Бирляшмиш Штатлара артан мараг

 
369 
gəmilərini mühasirə qüvvələrinə əlavə etdi və komandanlığı öz üzərinə götürdü. Bu 
vuruşlarda altı yüz ispan zabiti və dənizçisi öldürüldü və ya batırıldı. Min yeddi yüz 
adam  yandırılan  və  məhv  edilən  gəmilərdən  əsir  kimi  götürüldü.  İki  həftə  ərzində 
Kubanın ən cənub nöqtəsi və rayonu olan Santyaqo amerikanların əlinə keçdi.  
General Şefterə kömək gəlməklə onun qüvvələrinin sayı 21 min nəfərə çatdı 
və  şəhər  bütünlüklə  mühasirəyə  alındı.  Atəş  açılana  qədər  on  səkkiz  min  nəfər 
qadına,  uşağa  və  xarici  sakinlərə  mühasirə  xəttindən  çıxmağa  icazə  verildi. 
Donanmadakı  ağır  toplardan  və  təpələrdəki  batareyalardan  atəş  açılmağa 
başlandıqda,  sonluq  artıq  qaçılmaz  idi.  Təslim  olmaq  barədə  danışıqlar  12-də 
başlandı və 17-də təkcə şəhər deyil, bütün cənub nöqtələri tutuldu.  
İyulun  21-də  general-mayor  Mayls  Quantanamo  buxtasından  üzərək  Porto 
Rikoya  yollandı.  Burada  o,  Birləşmiş  Ştatlardan  göndərilən  köməklə  birləşdi  və 
adanın  cənub  və  qərb  hissələri,  heç  bir  müqavimət  olmadan  amerikanlar  tərəfindən 
ələ  keçirildi.  İyulun  26-da  İspaniya  hökuməti  sülh  təkliflərini  Fransanın 
Vaşinqtondakı  səfiri  Kambon  vasitəsilə  göndərdi  və  30  iyulda  sülh  müqaviləsinin 
qəti şərtləri həmin vasitəçinin köməyi ilə təklif edildi.  
Avqustun ortalarında uzaq Filippindəki Manilada belə qərara alındı ki, heç bir 
İspaniya  qüvvəsi  Birləşmiş  Ştatlar  ordularına  heç  bir  yerdə  müqavimət 
göstərməyəcəkdir.  Təkcə  sülhün  bütün  şərtləri  razılaşdırılmaq  üçün  qaldı.  İlk  dəfə 
Birləşmiş  Ştatların  hərbi-dəniz  qüvvələri  öz  gücünü  ispanlara  göstərdi.  Çünki 
amerikanların  gəmiləri  daha  müasir  və  yaxşı  silahlanmış  idi,  daha  yaxşı  poladdan 
qayrılmışdı və dünyadakı ən yaxşı maşinistlərə malik idi. 
Avqust  ayında  Kubadakı  qoşun  dəstələrinin  əksəriyyəti  Birləşmiş  Ştatlara 
qayıtdı.  Filippin  müstəsna  olmaqla,  göründüyü  kimi  müharibə  başa  çatırdı.  12 
avqustda sülh protokolu Vaşinqtonda  imzalandı. Filippində admiral  Diuey Manilanı 
işğal etmək üçün köməyin gəlməsini gözləyirdi. Lakin əlavə ordu müttəfiqi olmadan 
o,  çox  gözləyə  bilməzdi.  Kuba  kimi  Filippində  də  İspaniya  idarəçiliyinə  qarşı 
dəfələrlə  qiyam  qalxırdı.  Dörd  aylıq  sülh  dövrü  mövcud  olduqda  komandor  Diuey 
Vaşinqtondan şərq sularında İspaniya dəniz qüvvələrinə hücum etmək əmrini aldı.  
Diuey qiyamçıların başçısı Aquinaldonu Manilaya xəbər aparmağa göndərdi. 
Onun Luson adası əhalisinə təsiri yaxşı məlum idi. Amerika komandanı onu silah və 
geyimlə  təchiz  etdi.  Komandor  Diuey  şərqdə  ispan  donanmasının  darmadağın 
edilməsinə  komnadanlıq  etməli  idi.  Ordu  hissələri  Filippinə  göndərilməli  idi  ki, 
silahla  onu  işğal  etsin.  13  avqustda,  Vaşinqtonda  sülh  protokolu  imzalandığı  günün 
sabahı, Manilaya hücum üçün hər şey hazır idi. Bu vaxt Aquinaldonun qüvvələri bu 
əməliyyatda özlərinin iştirakına şübhə ilə baxdılar.  
Payızda  sülh  komissiyaları  Parisdə  son  razılaşmanı  əldə  etmək  üçün 
görüşdükdə, Birləşmiş Ştatlar onun ordusunun toxunduğu hər şeyi tələb etdi və aldı: 
Kubanı  kubalılar  üçün,  Porto  Rikonu  və  Filippin  adalarını  və  onların  yolunun 
üstündə olan kiçik Quam adasını isə öz torpaqları kimi.  
Birləşmiş  Ştatların  orduları  6  iyul  1898-ci  ildə  Santyaqo  xəttində  olanda, 
Konqressin  hər  iki  palatasında  Havay  adalarının  Birləşmiş  Ştatlara  anneksiya 
edilməsi barədə qərar qəbul edildi və Klivlendin bir az fasilə verdiyi inqilabi proses 
başa  çatdı.  Amerika  hakimiyyəti  ispan  müstəmləkələrinə  toxunan  kimi,  İspaniya 
imperiyası  xırda  hissələrə  bölünməyə  başladı.  İspan  müstəmləkələrindəki 

