükün ise “ Ulu Tanrı’nın nimetine şükretmenin gerekli olduğu” şeklinde ifade edilmiştir. Ayrıca yine fetihnâme kaleme almanın dört şartına baktığımız zaman bunlar arasında 3. şart hariç diğerlerinin yerine getirildiğini söyleyebiliriz. Böylece Gideros Fetihnâmesi, klasik diplomatik üsluba uygun bir biçimde yazılmış ve genel hatları itibariyle burada söz konusu geleneğin kurallarına riayet edilmiştir.
C. YAKUPOĞLU ve N. MUSALI
118 Fetihnâmenin süslü edebî bir dilde yazıldığı, pek çok yerinde ise metin içi kafiye oluşturma yöntemine başvurulduğu görülmektedir. Belgenin yazma nüshasıyla baskısını karşılaştırdığımız zaman, bu ikisi arasında
bazı farklılıklara rastladık. Örneğin, eserin yazmasında yer alan “be her niyyet” yerine baskıda yanlışlıkla “be hezimet” yazıldığını, yazmada zikredilen “sancak” yerine ise baskıda “sincak” kelimesinin yer aldığını tespit ettik. Bunun haricinde yazma nüshanın satır aralıklarında bazı Arapça ve Farsça kelimelerin Türkçe karşılığının verildiğini, bazı yerlerde Arapça ifadelerin Farsça açıklandı ğını, birtakım kelimelerin de Arapça veya Farsça eş anlamlarının aktarıldığını gördük . Satır aralarına serpiştirilen bu tabirlerin, eseri istinsah eden kâtip tarafından eklendiğini düşünüyoruz. Bu açıklamalarda yer alan Türkçe kelimelere dair örnekler verecek olursak, metin içindeki “ahzâb” kelimesi satır arasında “bölük”, “subulenâ” kelimesi “bizim yollarımızı”, “mebnî” kelimesi “yapılmış”, “süluk” kelimesi “gitmeklik”, “be i’lâ-yı” ifadesi “yüce eylemeklikle”, “nasr” kelimesi “yardım eylemek”, “gıyâs” kelimesi “feryad erişdirici”, “avn” kelimesi “yardım”, “gavâit” kelimesi “azgınlık”, “tev’emânî” kelimesi “ikiz”, “fıtrat” kelimesi “yaradılış”, “tecâsür” kelimesi “yiğitlik”, “zabâb” kelimesi “duman”, “duhân” kelimesi “tütün”, “keştî” kelimesi “gemi”, “meskenet” kelimesi “yokluk”, “dilîrân-ı harbgâh” kelimesi “bahadır”, “ukâb” kelimesi “tavşancıl”, “tâir” kelimesi “uçucu”, “perişan” kelimesi “tanmak”, “fekuti‘a” ifadesi “kesildi”, “ellezîne” kelimesi “onlar ki”, “basit” kelimesi “genişlik”, “harrasahallah” tabiri ise “Allah saklasın” şeklinde izah edilmiştir. Hatta bir yerde satır aralığında Nuh suresinin 25. ayetinin Türkçe çevirisi sunulmuştur: “Günahlarından gark oldular”. Başka bir yerde ise Arapça “a’vân” kelimesi yarı Türkçe ve yarı Farsça olarak ilginç bir şekilde “yardım konândegân” diye tercüme edilmiştir.
Bunların yanı sıra kimi Arapça kelimelerin Farsça izahı verilmiştir: “ibâd” – “bendegân”, “izhâr” – “âşikâr kerden”, ebvâb” – “derhâ”, “menâhic” – “râhhâ”, “mukaddes” – “pâk”, “erbâb” – “hudâvendân”, “sâib” – “râst”, “kuttâl” – “cenk kerden”, “hidâyet” – “râh-ı râst nümûden”, “Allah” – “Huda”, “feth” – “güşâden”, “asr” – “rûzgâr”, “sâik” – “rânende”, “sı‘âb” – “düşvâr”, “adüvv” – “düşmen”, “gavâit” – “gümrâhî”, “râid” – “pîşrev”, “filcümle” – “be her hâl”, “hıttâ” – “pâre ez zemîn”, “şehâb” – “ateş”, “i’nâ” – “renc” vs. Diğer bazı yerlerde Arapça kelimelerin yine Arapça eş anlamlı sözcüklerle açıklandığına (kelimetü’l-hak – kelime-i tevhid; mübin – zâhir; cihâd – gaza; cadde – tarîk; felâh – necat), Farsça ifadelerin Arapça izah edildiğine (sipâs ü sitâyiş – şükür; peyveste – daim; kişver – iklim) veya Farsça sözcüklerin yine Farsça karşılığının verildiğine (kârzâr – cenk) tanık oluyoruz.
Yüklə 11,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|