Çərxi-fəleyküm “Səudiyyənin pullarını necə

14

N 38(47) 09.10.2015

Zeynəddin Əl-QOR QA Nİ

(Əv və li ötən sa yları mız da)

Da vam lı tit rə mə - qız dır ma

Bu növ qız dır ma nın ya ran ma sə-

bə bi qa nın çox lu ğu və is ti li yi olur.

Əla mət lə ri  üz  və  göz  rən gi-

nin qı zar ma sı, qan da mar la rı nın 

dol ğun lu ğu, ağız da şi rin dad və 

yük sək hə ra rət dir.

Be lə  qız dır ma  za ma nı  xəs tə  is ti 

ha mam dan çıx mış in sa na bən zə yir.

Əla cı qan al maq və bir ne çə gün-

dən son ra biş miş mi ro ba lan lar va-

si tə si lə xəs tə ni qus dur maq dır.

Son ra  be lə  xəs tə lə rə  sa də  is-

kən cə bi ve rər lər.

Yan dı rı cı qız dır ma

Bu  qız dır ma  za ma nı  bə də nin 

qan da mar la rın da, xü su si lə ürək, 

qa ra ci yər  və  mə də  ağ zı nın  ya-

nın dan  ke çən  qan  da mar la rın da 

top la nan üfu nət li, yan dı rı cı səf ra 

üfu nət li duz lu bəl ğəm ilə qa rı şır 

və qız dır ma ya sə bəb olur.

Qız dır ma yük sə lir və yan ğı xa-

ric dən çox, da xil də özü nü bü ru-

zə ve rir.

Bu  xəs tə lik  za ma nı  həd siz  su-

sa ma, di lin ko bud laş ma sı və qa-

ral ma sı ki mi əla mət lər mü şa hi də 

olu nur.

Qız dır ma  qal xan  za man  tit rə-

mə mey da na çı xır, son ra isə xəs-

tə yə tər gə lir.

Be lə  xəs tə lə rin  yat dı ğı  ota ğın 

ha va sı  sə rin,  əyin lə ri  isə  is ti  ol-

ma lı dır.

On la rın  qız dır ma sı nı  sa də  is-

kən cə bi,  rə vənd  şər bə ti,  sən dəl 

şər bə ti,  turş  əvə lik,  tu runc  (sit-

ron)  və  ka fur  dər ma nı  va si tə si lə 

aşa ğı sal maq la zım dır.

Ku du  su yu,  hind  ye mi şi nin  su-

yu, turş, ya ba nı in nab su yu və du ru 

keş kab da be lə xəs tə lə rə xe yir dir.

Sif raq et mə yə eh ti yac ya ra nar-

sa, biş miş hind xur ma sı na sə na-

mə ki qa tıb ver mək məs lə hət dir.

Xa lis gü na şı rı qız dır ma 

Bəl ğəm li  xılt lar  sə bə bin dən  baş 

qal dı ran qız dır ma hər gün yük sə lir.

Səf ra lı xılt lar qız dır ma ya sə bəb 

olar sa, qız dır ma gü na şı rı qal xar.

Be lə  qız dır ma nın  müd də ti  7 

saat dan 12 saata qə dər olar. Na-

dir hal lar da 4 saat da ola bi lər.

12  saat dan  çox  da vam  edən 

qız dır ma  xa lis  qız dır ma  he sab 

olu nur.

Bu  qız dır ma ya  dü çar  ol muş 

xəs tə lər  ya taq dan  qalx ma sa lar, 

qız dır ma 7 gü nə ke çib ge dər.

Sif raq  və  ya  is hal  va si tə si lə 

səf ra lı xılt lar bə dən dən tez xa ric 

olar sa, qız dır ma 4 gü nə də dü şə 

bi lər.

Bu  qız dır ma  nö vü  güc lü,  ni-

zam sız  nəbz,  qır mı zı  si dik  və  o 

bi ri qız dır ma növ lə ri ilə mü qa yi-

sə də çox yük sək hə ra rət ki mi əla-

mət lər lə özü nü bü ru zə ve rir.

Be lə  qız dır ma nın  qar şı sı  tez 

alın ma lı dır.

Bu nu  da  bil mək  la zım dır  ki, 

bu qız dır ma nın bi rin ci gü nün də 

mey da na  çı xan  üşüt mə  bə dən 

üzv lə rin də ki rü tu bət sə bə bin dən 

baş  ve rir.  Bu  rü tu bət  əzə lə lər lə 

bü tün bə də nə ya yı la raq, onu so-

yu dur və nə ti cə də tit rə mə əmə lə 

gə lir.

