Bavoğoy əyitmux, misalxo sal ukğala əyitmux
(Exlətepi: 9; Taranedi: 7)
Atalar sözü, məsəl və deyimlər (S: 9 və Tr: 7)
Gödək ğaşba, buxoy tapa
Gödək bağla, uzun döy
Pirdi doptal
Yalançinin yalançısı
Əfçi fukal
Yalan
Xə tapkal
İt döyən
Xə ukal
İt yeyən
Payıze ukal, joğla busabaskal
Payızda yeyən, yazda ac yatan
Çovalın kokla laxatan avayan bako
Sərçə yumurta qoyanda bilərik
İz tsiya duğa, palaza saka
Adını vur, palazı sal
Zoğqalna xodaxun, biti elemen bako
Zoğal ağacından yıxılan eşşək olar
İsa benğo şoto o çupestoz
Ona ot yolduracağam
Xəkkinə va xorozko
İt kimi sürüdərəm səni
Toroqal taşal
Əlinə düşəni aparan
Bisi jomokoya baskale
Köhnə dəyirmanda yatan
Biğa ha muğqama maqan baki
Bax ha, buynuzu olmasın
Vi bul nu bakala qala, vi bədənə majolba
Bədənin girməyən yerə başını soxma
Hoha hiş, qandağ gobina tüş
Hoha hiş, xəndəyə, qobuya düş
Va sa tızaka badas ki
Səni elə bir tələyə salım ki
Vi mukoğo tərs taradas ki
Sənin buynuzunu elə çevirim ki
Vasağinə badas ki, cupka cupka manda
Səni elə günə salım ki hoppana - hoppana qalasan
Beze şume boş el teno
Cörəyimizin duzu yoxdu
Bavoğoy əitmux, məsəlox, uqeğalorox
(Exlətepi: 8; Taranedi: 4)
Atalar sözləri, məsəllər, deyimlər (S:8; Tr:4)
Kal, tsam amdarxo həmişə lazıme baksa
Yazıb oxumaq adamlara həmişə lazımdı
Savadsuz amdar kaçine
Savadsız adam kordu
Tsirikxo payizetun bokəle
Yayda işlə, qışda dişlə
Ğeyin əşlə əycinə maefa
Bu günün işini sabaha saxlama
Hağıl yəşəstə tene, bulastane
Ağıl yaşda deyil, başdadı
Əcuğon va maqan haqlainşi, hun şaaten əcuğo haqlainşa
Qəzəb səni haqlamasın, sən çalış yaxşı işlə, qəzəbi üstələ
Muca muzen dizikəl kurnuxune cevksa
Şirin dillə ilanı da quyudan çıxartmaq olur
Kapenko, amdarxo vi loxol axşumendo
Tələsərsən, adamları özünə güldürərsən
Əş-əşləxun covakituxun oşa kula fəlstun lazım tene
İş-işdən keçəndən sonra əli yelləməyin faydası yoxdu
Lap gele çureğaltin bakaltuval açesebsa
Çox istəyən azdan da olar
İnsan puri tanesa, ama izi şaat tsi manesta
İnsan ölüb gedir, amma onun yaxşı adı qalır
Xodin bar iz tumene barsta
Ağacın barı onun dibinə düşür
Xena papinut vi partala cemaqa
Suya çatmamış paltarını soyunma
Sa bul şatepə bul lap şate
Bir baş yaxşıdı, iki baş ondan yaxşıdı
Kalatai əitə beğaltin koruğ ateneko
Böyüyün sözünə qulaq asan korluq çəkməz
Barrinal umuxxono
Divarın da qulağı var
Künsuz arux bateneksa
Tüstüsüz od olmaz
Əşen va akesta, əiten tə
İşində özünü göstər, sözlə yox
Bar uksuna çureğaltin xoda layes bakane gərə
Meyvə istəyən adam ağaca çıxmağı bacarmalıdı
Pəq arpuza sa kiyel biqes bateneko
İki qarpızı bir əldə tutmaq olmaz
Soğo arux bakatan soğo xe bakane gərə
Biri od olanda o birisi su olmalıdı
Tara papala dost əsil doste
Darda çatan dost əsl dostdu
Muça muz var dövlətəxun avuze
Şirin dil dövlətdən dəyərlidi
Ukamin bayin şaate
Deməkdən eləmək yaxşıdı
Apespa oşa upa.
