BəRDƏliləR

 

115

Kalankaytuklu öz dövrünün bilikli, ağıllı, elinin iztirabları, kədəri və dər-

di ilə ortaqlaşan, elmli, ali ruhanilər zümrəsinə daxil olan görkəmli salna-

məçilərdən biri idi. Qeyd etdiyimiz kimi o özünün iki kitabdan ibarət “Al-

ban tarixi” adlı əsərində ölkənin mərkəzi və baş şəhəri olan dövlətli, varlı, 

zəngin, zər-zibalı, möhtəşəm binaları ilə şöhrət tapan dəbdəbəli Bərdənin 

adını  həmişə iftixarla çəkir. Onun yazılarında ilk orta əsrin bu görkəmli 

şəhərinin bağları, xiyabanları, güllü, çiçəkli bağçaları, yaxınlıqda olan 

büllur kimi təmiz və saf suları, təmiz abı-hava, uca zirvəli dağları yerli-

yerində təsvir olunur. Bütün bu dəlillər göstərir ki, Kalankaytuklu ömrünü 

ölkənin o dövrdə paytaxtı olan, həm də dini təşkilatların cəmləşdiyi mər-

kəz Bərdə şəhərində keçirmişdir. Bu hal özünü müəllifin qeyd edilən ki-

tabında ölkə hökmdarı Cavanşirə qarşı 680-ci ildə düzəldilən qəsdin təsvir 

edilən ikinci kitabın 35-ci bölməsində daha aydın bir tərzdə göstərir. Mü-

əllifə görə yayın dəhşətli istiləri düşəndə  ağıllı və görkəmli hökmdar öz 

əsabələri ilə birlikdə gül və çiçəyə qərq olmuş sakit guşənişli, uca zirvəli, 

sərin havalı, yaşıl yamaclı dağlara çıxmışdır. Hökmdar ilin sərinləri başla-

nana kimi burada qalırdı. Elə ki, dəhşətli istilər dövrü qurtarırdı, yenə də o, 

öz adamları ilə birlikdə Bərdəyə qayıdar və məbəddə öz ibadət, dini məra-

sim və bayramlarının, Allah yolunda ibadətetmə qanunlarının icrası ilə 

məşğul olurdu. Belə vaxtda ulu tanrısını unutmuş, qara qəlbli, kin-küdu-

rətli, hökmdarın hamıya olan atalıq qayğısını yaddan çıxarmış bir vəhşi 

onun ölümünü təşkil etmək qərarına gəldi. Gecədən xeyli keçmişdi. Ca-

vanşirin keşikçi dəstələri tam yuxuda idi. Hökmdar yüngül geyimdə özü-

nün iqamətgahına tərəf gedirdi. Onun getdiyi ensiz cığır hər tərəfdən gül-

çiçəyə  qərq olunmuşdu. Qarşıda olan darvazaya çatmamış tam silahlan-

mış cani gizləndiyi yerdən qalxıb ona ardı-ardınca bir neçə zərbə endirdi. 

Sağlam hökmdar da ona öz xəncəri ilə zərbə vurdu. Lakin qalxan və bədə-

ninə zireh geyinmiş hazırlıqlı caniyə bu zərbələr heç nə etmədi. O daha 

bir neçə zərbə vurduqdan sonra hökmdarı ölmüş bildi və qaçıb öz evində 

gizləndi. Bu vaxt duyuq düşmüş  əsgərlərin 50 nəfəri silahlanıb caninin 

dalısınca getdilər. Lakin onu evdə tapa bilmədilər. Caninin ata evinin ipək 

parçalarını, rəngbərəng xalçasını, qızıl, gümüşdən olan qiymətli ev əşyası, 

mebel və s. götürdükdən sonra onun evini yandıraraq geri qayıtdılar. On-

lar gələndə hələ hökmdar ölməmişdi. Onun nəfəsi vardı və bir neçə gün 

beləcə yaşadı. O, öz oğlanlarını çağırdı. Onlara lazımi cəvahir və rütbəni 

təqdim etdikdən sonra hökmdar canını tapşırdı. Bu qəza bütün Albaniya-

nın qəzası və bütün albanlar üçün kədər və dərd idi. Bütün ölkə ağlayırdı. 