---

 
370 
hökumətlərin hamısı süqut etdi və ümidsiz şəkildə çürüdü. Belə bir şəraitdə 1900-cü 
il  prezident  seçkiləri  gəlib  çatdı.  Brayan  yenidən  respublikaçıların  namizəd  kimi 
saxladığı  Mak-Kinliyə  qarşı,  demokratlar  tərəfindən  namizəd  göstərildi. 
Respublikaçılar qızıl və gümüş pul arasında nisbətin on altının birə nisbəti kimi hər 
ikisinin sərbəst pul olmasını bir daha tələb etdilər. Heç kəs seçkilərin nəticəsi barədə 
qorxu  hissi  keçirmirdi  və  Mak-Kinli  heç  bir  çətinlik  çəkmədən  ikinci  müddətə 
prezident seçildi. Bu yeni əsrin astanasında baş verdi.  
Əsr  başa  çatanda  Çində  inqilabi  qüvvələrin  irəliləyişi  baş  verdi.  Qiyamçı 
dəstələr  bütün  ölkəni,  paytaxtın  özünü  doldurmuşdu.  Onlar  əcnəbi  qüvvələrin 
təsirinə,  xüsusən  Rusiya,  İngiltərə  və  Almaniyanın  Çinin  limanlarına  daxil  olması 
əleyhinə  etiraz  edirdilər.  Amerika  digər  xalqların  nümayəndələri  üçün  Pekində 
təhlükə  yarandığını  gördükdə,  onların  vəziyyətini  yüngülləşdirmək  üçün  hərbi 
dəstələr  göndərdi.  Amerika  öz  yeni  rolunu  uğurla  oynayırdı.  Yeni  əsr  ona  yeni 
qüvvələr verəcəkdi, ən başlıcası isə böyük uğur vəd edirdi.  
ABŞ 1898-ci ildə İspaniya ilə müharibə apararaq Filippini, Quam adalarını və 
Porto  Rikonu  tutdu  və  Kuba  üzərində  protektorat  elan  etdi.  Bu  müharibə  həmin 
ölkələrin  xalqlarının  mübarizəsinə  kömək  adı  altında  aparılırdı.  Baxmayaraq  ki, 
amerikanlar  könülsüz  olaraq  imperialistlərə  çevrilmişdilər,  1898-ci  ildən  sonra 
Birləşmiş Ştatlar artıq mühüm Sakit okean dövləti idi və amerikan iş adamları nüfuz 
etməyə  çalışan  ambitsiyaları  ilə  nəhəng  Çin  bazarının  qapısını  döyürdülər.  Bu 
bazarın qapısı 1890-cı illərdə sürətlə bağlanmışdı, lakin Britaniya, Fransa, Rusiya və 
Yaponiya hər cür yollarla özlərinə  
Mancuriyadan  Cənibi  Çinə  qədər  olan  ərazilərdə  təsir  zonaları  yaradırdılar. 
ABŞ  isə  Uzaq  Şərqdə  "Açıq  qapılar"  doktrinasını  həyata  keçirməyə  başladı.  Bu 
doktrina  1899-cu  ildə  ABŞ-ın  Dövlət  katibi  Con    Heyin  Avropa  dövlətlərinə  və 
Yaponiya hökumətlərinə göndərdiyi notalarda irəli sürülmüşdü. Bu doktrina ABŞ-ın 
"kommersiya təşkilatlarının" Çində, həmçinin dövlətin "təsir sferalarında" olan digər 
ərazilərdə  "açıq  qapıları"  saxlamaq  istəyini  elan  edirdi.  Dövlət  katibi  müraciətində 
xahiş edirdi ki, onlar öz mənafe sferalarında və icarəyə götürdükləri ərazilərdə bütün 
millətlərə  bərabər  investisiya  imkanları  yaratsınlar.  Hey  bəyan  ediridi  ki,  bütün 
dövlətlər  "Açıq  Qapı"ya    hörmət  etməyə  razılıq  vermişlər,  hətta  baxmayaraq  ki, 
Rusiya  hansısa  vəd  verməkdən  imtina  etmişdi.  1900-cu  ilin  3  iyulunda  baş  verən 
Boksçular üsyanından sonra – bu xarici təsirlərə qarşı Çində baş verən iğtişaşlar idi, 
–  Hey  özünün  ikinci  «Açıq  Qapı»  notasını  göndərdi.  Bu  sənədlə  bəyan  etdi  ki, 
Amerikanın  siyasəti  Çinin  ərazi  və  siyasi  bütovlüyünü  qoruyub  saxlamağa 
yönəldilmişdir.  Bu  yolla  ABŞ  öz  rəqiblərini  sıxışdırıb  çıxarır  və  ölkənin  xaricində 
yeni  torpaqlar  ələ  keçirmək  siyasətinə  yol  açırdı.  Lakin  bu  bəyanatlar  elə  böyük 
effektə malik olmurdu.  
 