Be lə  xəs tə li yin  əla cı  hər  sə hər 

xəs tə yə sə rin is kən cə bi, qo ra şər-

bə ti, rə vənd şər bə ti və ya ga va lı 

şər bə ti ver mək dir.

Tit rə mə olan gü nü is kən cə bi ni 

is ti su ilə qa tıb ver mək məs lə hət-

dir ki, qus ma ğa kö mək et sin.

Xəs tə qu sar sa, səf ra lı mad də lər 

xa ric olar və tit rə mə kə sər.

Qız dır ma  dü şən  ki mi,  xəs tə yə 

bir az keş kab ver mək la zım dır.

Növ bə ti gün turş və şi rin na rın 

şi rə si ni ve rər lər.

Son ra  şi rə si  çı xar dıl mış  na rın 

çə yir də yi ni  dö yə rək,  üzə ri nə  şə-

kər  əla və  edib  xəs tə yə  ver sə lər, 

həm  qız dır ma nı  sa lar,  həm  də 

səf ra nı dəf edər.

Bun dan  baş qa,  be lə  xəs tə lə rə 

ga va lı şər bə ti, qı zıl gül şər bə ti və 

ya is kən cə bi yə qa rış dı rıl mış sə rin 

mey və şi rə si və hind xur ma sı su-

yu  ver mək  xe yir dir.  Bu ra  bir  az 

sə na mə ki da qat maq olar.

Qən də  qo yul muş  bə növ şə  və 

bit li  ba ğa yar pa ğı nın  to xu mu nu 

ga va lı su yu na qa rış dı ra raq iç mək 

də bu ba xım dan fay da lı dır.

Ba şağ rı sı  mey da na  çı xar sa, 

xəs tə yə  bə növ şə  və  ox yar paq-

lı  sar ma şıq dan  ha zır la nan  şam 

dər ma nı və ya ima lə qoy maq la-

zım dır.

Növ bə lə nən qız dır ma – tit rə mə 

və  gü na şı rı  qey ri-xa lis  qız dır ma 

növ lə ri səf ra və bəl ğəm sə bə bin-

dən mey da na çı xır və bu xılt la rın 

tər ki bi nin  də yiş mə sin dən  ası lı-

dır.

Səf ra nın  miq da rı  bəl ğə min 

miq da rın dan çox və ya az ola bi-

lər,  tər ki bi  isə  yan dı ran  və  yan-

dır ma yan dır.

Bə zi hal lar da bu xılt lar da mar-

la rın  içi nə  nü fuz  edir,  bə zən  də 

xa ri cin də top la nır.

Be lə  hal lar  da  olur  ki,  xılt lar-

dan  bi ri  da mar la rın  da xi li nə  də 

si ra yət  edir,  di gə ri  isə  xa ri cin də 

qə rar la şır.

Adı çə ki lən  əla mət lər  əsa sın da 

qız dır ma  növ lə ri ni  ayırd  et mək 

olar.

Növ bə lə nən qız dır ma – tit rə mə 

və  gü na şı rı  qey ri-xa lis  qız dır ma 

səf ra və rü tu bət sə bə bin dən mey-

da na gəl dik də, səf ra çox luq təş kil 

et di yi gün qız dır ma da ha şid dət-

li və qı sa müd dət li, rü tu bət ço xal-

dı ğı gün isə hə ra rət nis bə tən zəif 

və uzun müd dət li olur.

La kin  növ bə lə nən  qız dır ma 

za ma nı  bu  mad də lər  bir ləş mir, 

qey ri-xa lis qız dır ma vax tı isə on-

lar bir lə şir.

Sö zü ge dən  hər  iki  növ  qız dır-

ma za ma nı ən bi rin ci əlac bə də-

nin hə ra rə ti nin sa lın ma sı təd bir-

lə ri ni gör mək dir.

Be lə  xəs tə lə rə  si dik qo vu cu, 

mə sa mə lə ri açan və si di yi tez gə-

ti rən dər man lar ve ril mə li dir.

On la rın  bə də ni ni  səf ra dan  tə-

miz lə mək la büd dür.

Xəs tə lik  ye ti şən dən  son ra  xəs-

tə ni sif raq et dir mək la zım dır.

Da ha son ra ona sa də is kən cə bi 

ve rər lər.

Qız dır ma  çox  yük sək  olar sa, 

kas nı  to xu mu  və  qı zıl sar ma şıq 

to xu mu nu  xır da  xi ya rın  su yu na 

qa tıb ve rər lər.

