Beyn əlxalq Çay Hövzələrinin Ətraf Mühitinin Qorunması (BÇHƏMQ) Müqavil ə №2011/279-666
Yüklə 1,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bitki aləmi
- Quru çöl və çöl bitkiləri.
- Dağ meşələri.
- 1.2.3 Mühafizə olunan ərazilərin və bataqlıqların ekosistemləri
16
Ərazinin iqlim şəraitinin dəyişikliyini qiymətləndirmək üçün 1961-1990 və 1991-2005-ci illəri əhatə edən dövrlərdə illik və mövsümi hava temperaturu və yağıntıların miqdarından istifadə oluna bilər.
Misal kimi havanın temperaturu və yağıntıların dəyişməsi aşağıdakı cədvəldə verilmişdir (Cədvəl 1.2 və 1.3)
Cədvəl 1. 2. Gədəbəy stansiyasında hava temperaturunun tərəddüdü ( 0 C)
Dövrlər
Qış Yaz
Yay Payız
İllik
XII-II III-V VI-VIII
IX-XI XII-XI
1961-1990 - 1.07
6.7 16.5
9.03 7.80
1991-2005 - 0,90
7,07
17,8 9,74
8,42 Fərq(
0 C)
0.17 0.37
1.3 0.71
0.62
1991-2005- ci illərdə regionda hava temperaturunun illik artımı ortalama 05-07 0 C təşkil edir Cədvəl 1.3. Ağstafa stansiyasında yağıntıların dəyişikliyi (%)
Dövrlər
Qış
Yaz Yay
Payız İllik
XII-II III-V
VI-VIII IX-XI
XII-XI 1961-1990 54,6 119
113 76.7
362,9 1991-2005 24,09 55,5
93,5 60,7
233,8 Fərq(%)
-56 -53
-17.2 -21
-36
Regionun digər stansiyalarının bir çoxunda da yağıntıların azalması müşahidə olunur. Cədvəl 1.2-dən göründüyü kimi regionda hava temperaturunun illik artımı təqribən 0.6 0 Ctəşkil
edir. Yağıntılar son 15 il ərzində azalır. Bu dəyişikliklər və buxarlanma qabiliyyətinin hesablanmasında və həmçinin kənd təsərrüfatı məhsullarının su rejimində nəzərə alınmalıdır.
Aşağıda Gəncəçay hövzəsində daha çox yayılmış bitki növləri haqda məlumat verilmişdir:
delüvial- prolüvial düzənliklərdə yayılmışdır. Bu bitkilərin yayıldığı ərazinin yuxarı sərhədi dəniz səviyyəsindən 200-300 m-dir. Quru çöl və çöl bitkiləri. Bu bitkilər kiçik Qafqazın yüksək ərazilərindəki maili düzənlikləri tutur (mütləq hündürlüyü 250-300 m-dən 500 m-ə qədər Gəncəçay və Goranboy arasında olan monoklinal maili düzənliklər).
dağlıq meşələrində bitən Hiss ağacıdır. Gürcü palıdı, şərq palıdı, Qafqaz vələsi geniş yayılmışdır. 17
Bundan başqa göyüş və kol bitkilərindən zoğal, göyəm, itburnu, alça, fındıq və başqalarına rast gəlinir. Yarımsəhra və quru çöl bitkiləri Gəncəçay hövzəsində 400-500 m-ə qədər hündürlükdə yayılmışdır. Ondan yuxarıda( 600-700 m-ə qədər) çöllərin formalaşmasında qarışıq strukturlu siblyak, bəzən də palıd-vələs kollarının rolu var. Alçaq dağ meşələri 600-700 m-dən başlayır. Əksər hallarda 800-1000 m- ə qədər hündürlüklərə kimi meşələr tamamilə qırılmışdır (Göygöl rayonu) və onların yerində yenidən ağac əkilir.