 
 
 
son   
İstifadə olunan ədəbiyyat  
Bibliography 
 

---

 
371 
1.
 
The American Past,   A history of the United States from Concord 
to  Hiroshima,  1775  –  1945  by  Roger  Butterfield.  Simon  and  Schuster,  New 
York, 1961 
2.
 
American’s  eleven  greatest  presidents.  2
nd
  edited  by  Morton 
Borden. Rand McNally and Company, Chicago, 1971  
3.
 
Bradford William. History of Plymouth Plantation. Internet.  
4.
 
The  Cambridge  Encyclopedia.  Edited  by  David  Crystal,  3
rd
 
edition, 1997.   
5.
 
Clark,  George.  English  History  –  a  survey.  Oxford  at  the 
Clarendon Press. 1971 
6.
 
Churchill,  Sir  Winston  Leonard  Spenser.  History  of  the  English-
speaking Peoples. In 4 volumes. London, Cassell, 1962  
7.
 
Durant,  Will  and  Ariel.  The  lessons  of  History.  Simon  and 
Schuster, New York, 1968 
8.
 
Durant, Will and Ariel. The age of Voltaire. Simon and Schuster, 
New York, 1965 
9.
 
Elson, Henry William. History of United States of America. New 
York, The Macmillan company, 1914  
10.
 
Encyclopedia of American History. Edited by R. B. Morris. New 
York. Harper and Brothers, 1953 
11.
 
Encyclopedia of American Biography. John A. Garraty, Jerome L. 
Sternstein. 2
nd
 edition, New York. Harper Collins Publishers, 1995.  
12.
 
Frend  S.  Bullitew  C.  Tomas  Woodrow  Wilson,  28
th
  president  of 
the USA. Psychological study. Boston, Houghton Miffin Company, 1966 
13.
 
History of Humanity, Scientific and cultural development. Edition 
J. Hermann, E. Z. Zurcher. UNESCO, 1996  
14.
 
The  French  Revolution.  A  History  of  Thomas  Carlyle.  London, 
published by M. Dent and Sons. 1913. V 2  
15.
 
Kennedy, John Fitzgerald. Profiles in Courage. 1956.  Internet  
16.
 
Macaulay, Thomas Babington. The History of England. Copyright 
edition. Leipzig, 1849, volumes 2, 3, 4, 7, 8, 9  
17.
 