Tarixçi qeyd edir ki, cani gör necə də ölkəni ağır dərdi-bəlaya mübtəla et-

mişdir. 

Görkəmli tarixçi Bərdədə baş vermiş bu hadisəni o qədər müfəssəl 

təsvir edir ki, oxucuda heç bir şübhə yeri qalmır ki, Kalankaytuklu hadisə 

günləri şəhərdə olmuş və gördüklərini tam olduğu kimi qələmə almışdır.  

---

 

116

Xalqa üz verən bu itkini Cavanşirin və Kalankaytuklunun müasiri 

şair Dəvdək də özünəməxsus şair gücü, qəlb yanğısı ilə qələmə almışdır. 

“Böyük knyaz Cavanşirin ölümünə ağla” adlı yas poemasında (mərsiyələ-

rində) şair Cavanşirin ölümünü bu ölkədə günəşin əbədi batmasına, onun 

öz yolunu dəyişməsinə, qocaman Şərqə üz verən böyük fəlakət və yasa 

bənzədirdi. Kalankaytukluya görə hadisə vaxtı  Dəvdək də  Bərdədə, özü 

də Knyazın malikanəsində qalırdı. Buradan belə nəticə çıxarmaq olur ki, 

hökmdar həm də sənətə, şeirə, elmə qiymət verən böyük bir şəxsiyyət ol-

muşdur. Tarixçinin yazılarından həm də belə nəticə çıxır ki, elə şairin özü 

də Bərdə elinin övladı olmuşdur. 

Dəvdəkin adını çəkdiyimiz poeması əvvəl Alban dilində yazılmış, 

sonra erməni və rus dillərinə  tərcümə edilmişdir. Onun bir yerində  şair 

xalqının və ölkəsinin kədəri, dərdi və qüssəsini onlarla bölür və belə qələ-

mə alır: 

    

 Şərqə üz vermişdir böyük fəlakət, 

Əsdi səmum yeli, yandı məmləkət, 

Siz ey qəbilələr, ey böyük xalqlar, 

Alışdım, odlandım mən də sizin tək. 

 

(Rus dilindən tərcümə A.Nuriyevindir)  

 

Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, Kalankaytuklu öz ölkəsini 

sevən bir tarixçi idi. Onun yazılarında Alban torpağının qüdrəti, onun 

gözəllikləri, yerüstü və yeraltı zənginlikləri, xalqın məşğuliyyəti, təsərrü-

fat həyatı, elmi, mədəniyyəti, yazısı, o dövrün dini və digər məsələləri çox 

yaxşı təsvir edilmişdir. Müəllif bu əsərdə Albaniyada cərəyan edən tarixi 

hadisələri – siyasi, iqtisadi və diplomatik məsələləri yüksək vətəndaşlıq 

hissi ilə qələmə almışdır. 

Onun ölkə hadisələrini xronoloji ardıcıllıqla verməsindən aydın 

olur ki, görkəmli tarixçi VII əsrin 90-cı illərində  vəfat etmişdir. Onun 

“Alban tarixi” adlı əsərini özündən min üç yüz il sonra yaşamış həmvə-

tənlərinə olan böyük bir töhfə adlandırmaq olar. 

Yeri gəlmişkən qeyd etməliyik ki, əsərə sonradan üçüncü kitab da 

əlavə edilmişdir. Mütəxəssislərin fikrincə onu tamamlayan, bitkin və bü-

töv hala gətirən tarixçi özündən iki əsr sonra yaşamış Moisey Dasxo-

ranski olmuşdur.  Şübhəsiz, tarixçilərimiz, arxeoloq və etnoqraflarımız 

Kalankaytuk dühasından yaranan bu əsəri daim öyrənir, onun xalqımıza 

səmərə verən qaranlıq səhifələrini işıqlandırmağa can atırlar. 

 

Nuriyev A.  

“Kommunizm yolu” – 1986 – 27 may 

---