Бирляшмиш Штатлара артан мараг

 
356 
keçmiş  prezident  kimi  deyil,  birinci  növbədə  sərkərdə  kimi.  1880-ci  ildə 
respublikaçılar  partiyasının  anti-Bleyn  fraksiyasının  liderləri  prezidentliyə  yenə 
Qrantı  namizəd  göstərməyi  qət  etdi.  Çikaqodakı  qurultay  iyunun  ilk  həftəsində 
keçirildi.  Bleyn  hökmən  namizəd  göstəriləcəkdi,  bir  şərtlə  ki,  onun  Konkinq  kimi 
özünə  bərabər  lider  düşməni  olmayaydı.  Lakin  nə  Bleyn,  nə  də  Qrant  namizəd 
göstərilmədi.  Bu  dəfə  tutqun  rəngli  at  tapmaq  lazım  idi  və  seçim  Qarfildin  üzərinə 
düşdü  və  o,  böyük  üstünlüklə  namizəd  göstərildi.  Qarfild  heç  də  qurultayın  seçimi 
deyildi. Onun namizədliyi demək olar ki, adi bir təsadüf idi.  
Respublikaçılar  partiyasında  Konkinq  qanadı  "yenilməzlər",  Bleyn-Qarfild 
qanadı  isə  "Yarım  tərbiyə  görmüşlər"  kimi  tanınırdı.  Partiyadakı  belə  vəziyyətdən 
təşvişə  düşən  ölkə  qəfildən  prezidentin  öldürülməsi  hadisəsi  ilə  üzləşdi.  Qatil  vəkil 
olmaqla  yanaşı,  həm  də  ilahiyyatçı  və  siyasətçi  idi.  O,  elan  etdi  ki,  prezidentin 
"uzaqlaşdırılması" siyasi zərurət idi. Guya ki, bu respublikaçılar partiyasını yenidən 
birləşdirəcəkdi.  Onun  beyni  qaydasında  deyildi,  ölkə  də  əslində  onun  qanının 
axıdılmasını  tələb  etmirdi.  Uzun  mühakimədən  sonra  qışda  o,  ölüm  hökmünə 
məhkum  edildi  və  öldürüldü.  Belə  olmasaydı  o,  ömrünün  qalan  hissəsini  dəli  kimi 
dəlixanada keçirə bilərdi.  
Güllə  prezident  Qarfildin  bədəninə  dəymişdi.  Əvvəlcə  güman  edilirdi  ki,  o, 
bir  saatın  içində  öləcəkdir,  lakin  isti  yay  aylarını  sağ  qaldı.  Millət  gözləyirdi,  ümid 
edirdi  və  dua  edirdi.  Xəstə  özünü  mərd  aparırdı.  O,  heç  vaxt  ufuldamırdı  və 
şikayətlənmirdi. O, bir neçə rəsmi sənədə imza atdı, lakin heç vaxt başını yastıqdan 
qaldırmadı.  Avqustda  prezident  dəniz  kənarındakı  kottecə  aparıldı.  Lakin  bunun  da 
faydası az oldu və 19 sentyabr gecəsi o, öldü. Bir neçə saat sonra səhər açılmamışdan 
bir  az  əvvəl  Çester  Artur  Nyu  York  şəhərindəki  öz  evində  ali  vəzifəni  qəbul  etmək 
üçün and içdi və hökumət «Yenilməzlərin» əlinə keçdi.  

---

 
357 
Ölkədə iqtisadi islahatlar. Yeni ştatlar. 
 