Merriam  and  Webster’s.  Biographical  Dictionary.  Merriam-
Webster Incorporated Publishers. Springfield. Massachusetts, 1995    
18.
 
The  New  Encyclopedia  Britannica,  in  30  volumes.  Helen 
Hemingway Benton. 1973-1974. Chicago, USA, 1976. V 18
th
.  
19.
 
Nixon, Richard Milhous. Defeat and Renewal, 1990. Internet  
20.
 
Palmer R. R. A History of the Modern World. New York, 1953  

---

 
372 
21.
 
Sandburg,  Carl.  Abraham  Lincoln.  His  speeches  and  writings. 
Grossetti Library, 1962  
22.
 
Seaman  L.  C.  B.  A  new  history  of  England.  Brighton,  The 
Harvester Press, 1981  
23.
 
Starr,  Chester  G.  A  history  of  the  Ancient  World.  New  York  , 
Oxford University Press, 1965  
24.
 
Western  Civilizations.  14
th
  edition.  Judith  G.  Coffin,  Robert  S. 
Stacey, Robert E. Lerner, Standish Meacham. ISBN 0-393-97686-6 
25.
 
Woodrow,  Wilson  Thomas.  A  History  of  American  people.  In  5 
volumes. New York and London. Harper and Brothers publishers, 1901-1902  
The works, which content the books “The International library of famous 
literature” in 20 volumes. Edited by Dr. Richard  Garnett. London, the Standard: 
1900 
26.
 
Bancroft George. Colonial America, vol. 11, p.4902 famous  
27.
 
Brooks, Phillips. Abraham Lincoln, vol.15, p.7291 
28.
 
Buckle,  Henry  Thomas.  History  of  Civilization  in  England, 
vol.20, p.9355 
29.
 
The Declaration of Independence. Jefferson, vol.15, p. 6944 
30.
 
Demosthenes. On the Grown, vol.2 , p.730 
31.
 
Emerson, Ralf Waldo. Compensation, vol.15, p.7196 
32.
 
Franklin, Benjamin, Autobiography, vol.15, p.6860 
33.
 
Green,  John  Richard,  The  Independence  of  America,  vol.15, 
p.6926 
34.
 
Green,  John  Richard,  Three  Phases  of  English  History,  vol.6, 
p.2545 
35.
 
Henry,  Patrick,  Address  Before  the  Convention  of  Delegates. 
March 28, 1775, vol.2, p.4916 
36.
 
 Jefferson, Thomas. The Character of Washington, vol.15, p.6968 
37.
 
Lincoln, Abraham. The Second Inaugural Address, vol.15, p.7288 
38.
 
Paine,  Thomas,  Thoughts  of  the  Present  State  of  the  American 
Affairs, vol.17, p.4919 
39.
 
Rollin, Charles, Spartans and the Laws Lycurgus, vol.1, p.423 
40.
 
Smith, Captain John, The Adventures, vol.10, p.4832 
41.
 
Tocqueville, Alexis De, Pioneer Life in America, vol.15, p.7257 
42.
 
Tocqueville, Alexis De, Democracy and Women, vol.15, p. 7242 

---

 
373 
43.
 
Washington,  George,  Farewell  Address  to  the  People  of  the 
United States. Sept. 17, 1796, vol.15, p. 6948 
44.
 
Qamilğton, Aleksandr. Statği. Moskva, «Mıslğ», 1999 
45.
 
Bgkon Frensis. Soçineniə v 2x tomax. Moskva, «Mıslğ», 1971 
46.
 
Konstituüii i zakonodatelğnıe aktı burjuaznıx qosudarstv. Moskva, 
İzdatelğstvo öridiçeskoy literaturı, 1957  
47.
 
Polo, Marko. «Kniqa».  Moskva, «Mıslğ», 1997 
48.
 
Reyqan, Ronalğd. «Otkrovenno qovorə». İzbrannıe reçi. Moskva, 
İzdatelğstvo «Novosti». 1990  
49.
 
Üveyq,  Stefan.  Sobranie  soçineniy  4x  tomax,  tom  2.  «Otkrıtie 
Glğdorado». Moskva «Xudojestvennaə literatura», 1983  
    50. Lazarus, Emma. Sonnet «The new Colossus». Internet. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
374 
 
             Kitabın içindəkilər 
 
 
     Səh. 
 
