Azərbaycanda siyasi partiyalar: seçKİDƏN seçKİYƏ
PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
Yüklə 3,43 Kb. Pdf görüntüsü
|
AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ 11 Əhalinin siyasi təşkilatlanma ehtiyacının belə yüksək olduğu bir dövrdə meydana gələn yeni siyasi qüvvələrin fəaliyyətinin nəticələri, hakimiyyətə gəlməsinin mümkün- lüyü sovet rəhbərliyini, mərkəzi çox ciddi narahat edirdi. Buna görə də Azərbaycanda milli azadlıq və ictimai-siyasi hərəkatı yaranışından zəiflətmək, yaxud istədiyi məcraya yönəltmək üçün kommunist rəhbərliyi çeşidli üsullara əl atırdı. “Siyasi hərəkat liderlərini “liberallara” və “radikallara” bölərək xalq hərəkatını daxildən parçalamaq üçün siyasət aparılırdı. Bəzi qüvvələr bu “tələyə düşür”, hərəkatın bü- tövlüyünün parçalanmasına , ixtilaflara yol açırdılar”. (Yenə orada, səh.32) Bu gün ölkənin siyasi məkanında 70-ə qədər partiya mövcuddur və 54 partiya rəsmi qeydiyyatdan keçmişdir. Onlardan 12-si parlamentdə təmsil olunmuşdur. Azərbaycanda partiya sisteminin institusionallaşması yönündə islahatların başlanğıcı hələ 1992-ci il iyunun 2-də AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ 12 “Siyasi partiyalar haqqında Qanun”un qəbul edilməsi ilə qoyulmuşdur. Həmin qanuna 1996, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006 və 2007-ci illərdə bir sıra əlavə və dəyişikliklər edilmişdir. Çoxpartiyalılığa keçid XX əsrin 90-cı illərində Azərbaycan cəmiyyətinin təkamülünün ən mühüm nailiyyətlərindən biri olmuşdur. Siyasi partiyaların bərqərar olması prosesində kəmiyyətcə çoxalma əsas meyil ol- duğundan, bu, partiya sisteminin keyfiyyət aspektindən danışmağa əsas vermir. Partiyalaşma prosesində siyasi təbliğat, sosial baza toplamaq mərhələsinin sonradan siyasi fəaliyyətin intensivlik mərhələsi ilə əvəz olunmaması, daha doğrusu, “fəaliyyətsizlik” xroniki hala çevrilmişdir. Azərbaycan cəmiyyətinin həyatında siyasi partiyaların rəqabəti zəifdir. Bu rəqabətin sivil formada demokratik yolla aparılmasına maneə olan digər cəhət odur ki, siya- si partiyaların bir çoxu ideoloji əsasda, partiya institutları ətrafında deyil, liderlik iddialarında olan ayrı-ayrı şəxslər ətrafında yaranmışdır. Təəccüblü olsa da siyasi partiyalar bir-birindən proq- ram və məqsədlərinə, ideya-siyasi istiqamətlərinə, təşkilati strukturlarına, iş formaları və metodlarına görə əsaslı şəkildə fərqlənmirlər. Belə ki, sosial-demokrat və liberal-demokrat ənənələrində oxşarlıq bu iki ideya-siyasi cərəyanın yaxın- laşmasını nə dərəcədə şərtləndirirsə, mühafizəkar ənənələr sağyönlü partiyaları onlardan müəyyən məsafədə saxlayır. Dərnək, klub tipli (ziyalılar tərəfindən yaradılmış) partiya- ların bir hissəsi siyasət meydanında qalsalar da, bir çoxunun fəaliyyəti yox dərəcəsindədir. “Cırtdan”, kiçik “divan parti- yaları” (yəni üzvlərinin sayı bir divana sığan), peyk partiya- AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ 13 larının bir hissəsi nüfuzlu müxalifət partiyalarının ətrafında təzyiq qrupları səviyyəsindədir. Siyasi mübarizənin sivil, konstitusion əsaslar üzərində bərqərar