Bu fəsildə Əmirəl-möminin əleyhis-salamın xütbələri, fərmanları seçilib və bura o böyük şəxsiyyətin

لاَ تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلاَ نَوْمٌ لَّهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ «Onu nə yuxuqabağı süstlük, nə də yuxu tutar. Göylərdə və yerdə nə varsa, hamısı Onun üçündür. Onların varlığı Onun iradə və qüdrətindədir».

2 Qur’ani-Kərimin Ən’am surəsinin 103-cü ayəsində buyurur: لاَّ تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَار وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ «Gözlər Onu dərk etməz. O, gözləri dərk edər. Odur hər şeyi görən və gizlinləri bilən!»

3 Qur’ani-Kərimin Mucadilə surəsinin 6-cı ayəisndə buyurur: يَوْمَ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُهُم بِمَا عَمِلُوا أَحْصَاهُ اللَّهُ وَنَسُوهُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ «Allahın bütün bəndələri dirildəcəyi, etdikləri əməlləri onlara xəbər verəcəyi günü yada sal. Allah onların əməllərini qeydə almış, onlar isə etdiklərini unutmuşlar. Allah hər bir şeyə şahiddir!»

4 Qur’ani-Kərimin Rəhman surəsinin 41-ci ayəsində buyurur: يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ فَيُؤْخَذُ بِالنَّوَاصِي وَالْأَقْدَامِ «Günahkarlar nişanələrdən tanınacaq, kəkillərindən və ayaqlarından tutulub yaxalanacaqlar.» Qiyamətdə mələklər onları əlamət və nişanələrinə görə tanıyacaq, kəkillərindən tutub arxadan ayaqlarına bənd edərək cəhənnəmə atacaqlar.

5 Xülasə, əgər bir kimsə hər işdən əl çəkib bütün düşüncəsini xilqətin həqiqət və sirlərindən yalnız birini dərk etməyə yönəltsə, heyran və sərgərdan qalar. O ki qalsın onların hamısını başa düşməyə.

1 Bu şəxs düz desəydi, Allahın razılığını qazanmağa çalışardı və Onun qəzəbinə səbəb olan iş görməzdi.

2 Güman edirsən ki, etinasızlıq göstərərək səni ümidsiz qoyar? Bu gümanın özü böyük xətadır. Çünki Onun fəzl və rəhməti, xəbər verdiyi kimi, yaxşı əməl sahiblərini ümidsiz qoymaqdan yüksəkdir.

3 Bəndədən qorxduğuna görə onu razı salmağa və qəzəbini uzaqlaşdırmağa çalışar, ancaq Allahdan qorxmalı olduğu yerdə ürəklənərək işi başqa günə saxlayar.

1 Onun yolunda hərəkət edənlərdir. Qur’ani-Kərimin Ali-İmran surəsinin 31-ci ayəsində buyurulduğu kimi: قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ De ki: «Əgər siz Allahı sevirsinizsə, mənə tabe olun ki, Allah da sizi sevsin və günahlarınızı bağışlasın. Allah bağışlayan və mərhəmətlidir!»

1 Çünki Allah-təalanın Özünün mə’sum və hər xətadan ucada və pak olan ən yaxşı məxluqunu xar etməsini düşünmək necə mümkündür?

1 عِنْدَ الصَّباحِ يُحْمَدُ الْقَوْمُ السُّرى cümləsi rahatlıq tapmaq üçün əziyyətə qatlaşan haqda işlədilən məsəldir. Karvan yayın istisində gecələr yol gedib əziyyət çəkdikdə, səhər erkən mənzil başına çatdıqda istinin ağırlığından xilas olduqları kimi eşidənlərin təqdiri ilə rastlaşacaqlar.

1 Lazımsız yerdə və biz düşmənlə döyüşə məşğul olduğumuz çətin bir vaxtda elə bir mətləb soruşursan ki, ona cavab verməyə fürsət yoxdur.