Birləşmiş Ştatlara artan maraq 
      
 
Müqəddimə 
Yeni Dünyanın kəşfi 
Amerikanın avropalılar tərəfindən məskünlaşması 
Şimalı Amerikada ilk ingilis koloniyaları 
Yeni Plimut koloniyası 
Cənubda və Orta ərazilərdə ingilis koloniyalarının güclənməsi 
İngiltərədə inqilab və onun  nəticələri 
Koloniyaların bərqərar olması. İlk qiyamlar 
Koloniyaların idarə edilməsi formaları. Təhsilin inkişafı 
Nyu  York  şəhərinin  ələ  keçirilməsi  və  Pennsilvaniya  koloniyasının 
yaranması.  
   Hindularla münasibətlər. 
Avropadaki müharibələrin Şimali Amerikanın vəziyyətinə təsiri 
Koloniyaların öz düşmənləri ilə münaqişələri  
Koloniyalarda iqtisadi-sosial vəziyyət. Zənci qəsdləri 
Fransızlarla toqquşma və Corc Vaşingtonun fəaliyyətinin başlanması 
Koloniyalarda özünü idarə etmə meyilləri 
Möhür Aktı 
İmperiyanın koloniyaları iqtisadi cəhətdən boğması 
Tounşend rüsumları və Çay Aktı. «Dözülməz Aktlara» müqavimət. 
 İlk konqressdə inqilabi çıxışlar 
İstiqlaliyyət uğrunda mübarizə 
«İstiqlaliyyət Deklarasiyası». İstiqlaliyyət mübarizəsinin ilk illəri 
Amerikanların  fransızlarla  müttəfiqlik  münasibətləri.Müharibənin  son 
akkordları 
Amerikanların qələbə sevinci 
Birləşmiş Ştatların müstəqilliyi 
Yeni dövlətin konstitusiyası 
Ölkənin ilk prezidenti. Siyasi partiyaların formalaşması 
Fransız inqilalabının mərhələləri və onların Birləşmiş Ştatlara təsiri 
Fransızlarla münasibətlərdə problemlər 
Tomas Ceffersonun prezidentliyi və Luiziananın Fransadan satın alınması 
İngiltərə ilə müharibə. Yenidən sınaqdan çıxma 
Millətin  iki  hissəyə  bölünməsinin  əlamətləri.Ölkənin  ərazisinin  və 
mövgelərinin böyüməsi 
Monro doktrinası 
Cekson demokratiyası 
Məhkəmələrə etinasızlıq. Ölkənin parçalanması meyilləri 
Bankla münasibətin kəskinləşməsi 
Ölkədəki iqtisadi çətinliklər 

---

 
375 
Anti-quldarlıq hərəkatı-Abolitsionizm 
Qərbə  tərəf  ekspansiya.  Texasın  və  Kaliforniyanın  Birləşmiş  Ştatların 
tərkibinə daxil olması 
Şimalla Cənub arasında kompromiss axtarışları 
Qullara münasibətdəki fərqlər ölkəni parçalanmaga aparır 
Kiçik partiyalar 
Ölkədə siyasi çəkişmələr 
Abraham Linkolnun prezident seçilməsi. Cənubun Birliyi tərk etməsi 
Vətəndaş Müharibəsinin başlanması 
Şimalın və Cənubun  siyasəti 
Müharibənin cətinlikləri və  Şimalın qələbəsi. Linkolnun qətlə yetirilməsi 
Müharibənin yaralarının sağaldilması. Yenidənqurma prosesi 
Cənub yenidənqurma dövründə 
Prezidentlə Konqress arasında münaqişə 
Cənubda yeni irqi problemlər. İqtisadi çətinliklər,maliyyə fırıldaqları 
Seçkilərdə respublikaçılarının məğlubiyyəti. Prezident seçkisi qalmaqalı 
İqtisadi yüksəliş dövrünə qədəm qoyma 
Ölkədə iqtisadi islahatlar. Yeni ştatlar 
Havay adalarının ələ keçirilməsi 
İspan-amerikan müharibəsi. «Açıq Qapi»  siyasəti 
 
 
 
                                               
 
                                                         
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
376