Çester  Allan  Artur  Nyu  Yorkdan  olmaqla,  tanınmayan  siyasətçi  idi,  siyasi 
cəmiyyət dairələrində dövlət xadimindən daha çox lider kimi tanınırdı. Kabinet əsaslı 
qaydada dəyişdirildi və böyük müharibə prezidentinin oğlu Robert Linkolndan başqa 
Qarfildin  kabinetindən  heç  kəs  qalmadı.  Arturun  öz  adminstrasiyasının 
başlanğıcındakı  qanunverici  hərəkəti,  vətəndaş  xidmətinin  islahatı  oldu.  Prezident 
Artur  öz  Edmunds  qanununa  Ərazilərdə  poliqamiya  əleyhinə  olan  maddəni  əlavə 
etdi. Bu, Utadakı Mormon adətlərinə güclü zərbə vurdu və həm də Tarif aktı idi.  
Bu  vaxt  respublikaçılar  Senatda  və  Nümayəndələr  Palatasında  çoxluğu 
itirdilər.  Demokratlar  öz  növbəsində,  ölkənin  onlara  inamının  artmasına  hazır 
olduqlarını, həm də islahatların müdafiəçiləri olduqlarını göstərdilər.  
1883-cü  ilin  əvvəlində  demokrat  Pendl  İtonun  təklif  etdiyi  qanun  hər  iki 
palatadan səs çoxluğu ilə keçdi və Artur bu qanunu böyük məmnuniyyətlə imzaladı. 
Bu  qanunun  şərtləri  əsasında  prezident  bacardığı  kimi  islahatlara  başladı.  Prezident 
Artur  ilk  günlərdən  özünü  ləyaqətli,  həssas  və  möhkəm  adam  kimi  göstərdi. 
Seçkilərdən  əvvəl  o  qədər  də  məşhur  adam  olmamasına  baxmayaraq,  prezident 
vəzifəsi  onun  yaxşı  keyfiyyətlərini  üzə  çıxardı.  Bu  vaxtlar  müharibə  dövrünün 
şəraitləri  və  maliyyə  zəruriyyətlərinə  uyğunlaşdırılmış  tarif  rüsumları  maliyyə 
balansının üstünə gəlmişdi. Bu ölkə üçün çətin çəkilən yükü kimsə yüngülləşdirməli 
idi. Demokratlarla respublikaçılar bu məsələdə heç də asanlıqla razılığa gəlmirdilər. 
Bu  bir  köhnə  məsələ  olub,  demokratları,  bu  məsələlərdə  öz  ənənələrini  viqlərdən 
götürən  respublikaçılardan  ayırırdı.  1881-1882-ci  illərin  qışında  təyin  edilmiş 
komissiya  ölkəni  gəzməli,  ticarətin  və  sənayenin  milli  şəraitləri  ilə  yanaşı,  lokal 
şəraitlərin  yararlılığını  öyrənməli  və  rüsumların  azaldılması  barədə  qanun  qəbul 
etmək  üçün  Konqressə  etibarlı  məlumatlar  verməli  idi.  Və  nəticədə  rüsumların 
azaldılması barədə belə bir qanun qəbul olundu.  
Bu dövrlərdə fəhlə hərəkatı da genişlənirdi. Hətta müxtəlif məşğuliyyətlərdən 
olan  fəhlələr  birlikdə  çıxış  edirdilər.  Sonralar,  1889-cu  ildə  Filadelfiyada  dərzi  Uri 
Stivensin  təşəbbüsü  ilə  müxtəlif  məşğuliyyətlərdən  olan  fəhlələr  birləşib  mənafeləri 
naminə  və  özlərinin  müdafiəsi  üçün  cəmiyyət  yaratmışdılar.  Dövlət  xadimləri 
gördülər ki, "fəhlə cəngavərlərinin nəcib ordeni" böyüdükcə, onların qarşısında yeni 
problem  meydana  gəlir.  Bu  cəmiyyətin  üzvlərinin  sayı  yüz  minə  bərabər  idli. 
Səhnəyə yeni iqtisadi qüvvə gəlirdi.  
Ölkənin əhalisi də sürətlə artmağa başladı, var-dövlət və resurslar da sürətlə 
çoxalırdı. 1880-ci il əhalinin siyahıya alınması göstərdi ki, ötən on il ərzində əhalinin 
sayı otuz faiz artaraq 38,5 milyon nəfərdən 50 milyon nəfərə çatmışdır. Ölkənin var-
dövləti  isə  qırx  beş  faiz  artmış  və  ya  30  milyard  dollardan  43,6  milyard  dollara 
çatmışdı.  Heç  nə  ləngimirdi.  Kənd  təsərrüfatı,  manufakturalar,  kommersiya, 
mədənlərdə istehsal və hər bir sənaye sahəsi ölkənin resurslarının üzərinə gəlirdi və 
onu  daha  varlı  edirdi.  1880-ci  ildən  sonra  dəmir  yol  qiymətli  kağızlarının  dəyəri 
əvvəlcə yavaş-yavaş, sonra isə sürətlə aşağı düşməyə başladı. 1884-cü ilin mayında 
isə iflas baş verdi. Maliyyə böhranı, əlbəttə, ölkənin real resurslarına toxunmadı.  
Belə bir şəraitdə 1884-cü ilin prezident seçkiləri gəlib çatdı. Respublikaçılar 
ölkənin  bu  məsələlərini  həll  etməyə  qadir  olan  adamı  namizəd  göstərsəydi,  o, 

---