Sözü bişir, sonra de
Siya duğa palaza saka
Adını de, palazı sal
Uqe şaatu boqene uksa
Qozun yaxşısını donuz yeyər
Haqulunen fikirbamin gijen duği taneşta
Ağıllı fikirləşincə dəli vurub aparır
Xe eğala ganu je tetun laxo
Su gələn yerə daş qoymazlar
Muca əyiten buruğovaal furunedo
Şirin dillə dağı da aşırmaq olar
Gele tarakaltinegele avabako
Çox gəzən çox bilər
Xəyən bəpeko, karvanxo covaneko
İt hürər, karvan keçər
Taysuz xode xoji bateneksa
Budaqsız ağacın kölgəsi olmaz
Yavan sumqan bai təmiz üqan bai
Yavan çörək olsun, təmiz ürək olsun
Bərəkətlu koja qarğışenal sarpez bateneko
Xeyirxah evi qarğış da dağıtmır
Kaçinen peneki beyanğo
Kor dedi, baxarıq
Piyin beş ukala əit şate
Üzə deyilən söz yaxşıdı
Xəye, pişiki naxışe baksa
İt, pişiyin də naxışı olmalıdı
Qi saad cəy tağamincə sa saad usum tağain şaate
Yarım saat gec getməkdənsə, bir saat tez getmək yaxşıdı
Şaat xuyəren xib dənə ğare ganune tasta
Yaxşı qız üç dənə oğlanın yerini verir
MƏSƏLLƏR
Kantal-kiriş (Ədəbiyat: 9, varaq: 171; Taranedi: 6)
Nexunki Nije Dərə məline pə vicine yəşəinşe. Kala vicey si Xaçn, Misik viciy si Əkele be. Tənbəluğa görə kala vicey siya “kantal” misiktu “kiriş” tun nextuniy.
Mayasa tənəblxoy say pəyə papatan şotoxo “kantal-kiriş” pi kaltune. mər amdarxo nextun: “Ə, kən, çurpe Kantal-kiriş, kinək sa əş buka.”
Kantal-kiriş (Ə: 9, s: 171; Tr: 6)
Dеyirlər ki, Nicin Dərə məhəlləsində iki qardaş yaşayırmış. Böyük qardaşın adı Xaçn, kiçiyinki isə Əkеl idi. Tənbəlliklərinə görə böyük qardaşa “kantal”, kiçiyinə “kiriş” dеyərdilər.
Haradasa tənbəllərin sayı ikiyə çatarsa, onları “kantal-kiriş” dеyə çağırırlar. Bеlə adamlara dеyərlər: “Ə, nə durmusan Kantal-Kiriş10 kimi, bir iş görsənə”
AXŞUMKALA ƏŞRUX, QİMQİN EXLƏTXO, BAKİ HAKSABX (Exlətepi: 2; Taranedi: 7)
LƏTİFƏLƏR, GİMGƏ SÖHBƏTLƏRİ, OLMUŞ ƏHVALATLAR (S: 2; Tr: 7)
Vi səviyinə nu papseymak
Sa udinen ceşməye lavksa. Calxalen şoto ceşməylə aki xavare haksa:
-
Hun bip pulan bakı, poy he vaxt bup turla bakalnu?
İşkarek şotay əyitə fikir nu tadı mere cuğab tadı:
Zu vi səviyinə papsun tez curesa.