Əsas meşələr hiss, hiss-vələs, hiss və palıd meşələridir. Zəngin dağ çəmən bitkiləri dağlıq rayonun yüksək dağ zonasının xüsusiyyətidir. Yüksək dağlıq qurşağın çəmən bitkiləri iki zonaya bölünür: subalp və alp çəmən.
Yüksək dağ çəmən qurşağının aşağı sərhəddi Gəncəçay hövzəsində 1800-2000 metrdən keçir. Subalp çəmənliyi dağ çəmən zonasının hündür otlardan ibarət olan aşağı hissəsini tutur. Ot bitkilərindən qıyaq, topal və digər otlar yüksək subalp çəmənliklərində qalın bir sahəni əhatə edir. Otların hündürlüyü 1.5-2 m-ə çatır
Alp çəmən subalp çəmənlərin (2400-2600 m) üst sərhəddindən 300-320 m-ə qədər olan dağ yamaclarını tutur. Ağstafa regionunun bitki örtüyü Kür çayının sol sahilində olan Tuqay meşələri və Ceyrançol ovalığının bitkiləri ilə təmsil olunur. Kür çayı boyunca alluvial düzənliklər söyüd, ağ qovaq, qızılağac və müxtəlif kollarla zəngin tuqay meşələrindən başqa yulğun meşələri ilə də xarakterizə olunur. Bölgədə dağ kserofiti, dağlıq yovşan çölləri, dağətəyi ərazidə yovşanla zəngin quru çöllər və yovşan yarımsəhraları üstünlük təşkil edir. Yovşan və Batis qrupu bitkiləri (şoran və s.) dağətəyi maili düzənliklərdə və arid iqlimin üstünlük təşkil etdiyi Ceyrançöldə daha çox yayılmışdır.
Regionun yarımsəhra və quru çöl zonalarında bitki örtüyü suvarma, kənd təsərrüfatı, çökmə və sanaye texnoloji təsirlərin inkişafı nəticəsində mühüm dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Təbii fitosenez bu ərazilərdə kənd təsərrüfatı bitkilərinin çoxalması nəticəsində məhv edilmiş üzüm və meyvə bağları onları əvəz etmişdir. Bundan başqa ərazidə karxanalar, qum çuxurları, müxtəlif tikinti zavodları, həmçinin yollar və hidrotexniki infrastruktur tikintiləri də bitki örtüyünü dağıtmışdır.
Ağstafa rayonuna məxsus olan Ceyrançöl yüksəkliyinin 170 min hektar otlaq sahəsi vardır ki, bunun da 165 min hektarı istifadəyə yararlıdır. Səhra, yarımsəhra, bozqır və qismən çəmən bitki növləri fitosenez ərazinin təbii bitki örtüyünün əsas hissəsini təşkil edir. Ağstafa rayonunun meşələri 7500 hektar sahəni tutur və əsasən ağ qovaq, söyüd, palıd və qarağacdan ibarətdir. Meşə təsərrüfatında 1826 hektar ağ qovaq meşələrinin, 200 hektar söyüd meşələrinin, 920 hektar palıd meşələrinin və 50 hektar qara ağac meşələrinin payına düşür.
Meşə təsərrüfatının zəif mühafizə olunması, məhsuldar torpaqların qorunması sıxlığı nəticəsində su tənzimləyici meşələr azalmışdır, hətta bəzi yerlərdə ağacların qeyri qanuni qırılması və il boyunca meşələrdə heyvan otarılması nəticəsində tamamilə itmişdir. Qovaq meşələrinin özünü təbii bərpa etmək üçün əlverişli xüsusiyyəti olduğundan orada çoxlu cücərti və tumurcuqlar bitir. Meşələrdə mal-qara otarılması nəticəsində tumurcuqların məhv olması bu meşələrin özünün təbii bərpasına mane olur.
Milli parklar, qoruqlar və ziyarətgahlar, güzəştli, ekoloji, tarixi, estetik və bu tip əhəmiyyətli təbii Yüklə 1,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|