2 Və haqqı tələb etmək üçün yardımçısı olmadığına görə səbr yolunu seçdi. Üçüncü xütbədə bu nöqtəyə toxunulub.

3 Bu şe’rin ikinci misrası belədir ki: « وَهاتِ حَدِيثاً ما حَدِيثُ الرَّواحِيلِ» «Minik dəvələrinin qarət edilməsindən ibarət o maraqlı əhvalatı gətir və danış». Bu qəsidənin tarixçəsi belədir: Ərəblərin böyük şairlərindən olan İmrəul-Qeys, atası öldürüləndən sonra intiqam almaq və ya düşmənlərin qorxusundan ərəb qəbilələri arasında gəzirmiş və nəhayət, o, Bəni-Cədilə Təyy qəbiləsindən olan Tə’rif adlı bir kişinin evinə gedir. Tə’rif ona çox hörmət göstərir. İmrəul-Qeys də onu tərifləyir və bir müddət onun yanında qalır. Sonra fikirləşir ki, birdən Tə’rif ona kömək edə bilməz. Gizlincə Xalid ibn Sədusun yanına gedib onun evində qalır. Sonra Bəni-Cədilə qəbiləsinin övladları onun dəvələrini qarət edirlər. İmrəul-Qeys məsələdən xəbərdar olandan sonra Xalidə şikayət edib onu dəvələrinin qarət edilməsindən agah edir. Xalid deyir: Yanında olan minik dəvələrini mənə ver, onlara minib Cədilə övladlarının yanına gedim və dəvələrini geri alım. İmrəul-Qeys onun təklifini qəbul edib qalan dəvələri ona verir. Xalid öz dostlarından bir neçə nəfərlə birlikdə həmin dəvələri minib Bəni-Cədilənin yanına gedir. Onlara çatanda deyir: İmrəul-Qeys mənim qonağımdır, onun dəvələrini geri qaytarın. Deyirlər: O sənin qonağın deyil və sənə sığınmayıb. Xalid deyir: Allaha and olsun ki, o mənim qonağımdır və indi mindiyimiz dəvələr də onundur. Sonra Bəni-Cədilə onlara hücum edərək hamısını dəvələrdən düşürdüb həmin dəvələri də qarət edir. Və deyirlər ki: Xalid Bəni-Cədilə ilə sözləşib və hiylə-kələklə dəvələri onlara təhvil verib. İmrəul-Qeys ikinci qarətçilikdən xəbər tutandan sonra bu barədə bir qəsidə yazır ki, onun ilk beyti yuxarıda deyilən idi. Xülasə, İmam əleyhis-salamın bu şe’rdən misal kimi istifadə etməkdən məqsədi budur ki, üç xəlifənin Səqifə əhlinin barəsində hay-küy salıb o qədər söz-söhbət apardıqları əhvalatını burax.

1Haqq yola qədəm qoymasalar və ilahi başçı ilə döyüş və müharibə vəziyyətində qalsalar

2 Çünki başlanğıc və son mümkün varlığa məxsusdur, yoxluğu qeyri-mümkün və vücudu vacib olan varlığa yox. Çünki yoxluq keçmişinə malik olan şey «hadis», yəni, sonradan yaranmış, meydana çıxmış varlıqdır və belə bir varlıq vücudu vacib olan varlıq ola bilməz.

1 Çünki O, əzəlidir və zamanın yaradanıdır. Buna görə də zaman Onu əhatə etmir. Həmçinin sonu olmayan əbədidir. Əgər belə olmasaydı, hədd ilə məhdudlaşardı və vacib varlıq olmazdı.

2 Çünki yaxınlıq və uzaqlıq mümkün varlığın xüsusiyyətlərindəndir. O isə mümkün varlıq deyil. Buna görə də Onun yaxın olmasının mənası, hər bir şeyi əhatə etməsi və hər şeyin Onunla var olmasıdır. Uzaq olmasının mənası isə Onun zatının həqiqətinin dərk edilməməsidir.

3 Xülasə, gecə ilə gündüz, gizli ilə aşkar və ruzigarın dəyişmə və əvəz olunması Onun elmi müqabilində cüzi və külli olmaq baxımından bərabərdir və Ona heç nə gizli deyil.