Sənin səviyyənə catmamaq üçün
Bir udi çeşmək taxır. Tanışı onu çeşməkdə görüb soruşur;
- Sən dördgözlü oldun, bəs nə vaxt dördayaqlı olacaqsan?
Kişi onun sözlərinə əhəmiyyət verməyib belə cavab verir:
- Mən sənin səviyyənə çatmaq istəmirəm.
Çaxmağı yavaş-yavaş zapa
Sa işkaren iz kiye tüfenq haki, xoda arsala kəklikə tüş hakatan, coğon seyvanaxun ciritepi:
Çaxmağı yavaş-yavaş zapa. Lorosa əyile baskene, şoto muğurenbon.
Tətiyi yavaş - yavaş çək
Kişi əlinə tüfəngi alıb ağacdakı kəkliyə tuşlayanda, arvadı eyvandan çıgırdı:
-
Tətiyi asta-asta cək, beşikdə uşaq yatıb, onu oyada bilərsən.
Güzgünə beğsun bəse
Suntin dosta pine:
- Axşumsunez curesa. Kavazki keleca axşumkaz.
Dosten məslete tasta:
-
Motayna əxil taysun lazim tene. Güzgünə beğayvax bəse.
Güzgüyə baxmaq kifayətdi
Bir nəfər dostuna dedi:
-
Yaman gülmək istəyirəm. Nə edim, mən doyunca gülüm?
Dostu məsləhət verdi:
-
Buna görə uzağa getmək lazım deyil. Güzgüyə baxmaq kifayətdi.
Zu bez kojas care
Pə viciğoy manuki yakaxtetun taysay. Kala bici alin koyane baksay, miciko okin koyane baksay. Ğımxoy sa ğine kala vicen okaxun səse ibaksa, seyvana cenesa, aneksaki, vicen iz kiye tavar tatapsune curesa.
Xavare haksa:
-
Hun kən sunen curesa.
-
Bez kojaz tatane, təzə koj bikoz kezər qala.
Kala vicen me əjitmaqa ibay iz kala karibay manedi:
-
Poy bez koj heter bakala?
Vicen pine:
-
Zalüğ tene. Zu bez kojaz caze.
Mən öz evimi sökürəm
İki qardaş vardı, hansı kı, yola getmirdilər. Böyük qardaş evin yuxarı mərtəbəsində, kiçik qardaş aşağı mərtəbədə yaşayırdı.
Günlərin bir günü böyük qardaş aşağıda taqqıltı eşıdıb eyvana çıxdı və gördü ki, qardaşı balta əlində evi sökmək istəyir.
O soruşdu:
-
Sən nə etmək istəyirsən?
-
Öz evimi sökürəm, yeni evimi başqa yerdə tikəcəyəm.
Böyük qardaş bu sözləri eşidib yerində donub qaldı.
-
Bəs mənim evim necə dayanacaq?
Qardaş cavab verdi:
Bunun mənə dəxli yoxdu. Mən öz evimi sökürəm.
Zoğalna xodaxun bitalo eleme baqon (Exlətepi: 9; Taranedi: 5)
Sa ği Qoşin qonşinen zogalna xodana tapey sadə xodaxun binesta. Ha te vaxt Qoşinen qonşina kalene qonşual titeri cape baksa. Qoşina qonşin çağone hay tasta. Qoşinene qonşinane xavar haksa cağonenal nexeki: Maya bakain həysə eğale. Qoşinen yağe bexsa te vədine qoşin çoğon çəye eşta samalan çunaksa qonşi hari tene ceysa. Sadə qonşinen zogalna xode oqa bakala papakane aksa. Əşe he kala baksuna kamişe baksa məlinə pule tarasta. Hayzeri tağadan Qoşinen qonşin çoğo nexeki vi işkara upak: Şo eleme. Çoğon tene kanişəksa. Qonşinenal kandirişensa zoqalna xodaxun hasand xod butene laysaynak teynal bitenesa eleme. Te ğinaxunal Nije mər sa əyito: Zoqalna xodaxun bitalo eleme bakan.