Rü tu bət  ço xal dı ğı  təq dir də, 

xəs tə yə  keş kab,  ci rə  to xu mu, 

kək li ko tu,  çö dü ko tu,  qu ru  na nə 

və  nərd  çi çə yi nin  qa rı şı ğı nı  ver-

mək məq sə dəuy ğun dur.

Be lə  xəs tə lə rə  ci rə  su yu na 

qa rış dı rıl mış  gül qənd,  bal  is-

kən cə bi si, acı yov şan şər bə ti və 

qo ra  şər bə ti  ver mək  də  mü na-

sib dir.

Xəs tə ni sif raq et dir mək üçün 

hə rə sin dən  ya rım  dir həm  ol-

maq la  tür bəd  ipo me ya sı,  aqa-

rik  gö bə lə yi  və  ska mo ni ya nı 

qı zıl gül  şər bə ti nə  qa rış dı rıb 

ve rər lər.

On dan son ra 10 dir həm biş miş 

qı zıl gül lə çə yi, 3 dir həm sü sən, 5 

dir həm  xi yar  to xu mu,  4  dir həm 

kas nı to xu mu və 1 mis qal gül qən-

di qa rış dı ra raq, dər man dü zəl dib 

xəs tə yə ver mək məs lə hət dir.

Bəl ğəm li  qız dır ma  tə bii  rü tu-

bə tin  tər ki bi nə  üfu nət li  mad də-

lə rin  nü fuz  et mə si  nə ti cə sin də 

əmə lə gə lir.

Be lə qız dır ma nın əla mət lə ri kəs-

kin üşüt mə və tit rə mə olur. Xəs tə 

qa rın  al tın da  qal mış  in san  ki mi 

üşü yür və onun bə də ni gec isi nir.

Bu  üşüt mə yə  sə bəb  “bül lur 

bəl ğəm”  ad la nan  qə liz  bəl ğəm-

dir.

Xəs tə iş ta ha dan dü şür, mə də si 

zəifl  ə yir.

Ağ  du ru  si dik,  zəif,  ni zam sız 

nəbz ki mi əla mət lər mey da na çı xır.

Qəş şet mə  hal la rı  da  baş  ve rə 

bi lər.

Əla cı bir həf tə ər zin də xəs tə yə 

bal  is kən cə bi si,  tər ki bin də  ci rə 

to xu mu, xi yar to xu mu və biş miş 

no xud olan keş kab ver mək dir.

Bir həf tə dən son ra bal is kən cə-

bi si qa rış dı rıl mış is ti su va si tə si lə 

xəs tə ni qus dur maq la zım dır.

Qu san dan  son ra  məs tə ki  ağa-

cı nın kit rə si və xır da zi rə to xum-

la rı nı gül qənd lə qa tıb xəs tə yə ve-

rər lər.

10 dir həm yum şal dıl mış gül şə-

kə ri 30 dir həm is kən cə bi yə qa rış-

dı rıb ver mək də fay da lı dır.

Bun dan baş qa, hə rə sin dən ey ni 

qə dər ol maq la tur bəd ipo me ya sı, 

məs tə ki  ağa cı nın  kit rə si  və  zən-

cə fi  li  dö yə rək  bi şi rir,  bir  qə dər 

duz əla və edir və şər bə tə qa ta raq 

xəs tə yə içiz di rir lər.

Bə zi  hal lar da  bəl ğəm li  qız dır-

ma  tit rə mə siz  ötü şür  və  uzun-

müd dət li  qız dır ma  ki mi  özü nü 

bü ru zə ve rir.

Bu  za man  xəs tə yə  lə tif  şər bət-

lər ver mək məs lə hət dir.

La kin on lar dan eh ti yat la is ti fa-

də et mək la zım dır.

Ba şağ rı sı  və  be yin  zəifl  i yi  ki-

mi  əla mət lər  mey da na  çı xar sa, 

gül qənd lə  sa də  is kən cə bi  və  ya 

biş miş ci rə to xu mu ilə iş kən cə bi 

ver mək məq sə dəuy ğun dur.

Be yin də zəifl  ik mü şa hi də olun-

ma sa,  bəl ğə mi  yem  qar pı zı nın 

to xum la rı  və  si dik qo vu cu  dər-

man lar va si tə si lə sif raq et dir mək 

la zım dır.

Bun dan son ra xəs tə yə qı zıl gül 

dər ma nı ve rir lər.

Dörd  gün dən  bir  tək rar la nan 

qız dır ma  za ma nı  xəs tə nin  ye mə-

yi nə xü su si fi  kir ver mək la zım dır.

Be lə  xəs tə lər  so yuq  şər bət  və 

so yuq su iç mə mə li dir lər.