4 Çünki ölçü, sonu olmaq, məkan əldə etmək və onda yerləşmək cismin və mümkün varlığın xüsusiyyətlərindəndir.

1 Çünki O, başqasına möhtac deyil. Ona görə ki, möhtac olmaq kamalın naqisliyinə səbəb olur və bu, mümkün varlığın xüsusiyyətlərindəndir.

2 Onun ölü və diri, keçmiş və gələcək, alçaq və hündürə olan elmi birdir. Onun zatı zamanın və zamana aid şeylərin hissələrinə nisbətdə yeksan olduğu üçün zatının eyni olan elmi də həmin cürdür.

1 Yaradılmışların heyranediciliklərini dərk etməyə bir yol tapa bilməyən kəs yaradana necə yol tapa bilər? Halbuki Onun bənzər və oxşarı yoxdur ki, zat və sifətlərinin həqiqəti tanınsın.

1 Həm biz, həm də sən Həzrət Peyğəmbərin hüzurunda olmuş, xalq ilə rəftarını görmüş və hökmlərini eşitmişik. Buna görə də o Həzrətin davranışını sənə təbliğ etmək lazım deyil.

2 Həzrət Peyğəmbərin buyurduğunun ziddinə çıxıb bəhanə ilə xilafəti qəsb etmələrinə baxmayaraq, dində sənin kimi bid’ətlər yaratmadılar və müsəlmanlara bu cür zülm və sitəm etmədilər.

3 Çünki Osman, Əffan ibn Əbil As ibn Üməyyə ibn Əbd Şəms ibn Əbd Mənafın oğludur və Əbd Mənaf Həzrət Peyğəmbərin - Məhəmməd ibn Abdullah ibn Əbdülmüttəlib ibn Haşim ibn Əbd Mənaf ibn Qusəyy ibn Kəllab ibn Murrə ibn Kə’bin üçüncü babasıdır. Əbu Bəkr isə Abdullah ibn Əbu Quhafə Osman ibn Amir ibn Ömər ibn Kə’b ibn Sə’d ibn Təym ibn Murrə ibn Kə’bdir. Murrə Həzrət Peyğəmbərin altıncı babasıdır. Ömər isə Xəttab ibn Nufəyl ibn Əbduluzza ibn Riyah ibn Abdullah ibn Qurt ibn Zurrah ibn Ədiyy ibn Kə’bin oğludur. Kə’b Həzrət Peyğəmbərin yeddinci babasıdır. Deməli, Osmanın Həzrət Peyğəmbərlə qohumluğu Əbu Bəkr və Ömərdən daha yaxınıdır.

4 Osman məşhur nəzərə əsasən Peyğəmbərin qızları - Rüqəyyə və Umm Gülsümü alıb. Əvvəlcə Ruqəyyəni alıb və bir müddət sonra o məzlum xanım vəfat etdikdən sonra Umm Gülsümü bacısının yerinə ona veriblər. Buna görə də Osmana sünnilər «iki nur sahibi» ləqəbini veriblər.

1 Sən haqq yola nabələd deyilsən ki, sənə yol göstərim və düz rəftardan xəbərsiz deyilsən ki, onu sənə öyrədim. Bəlkə bilə-bilə dinə zidd davranırsan.

1 Mədinədə olan kimsələr barəsindəki nöqsan və çatışmazlıqların aradan qaldırılmasına başla, buna möhlət lazım deyil. Burda olmayan barəsində isə, sənin əmrin çatana kimi heç bir üzr və bəhanə yeri yoxdur. Deyirlər ki, Osman Mərvana aldanıb müsəlmanlara zülm etməkdə cürətlənərək Əmirəl-mömininin sözlərinə qulaq asmadı və iş o yerə çatdı ki, Misir əhalisi və başqaları onu evində mühasirəyə alaraq acınacaqlı şəkildə öldürdülər.

1 Qur’ani-Kərimin Nəhl surəsinin 79-cu ayəsində buyurur: «