Zogal ağacından yıxılan eşşək olar (S: 9; Tr: 5)
Bir gün Qoşi11nin qonşusu zogal ağacı çırpırmış və birdən ağacdan yıxılır. Həmin vaxt Qoşi qonşusunu çağırır, qonşu isə qaçıb gizlənir. Qonşunun yoldaşı Qoşinin cagırışına cavab verir. Qoşi qonşusunu soruşur, yoldaşı da deyir ki: harda olsa bir azdan gələr. Qoşi gözləyir, o arada qonşunun yoldaşı çay da gətitir. Bir az da vaxt geçir, amma qonşu gəlib çıxmır. Birdən Qoşi zoğal ağacının altında olan qonşunun papağını görür. Məsələnin nə yerdə olduğunu anlayır, həyətə göz gəzdirir. Qoşi durub gedəndə qonşunun yoldaşına deyir: Yoldaşına deyərsən ki, o, eşşəkdi. Qonşunun yoldaşı anlamır. Qoşi izah edir ki, zoğal ağacından asan ağac yoxdu çıxmaq üçün, əgər ondan yıxılmısansa, deməli, eşşəksən. O gündən Nicdə belə bir məsəl var: Zoğal ağacından yıxılan eşşək olar.
Əsgərəvoy dokkaz
Beş aize sa qərəmcuxo şotoal Əsgərəvoy dokkaztunne. Te Katmoqo Əsgərəxoy nəsilə yəşəyinşa. Yan hərgi qimgina kiryənsa. Aizim səksən yaşlu qocal usum-usum beş qimqinene eysay. Məlneynəl motay sa- pədənə tay-tuşe buy. Me işkaren nexe:
- A bala, bez tay-tuşxonoy, şotox horebay?
Nextun:
- Sa-pəxibo buney, mandiyoroxal Əskərobxoy dokaze bi yakatun bexsa.
Əsgərovlar qapısı
Kəndimizdə bir qəbiristanlıq var, ona da Əsgərəvoy doqqaz deyirlər. O arada Əsgərovlar nəsli yaşayır. Biz hər gün gimgəyə yığışırdıq. Kəndimizin səksən yaşlı qocası da tez-tez bizim gimgəyə gəlirdi. Məhlədə də bunun bir-iki tay-tuşu vardı. Bu kişi deyir:
-
Ay bala, mənim tay-tuşlarım varıydı, onlar nə oldu?
Diyir:
-
Bir-iki, üş nəfər var, qalanları da Əsgərəvoy doqqazda səni gözləyirlər.
* * *
Qonşiluğa Durmuş işkare be. Mo üşeala baskatanal bere tox comağe lanexsay. Kənesa lazım bakatan comağa dunexsay. Coğo əit nexteney. Comağa duneği, çəy eca. Comağa dunei ukun həzırba. Kobala dunexsa me əşa ba, te əşa ba. Saği moto qimqina kaltunko Motin kovala extatan coğon ciritekon:
- A camaat, Durmuşi kovala bikanan. Taci atunsaki Durmuş baftene likin boş, kobalal xəxəyecne.
Sa hema ği covaneksa. Durmuş işkare coğon unekan ki, kovala xəxəpitu qonagez kale. İşkaren hari aneksa ki, xurmox, ukun-uğun laxecene nexe.
Cux, mo he əşə.
Coğon nexe: Ay işkar. Vaxunal kociyox buneyniş. Şoto konaxluqa tasta. Kolala xəxəpetun. Bez elmux cərkene.
Qonşuluqda Durmuş kişi olub. Bu, gecə də yatanda yastığının yanında çubuğu olurdu. Bir şey istəyəndə çubuğu vururdu. Arvadına söz deməzdi. Çubuğu vurur, çay gətir. Çubuğu vurur, nahar hazırla. Çubuğu vurur, bu işi gör, o işi gör.
