39
3
təxminən eyni yuxunu görmüşük: vanna otağı və stulların olmadığı mehmanxananı». Talita
güldü: çox gülməlidir, qalxmaq lazımdır, artıq gecdir, ayıbdır, bu qədər yatmaq olar?
Treveler inanır və ümid edirdi, ancaq getdikcə daha az. Yuxular təkrarlanırdı,
ancaq hər kəsinki ayrı-ayrılıqda. Başlar bir-birinə toxunaraq yuxulayırdı və hər birində fərqli
səhnələrdə fərqli pərdələr qalxırdı. Treveler gülümsünərək düşünəndə ki, o və Talita Laval
küçəsindəki qonşu binalarda yerləşən iki kinoteatr kimidirlər, ümidini itirirdi. Artıq ürəkdən
arzuladığı şeyin baş verəcəyinə inanmırdı və bilirdi ki, əgər inanmırsa, deməli, heç olmayacaq. O
bilirdi: inanmasan, olmalı olan əsla olmayacaq, inansan da, demək olar ki, olmayacaq.
(– 100)
144
Ətirlər,
orfik
33
himnlər, müşk və ənbər… Burada sən
sardoniks
34
qoxuyursan. Burada isə
–
xrizopraz
35
. Burada, dayan bir, buradan, deyəsən, ot qoxusu gəlir, cəfəri qoxusu, az-maz, elə
bil, maral dərilərinin arasında cəfəri yarpağı qalıb. Burada isə sənin qoxun başlayır. Doğrudan
da, qəribədir, qadın öz qoxusunu kişi onu hiss etdiyi kimi hiss edə bilməz. Məsələn, burada.
Tərpənmə, görüm. Burada sən gecə kremi, tütünqabına qoyulmuş bal qoxuyursan, burada isə –
yosun, nə isə bu adi məsələdir, bu barədə danışmağa dəyməz. Amma yosunların da qoxusu
müxtəlif olur. Sibilla sonuncu dəniz dalğasının sahilə atdığı təzətər yosun ətri qoxuyurdu. Və
dalğa qoxuyurdu. Və bəzən elə günlər olurdu ki, yosunların qoxusu nəsə daha tünd qoxuya
qarışırdı, onda mən başqa bir qabiliyyətimi köməyə çağırmalı olurdum… Və onda bütün qoxular
qəflətən qırılırdı, qəribə tərzdə qırılırdı və hər şey dada çevrilirdi, köhnə şirələr ağzımı yandırırdı
və hər şey qaranlığa qərq olurdu,
the primeval darkness
1
,
hər şey ətrafında yaratdığı həyatın
fırlandığı bu həyatverici oxda qapanırdı. Və heyvanlarla ümumiliyini daha kəskin hiss etdiyin
anda gözünün qabağına varlığın başlanğıcını və hüdudlarını tamamlayan obrazlar gəlir və sənə
hər gün rahatlıq gətirən nəm çökəklikdə birdən-birə Aldebaran titrəyir, genlər və bürclər alışır,
alfa və omeqa, minilliklər, Armageddon, tetramitsin bir-birinə qovuşurlar, ah, kəs səsini, lazım
deyil, orada, yuxarıda, sən daha pissən, güzgüyə yaxılmış əks kimi özünə oxşamırsan. Sənin
dərində nə qədər sükut var, bu necə uçurumdur ki, dibində zümrüddən olan oyun zərləri atılır,
orada mığmığalar uçuşur, orada simurq quşu və kraterlər var…
33
Орфик – Гядим йунан мцьянниси Ортейин адындан эютцрцлцб; мелодик, мистик, сирли мусиги
демякдир.
34
Сардоникс – гиймятли даш
35
Хризопраз – йарымгиймятли даш
1
Язяли гаранлыг (инэ.)