Qız dır ma dan  bir  gün  qa baq 

on la ra no xud lu cü cə şor ba sı, bir 

gün son ra isə qu zu əti nin no xud-

lu şor ba sı nı ver mək la zım dır.

Qız dır ma  qal xan  gü nü  ye mək 

ol maz.

Əv vəl cə  xəs tə ni  qus dur maq, 

son ra  isə  is kən cə bi yə  gül şə kər 

qa tıb ver mək la zım dır.

Bir ne çə saat dan son ra no xud lu 

keş kab ver mək olar.

Bəl ğəm li qız dır ma za ma nı gö-

rü lən  təd bir lər  də  be lə  xəs tə lə rə 

mü na sib dir.

Beş, al tı, yed di gün dən bir qal-

xan  qız dır ma  növ lə ri nin  müali-

cə si də ey ni cür apa rı lır.

(Davamı gələn sayımızda)

Farscadan tər cü mə edən:

Zem fi  ra MƏM MƏ DO VA

Xəfi-Əlayi

(Xəs tə lik lər və on la rın müali cə si nin müx tə sər şər hi)

Q

ə dim vaxt lar dan in san lar ay rı-ay rı bit ki lə rin xü su siy yət lə ri nə bə ləd ol muş, on la rın kö mə yi 

ilə tu tul duq la rı azar lar dan xi las ol ma ğa ça lış mış lar.

İl lər, əsr lər öt dük cə, xalq tə ba bə ti ilə məş ğul olan mü tə xəs sis lər ye tiş di və ya zı mə də niy yə-

ti or ta ya çıx dıq dan son ra tə ba bə tin təc rü bə lə ri qə lə mə alın dı.

Müx tə lif müali cə üsul la rı na həsr edil miş əsər lər yü zil lik lər bo yun ca ka tib və xətt  at lar tə rə fi n dən 

kö çü rü lür və ki tab xa na lar da sax la nı lır dı.

Tə ba bət sa hə sin də ya zıl mış ri sa lə lər di gər xalq la rın dil lə ri nə tər cü mə edi lir və be lə lik lə, tə ba bət 

ba rə də ki bi lik lər zən gin lə şir di.

Or ta əsr lər də tə ba bə tə aid çox say lı də yər li əsər lər ya zı lıb.

On lar ay rı-ay rı xəs tə lik lər, on la rın əla mət lə ri və müali cə üsul la rı, in san bə də ni nin xü su siy yət lə ri, dər-

man lar, əd viy yə lər, sürt mə məl həm lə ri, ot lar, mey və lər, tə bib lə rə ve ri lən məs lə hət lər dən iba rət idi.

Azər bay can  Mil li  Elm lər Aka de mi ya sı  Mə həm məd  Fü zu li  adı na  Əl yaz ma lar  İns ti tu tun da  el min 

müx tə lif sa hə lə ri ni əha tə edən əl yaz ma lar ara sın da tə ba bə tə həsr edil miş çox lu say da abi də lər qo-

ru nub sax la nı lır.

On la rın ara sın da Zey nəd din bin Əbu İb ra him İs mail ibn Hə sən ibn Əh məd ibn Mə həm məd Əl-

Hü sey ni Əl-Qor qa ni nin “Xə fi -əla yi” (“Xəs tə lik lər və on la rın müali cə si nin müx tə sər şər hi”) əsə ri 

xü su si yer tu tur.

Qeyd et mək la zım dır ki, Qor qa ni öz vax tı nın ta nın mış və müd rik şəx siy yət lə rin dən ol ub. Mən bə-

lə rin ver di yi çox say lı mə lu mat la ra gö rə, ol duq ca sa vad lı və də rin el mi bi li yə ma lik olan Zey nəd din 

Əl-Qor qa ni ərəb və fars dil lə ri ni mü kəm məl bi lib, dün ya nın bir çox alim  və tə bib lə ri nin əsər lə ri ilə 

ya xın dan ta nış ol ub.

Tib bi də rin dən bi lən Qor qa ni dər man lar ha zır la yır, xəs tə lə ri müali cə edir di.

Müasir  tibb  el mi nin  yük sək  sə viy yə də  in ki şaf  et di yi  bir  za man da  xəs tə lik lə rin  tə bii  bit ki lər lə 

müali cə si nə xü su si diq qət ye ti ri lir.

Be lə bir za man da “Xə fi -əla yi” ki mi əl yaz ma la rın əsas lı öy rə nil mə si nə eh ti yac ar tır.

Odur ki, qə dim və zən gin keç mi şi olan tibb ta ri xi ni öy rə nib, gə lə cək nə sil lə rə çat dır maq bi zim mü-

qəd dəs bor cu muz dur.

---