Bir gün bunu gimgəyə çağırırlar. Bu, çubuğu alanda arvad qışqırır:
-
Ay camaat, Durmuşun çubuğunu tutun, hey!
Gedib görürlər ki, Durmuş kişi lığ-lığın içində yıxılıb, çomağı da sınıbdı.
Bir neçə gün keçir. Durmuş kişinin arvadı deyir ki, çubuğu sındıranları qonaq çağırıram. Kişi gəlip görür ki, xurmalar, yemək-içmək. Deyir:
-
Arvad, bu nə işdi? Arvad deyir:
-
Ey, ey, a kişi. Səndən də qoçuları varmış. Onlara qonaqlıq verirəm. Çubuğu sındırıblar. Canımız qurtarıb.
* * *
Zalimi soğoney. Əşləxun koya enesay. Hər əşlək biqez tene baksay. Coğo mece boş taqay-maqay şəbexen. hər qa mece bakon. Hər hikəne, işkar bisane. Cux biyatan əyloğo qirbon unekon:
-
“Ay balox, hikalaxun qitespsa. Azralen taneşta. Amma sa vəso vəx, qərəmzoqo mec maqan ceri.
Nextun: ay na, hetana?
Nexe: ev bavan tiyal sa bokospale.
Zülmkar biriydi. İşdən gəlir evə. Hər işi eləmək olmur, axı. Arvadı cişkanın12 içində qovur, ora-bura. Bir, üç, dörd dəfə. Hər dam cişkan olur.
Nəsə, kişi rəhmətə gedir. Arvad öləndə uşaqları yığır, deyir:
-
Ay bala, heç nədən qorxmuram. Əzrayıl aparıb gedir. Amma bir şeyi sizə vəsiyyət eləyirəm, qəbristanlığa cişkan çıxmasın.
Deyirlər, ay ana, niyə?
Deyir, dədən orda da məni yandıracaq.
* * *
Busaluq usenxosta, qonşin əylux, qohumxo, bütümtün hari motağoy koya ukuntun uksay. Motoğosta sadənə mise tavanoy. Əyitene əyitene:
-
Ay işkar, mər tene bakon, zu kavaz, hetər baz?
İşkaren nexe:
Cux saqiyə portpa. Bazaralcirik sa qınaxun oşa ya tava tene bakal, yalki me qonağxo.
Sa ği oşa işkar taci bazara tavina toydi enesa koya. Coğon nexe: “kənbi?”
İşkaren nexeki, tavina toydez. Əş cereki. Ya şumen həzirbon, ya qonaxkan hari.
Aclıq dövrü olub. Qonşu uşaqlar da, qohumlar da, hamı gəlib bunların evində yemək yeyərmiş. Bunlarda yekə bir dənə mis tava varmış. Arvad danışır, danışır:
-
A kişi, belə olmaz, mən nə təhər eləyim?
Kişi deyir:
-
Arvad, bir gün də döz. Bazara kimi. Bir gündən sonra nə tava olmayacaq, nə də bu qonaqlar.
Bir gündən sonra kişi bazara gedib tavanı satır, gəlir evə. Arvad deyir, neyləmisən? Kişi cavab verir ki, tavanı satdım. İş qurtardı. Nə çörək hazırlama, nə qonaq gəlsin.
* * *
Suntay qonşinen bazaraxun eleme haksa. Bazaraxun hari, nexe, a, əmi, pədənə elemez hake, hetərə? A bala, zu me elemxoy muza kə avabakaz. Samal micik bakiyniy, motoqoy micik avazbakoniy. Zu hoşokzu. Elemxo kə avabakaz? Hoşik bakiniy, bez bul ceneqoniy.