39
4
(– 92)
145
Morellidən
Sitat:
«
Məni ayrı-ayrı hissələrdən ibarət əsər yazmağa vadar edən ən mühüm, başlıca və fəlsəfi
səbəblər bunlardır: əsərin bütöv bir yaradıcılığın tərkib hissəsi olması konsepsiyasından çıxış
etmək, insanı bədənin və ruhun ayrı-ayrı hissələrinin qarışığı kimi nəzərdən keçirmək, eyni
zamanda bütün Bəşəriyyətə müxtəlif hissəciklərin qatışığı kimi baxmaq. Əgər mənə etiraz
edənlər tapılsa ki, mənim hissəciklər konsepsiyam doğrudan da, heç bir konsepsiya-filan deyil
də, başdan-başa masqara, lağlağı, axmaq zarafat və yalandır və mən ciddi qayda-qanunlara və
sənətin kanonlarına riayət etmək əvəzinə məsuliyyətsiz və qəribə hərəkətlərlə onların üzərindən
adlamağa çalışıram, mən cavab verirəm: bəli, mənim məqsədim elə budur. Və tanrı xətrinə, heç
bir tərəddüd-filan etmədən boynuma alıram ki, sizin İncəsənətinizdən uzaq olmağı arzulayıram,
elə sizin özünüzdən də, çünki sizdən də, sizin İncəsənətinizdən də, sizin konsepsiyalarınızdan da,
sizin artistlik fəaliyyətinizdən də və ümumiyyətlə, sizin artistlik mühitinizdən də zəhləm gedir!»
Qombroviç, IV fəsil, «Ferdidurka».
(– 122)
146
«
Obzerver
»
ə məktub:
Hörmətli cənab redaktor!
Oxucularınızdan kimsə bu il kəpənəklərin olduqca az olduğuna diqqət yetiribmi?
Adətən, kəpənəklərin bol olduğu bizim tərəflərdə bir neçə kələm kəpənəyindən savayı, demək
olar ki, heç bir kəpənəyə rast gəlməmişəm. Mart ayından bu yana bircə dənə Cigeno, bir neçə
dənə Teclas, bir dənə də Queonia görmüşəm, amma nə Etrea, nə alabəzək kəpənək, nə Catocala,
nə də qırmızı admiral görməmişəm, halbuki keçən yayda bağım bunlarla doluydu.
Zəhmət olmasa deyin, bu hər yerdəmi müşahidə olunur, əgər elədirsə nəylə
bağlıdır?
39
5
M. Uoşbern.
Pitçkomb, Qlos.
(– 29)
147
Niyə tanrılardan bu qədər uzağıq? Bəlkə də, bu sualı verdiyimizə görə.
Nə olsun ki? İnsan – sual verən heyvandır. Həqiqətən sual verməyi
öyrənəcəyimiz gün dialoq başlanacaq. Hələliksə suallarımız bizi yalnız başgicəlləndirici şəkildə
cavablardan uzaqlaşdırır. Ən yalançı azadlıqda boğulduğumuz halda hansı
epifaniyanı
36
gözləyirik? Bizim
Novum Organum
1
həqiqətimiz çatışmır, pəncərələri taybatay açıb, hər şeyi
çölə tullamaq lazımdır, ancaq ən əvvəl pəncərənin özünü və bizi də onunla birlikdə atmaq
gərəkdir. Ya həlak olmaq, ya da vaxt itirmədən buradan tullanmaq. Bunu etmək, nə olursa-olsun
etmək lazımdır. Cəsarətini toplayıb şənliyin şıdırğı vaxtında peyda olur və qəşəng yaşıl
qurbağanı gecə hədiyyəsi olaraq həşəmətli ev sahibəsinin başına qoyursan və qorxmadan
nökərlərin intiqamına tamaşa edirsən.
(– 31)
148
Qabi Bassın persona sözünə verdiyi etimoloji izah.
Mənim fikrimcə, Qabi Bass öz traktatında müdrik və çox incə bir izahat verir.
«Sözlərin mənşəyi haqqında» əsərində persona sözünü maska kimi izah edir. Hesab edir ki, bu
söz personare – dayandırmaq felindən törəyib. Fikrini isə belə izah edir: «Maska sifəti tamamilə
örtmür, ona ağız üçün dəlik qoyulur və səs bu dəlikdən çıxmaq üçün sıxıldığından müxtəlif
istiqamətlərə dağılmır, ona görə də daha bərk və dərin çıxır. Beləliklə, maska insan səsini daha
gur və təsirli etdiyi üçün onu persona adlandırmışlar, bu səbəbdən də bu sözün formalarında o
səsi uzundur».
Avl Gelle, «Attika gecələri»
36
Епифанийа – Танрынын зцщуру (6 йанварда гейд олунан байрам)
1
Йени алят (лат.)