Birinin qonşusu bazardan eşşək alır. Bazara gəlib deyir ki, ay əmi, iki dənə eşşək almışam, nətəhərdi? A bala, mən bu eşşəklərin dilini nə bilim? Bir az balaca olsaydı, bunların dilini bilərdim. Mən qoduğam. Eşşəklərdən nə bilim? Qodux olsaydı, başım çıxardı.
* * *
Soqo basane tatunşta ocalaxbsa. Moto taşatan işa doste uken bineksa. Dokturtun kale. Dərmən tadi hazertunsa ture. İcu exatan aneksa ki, sa dəstə amdarxo qirecetun. Xavartun haksa hətərnu? İzqarenal xavare haksa:
Nexe:
Ay bala, tiya baqaltuxun, eşiki boş bakaltuxun hələki, şatzu.
Biri ölər, apararlar bastırmağa. Bunu aparanda yaxın dostunun ürəyi gedər. Həkim çağırırlar. Dərman-zad. Bu ayağa durur. Özünə gələndən sonra görər ki, bir dəstə camaat yığışıb. Deyir, ə, nə təhərsən? Oğlu atasından bir də soruşur:
Deyir:
-
A bala, orda gedəndən, tabutda olandan hələ ki, yaxşıyam.
* * *
Sa beynşa tatunşta qərəmzaqo afiri ubsa. Benexsa. Nexe:
A, bala zu qamişteza vi babay qərəmcux mani va? Mani cacluğa?
Nexe:
-
Efa, kəvəğaz zu busquna curkaz, hun ciq harekan begen manuva vi bavay qərəmcuq?!
Bir keşişi aparırlar qəbiristanlığa dua oxumağa. Baxır belə. Deyir:
-
Ay bala, mən başa düşmürəm ki, sənin dədənin qəbri hansıdı? Hansı kol-kosdu?
Deyir: qoy axtarım, mən pusquda dayanım, sən sür elə gəlsin, görək hansıdı, sənin dədənin qəbri?!
Hoha hiş, kobi kandağa tüş
Yöndəmsiz arabaciyox bene. Hər ği hari nextun araba tarabene, xena baftene tene ceysa. Te vədə me əyitmoğo petun. Həysəl saml ağılaxun kəm amdara nextun: ”Hoha hiş, kobi kandağa tüş.” Arabina maya bakayin cidal.
Hoha hiş, xəndəyə, qobuya düş
Yönsüz arabaçılar olurdu. Hər gün gəlib şikayət eləyirdi, araba aşıb, suya girib, çıxmayıb. Onda bu sözü deyiblər. İndi bir az başdan xarab olanlara deyirlər: Hoha hiş, xəndəyə, qobuya düş. Yəni arabasını hara gəldi salıbdı.
Bisi jomokoya baskal
Te vaxtamoğo maşin tene be. Sa nijlu aizin be bel qonağe eysa. Kaybaki eğatan ko gine bel hari ceysa. İz coxon xavar hakatan nexe: bisi jomokoya baskene. Həysəl şu cəyi eğayin mərtun ne:
-
Bisi jomokoya baskal. Mo şo upsuneki: Zu kə ava bakaz maya.
Köhnə dəyirmanda yatan
O vaxt maşın olmayıb. Bir nicli kəndin bu başına qonaq gəlir. Qayıdanda beş günə gəlib çatır. Arvadından soruşanda deyirmiş: Köhnə dəyirmandadı, yatıbdı. İndi kim gec gəlsə, bu məsəli işlədirlər: Köhnə dəyirmanda yatan. Yəni mən nə bilim, hardadı.
Va zu sa təlinə badazki
Orazi bikseyan eke popaxun vij kine kankoroy tələtun düzbsa. Həysal əcuğon bikatan me əyitə əşbestunsta; “Va zu sa təlinə badazki”.
Səni mən bir tələyə salım ki...
Qırqovul tutmaq üçün at tükündən kəndir kimi dairəvi formada tələ düzəldirlər. İndi də kiminsə acığı tutanda belə bir misaldan istifadə edirlər: “Səni mən bir tələyə salım ki...”
Çovalen kokla laxatan
Udiğoy ən kəsib vədə iyuni xaşe. Esenaxun hikal tene mandeebsinoroxol papi tene. Bisiyoroxal toyesene. Çovalenal hate vədə koklane laxsa. Şoto qörə nextun va çovalen kokla laxatanyan avayan bakon.
Sərçə yumurta qoyanda bilərik
Udilərin ən kasıb vaxtı olub iyun ayı. Heç nə qalmayıb. Heç nə olmayıb. Köhnəsini satıblar. Təzəsi də yoxdu. Sərçələr də o vaxt yumurta qoyur. Səni sınayır da. Ona görə deyirlər ki, səni sərçə yumurta qoyanda bilərik.
Beğa iz mukə makan bay
Sa işkaren nexe kit e vaxt, zu beli hakoz. Sa Bəyəxu xavare haksa. Hali nu haki tanesa. Axırda vezar bay nexe: Beğa, mukə makan bay. Motinal hari benexsa butun belexoy, gömüş xoy mukəno. Axirda nexeki ay kada tez bəbi. Nexe: viz usene xavaren haksa. Mekaxa sirik ten hake. İsə zu ba kə ukas.
Bax ha, buynuzu olmasın
Bir kişi deyir ki, o vaxtlar, mən mal alacağam. Bir bəydən soruşur. Gəlib almayıb, gedir. Axırda məcbur olub mal alana deyir: Bax, buynuzu olmasın. Bu da gəlib görür ki, bütün malların, inəyin, camışın buynuzu var. Axırda deyir ki, ay əmi, tapmadım. Deyir: On ildi soruşursan. İndiyə kimi almamısan. Mən indi sənə nə deyəcəyəm.
Axşumkala exlətxo
LƏTİFƏLƏR
Fağırın kə kan bi?! (Ədəbiyat: 2, varaq:485; Taranedi: 6)
Udin Üxal balen iz xəye çika Kəsipe laxsa. Xəyəl exti uxələne taşta. İzi bul camataxun exlətəne kərbaksa. Aize bakala xəyrux burum lavane baksa me xəye loxol.
Gimginə bakala işkarxoxun soğo sataşmişakseynak nexe:
-A işkar, vi Kəsibi bə he ginaxtun laxe.
25 koncux baftetun sa Kəsibi loxol, fağınen kə kan bi?!
Yazıx nеyləsin?! (Ə: 2, s:485; Tr: 6)
Udi ovçu itinin adını Kasıb qoymuşdu. İtini götürüb ova gеdir. Özü camaatla söhbətə başlayır. Kənddəki itlərin hamısı düşür bu itin üstünə.
Gimgədəki kişilərdən birisi sataşmaq üçün deyir:
- Ə kişi, sənin Kasıbını gör nə günə qoyublar.
25 xozеyin düşür bir Kasıbın üstünə, yazıq nеyləsin?!
Caludlu Dülgəri ğar Aşıq Əvəki nağıl
(Ədəbiyat: 2, varaq: VII-VIII; Taranedi: 6)
Nextun ki, Dağıstana Zərnişan siyen sa çuxe aşıx buney. Gimxoy sa gina me aşıx Caludlu Aşıq Əvəkəxun yərişane çeri, şoto şipepsa.
Aşıx Əvəken nexe:
Xaçmaz, Xalxal, Bumkate
Samalaka, cəyin, şumkate
Aruxoyloxol dеndaq,
Dеndaqloxol lеvеt,
Lеvеtinboş kokots
Kokotsiboş hikə?
Te vaxt Bum biğe be. Aşıx Əvək Xaçmazin, Xalxalin. Bume kat ukatan Vərtəşinatun exstay.
Caludlu Dülgər oğlu Aşıq Əvək haqqında rəvayət
(Ə:2, Əlavələr.s: VII –VIII. Tr:6)
Deyirlər ki, Dağıstanda Zərnişan adlı bir arvad aşığı varmış. Günlərin bir günü bu aşıq Caludlu Aşıq Əvəklə yarışa girir, onu susdurur.
Aşıx Əvək deyir:
Xaçmaz, Xalxal, Bum arasında,
Bir qaşıq yağ çörək arasında.
Od üstdə sacayaq,
Sacayağın üstdə qazan,
Qazanın içində toyuq.
Toyuğun içində nə?
O vaxtlar Bum mərkəz olub. Aşıq Əvək Xaçmaz, Xalxal, Bum arasında dеyəndə Vartaşeni (indiki Oğuzu) nəzərdə tuturmuş.
Udixoy Ukunxo
Udilərə məxsus yeməklər (S: 7, 10, 9; Tr: 5)
Afar - meş təzə çexatan qonşiyox sa kala ğiresi.Suntun yuxinane həzirsa, suntin ükə, suntin şəraba. Əsasal şotaynak nə əşesa. Yuxa qayesa, iz loxol ğoğe şərab ləmesa. Oşa meş xuri-xuri kasesi şərabi loxal batune. İz loxol ük xuribay zitune.İz loxon butki deydani loxol apestunbsa.
Afar (Qutab) - Cişkan (gicitkən) təzə çıxanda qonşular yığışardı bir yerə. Biri yuxasını hazırlayardı, biri qozunu, biri şərabını və s. Əsasən onda nə istifadə olunur? Yuxa açılardı, üzərinə alça şərabı13sürtülərdi. Sonra cişkan xırda-xırda doğranıb şərabın üzərinə tökülür. Üzərinə qozu xırdalıyıb səpirdilər. Üstünü qutab şəklində örtüb sacın üzərində bişirirdilər.
Yaxni - Kala-kala ükenla yekurxoxun jaltunsta istola tatunsta. Yaxni useni vaxta görə botunxsa. Yəynu paklin yaxnitun boxsa. Kenaxun sakala tun istola tasta.
Yaxni - İri-iri sümüklü ətləri qaynadır və süfrəyə verirdilər. Yaxni mövsümə uyğun bişirilirdi. Yayda paxla yaxnisi bişirilirdi. Sarımsaqla süfrəyə verilirdi.
Siyux - Məclise axuratun tadexola ukune, ki, mo şo upsuneki, məclis kəreki.Yaxnin xena sorebi iz boş birinstun baye. Masi rəngdene baksa.
Sıyıq - Məclisin sonunda verilən yeməkdi ki, bu o demək idi ki, məclis bitdi. Yaxninin suyunu süzüb içərisinə düyü tökürlər. Ağ rəngdə.
Çoçabi hündüşkə - Hündüşkə çaxesi toxun oşa məftiləxun cuakesti, oxuğo buxara oçaxa tun psa. Sile baksa hündüşkəl alaxun suruktunbsa. Sa əyli kiye kobal tadi nextun hündüçkina usem-usen taradekan. Büten tərəfxo çoça bekan. Firamina mərtun baxsa. Firamin baş kejintun baye. Firama ən gözəl ukune kinə laşkoyi tapaki biyextun boştun laxsa.
Fırrama – hinduşqa14fırraması. Hinduşqanı soyandan sonra məftilə keçirirdilər, odun buxarısında ocaq eləyərdilər, köz olurdu, hinduşqanı da yuxarıdan asırdılar. Bir uşağın əlinə çubuq verib deyərdilər ki, bu hinduşkanı tez-tez fırlatsın. Hər tərəfi qızarsın. Fırrama belə bişirilirdi. Fırramanın içinə turşu tökürdülər. Fırrama ən gözəl yemək kimi toy xonçasının tən ortasına qoyulardı.
Dostları ilə paylaş: |