olması partiya sisteminin təkamülü prosesi- nin göstəricisidir. Reallıqda mövcud siyasi partiyaların üzvlərinin sayı hiss ediləcək dərəcədə azdır, elektoratın səfərbər edilməsi imkanları məhduddur, sosial bazası yox dərəcəsindədir. Bu partiyaların əksəriyyəti təşkilati-struktur və maliyyə cəhətdən zəifdir, şaquli əlaqələr elə də inkişaf etməmişdir. Eyni zamanda, ən vacibi odur ki, özünəməxsus si- yasi partiya mövqeyi, ideologiyası və dünyagörüşü, fəaliyyət strategiyasının formalaşması prosesinin təkmilləşməsi baş verməmişdir. Bəzi partiyalarda təşkilati cəhətdən sovet döv- rü partiyasının formalaşması üslubuna (siyasi mədəniyyətin aşağı səviyyədə olmasını göstərən: dialoqun mümkünsüz- lüyü, qarşıdurma məntiqi, ifratçılıq və s.) meyil vardır. Bilavasitə bunun nəticəsidir ki, respublikamızda partiya- laşma prosesində “siyasi mərkəzçilik” ənənəsi və meyli çox zəifdir. “Mərkəzçi” xətt siyasi təşkilatlanmada, hər şeydən əvvəl, ümummilli barışı və razılığı təmin etmək, cəmiyyətdə stabilliyə nail olmaq məqsədinə xidmət edir. Partiyalar- arası, ən vacibi isə partiyalardaxili sağlam rəqabətin, sivil mübarizənin aparıldığı mərhələ hələ də bərqərar olmamış- dır. Bu, ilk növbədə, əksər partiyaların müasir siyasi təcrübə və meyilləri izləyərək yeniləşmək, dəyişmək istəyinin olma- ması, yaxud siyasi mədəniyyət səviyyəsinin hələlik aşağı ol- ması ilə bağlıdır. Son illər Azərbaycanın siyasi arenasından bir neçə par- tiyanın getməsi müşahidə edilir və bu prosesin özü də zəif gedir. Bu mənada Azərbaycanda ikipartiyalı sistemin bərqərar olacağından danışmaq hələ tezdir. Qabaqcıl dün- AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ 14 ya təcrübəsində müşahidə edilən və siyasi hakimiyyət uğ- runda mübarizədə iki-üç partiyanın dominant rola malik olduğu çoxpartiyalı sistem hələ yaranmamışdır. Qeydiy- yatdan keçmiş partiyaların sayı 54 olsa da, onların böyük əksəriyyətinin üzvlərinin, parlamentdəki təmsilçilərinin sayı hiss olunacaq dərəcədə azdır. Partiyalar parlamentdə əksər hallarda bir və ya iki deputatla təmsil olunmuşlar. Partiya məkanında “qütbləşmə” partiyanın deyil, liderlərin iddialarına xidmət etmək istənilən halda sivil mübarizənin aparılma ehtimalını heçə endirir. Bir tərəfdə hakim partiya- nın monolit siyasi birliyi, o biri tərəfdə isə zəif və pərakəndə müxalifət partiyaları dayanmışdır. Bir tərəfdə biz real və güc- lü siyasi qüvvəni, o biri tərəfdə isə qeydiyyat vərəqəsi, sədri və möhüründən başqa heç nəyə malik olmayan partiyaları görürük. Partiyaların birliyi və bloklarının formalaşması kimi siyasi praktikanın reallığa çevrilməsi qeyri-mümkündür və perspektivdə bu hadisənin baş verəcəyinə heç bir ehtimal da, hələ ki, yoxdur. Əksər partiyalar üçün siyasi passivlik, perspektivsiz- lik, üzvlərdən və siyasi elektoratdan məhrum olmaq, ölkə siyasətinə təsiri itirmək, kabinet siyasətçiliyi, özünəqapanma və s. onların düşdüyü vəziyyəti səciyyələndirən göstəricilərin heç də tam siyahısı deyil. Amerikalı məşhur politoloq Riçard Payps, ümumiyyətlə, postsovet ölkələrinin partiya sistemi üçün səciyyəvi olan xüsusiyyətlər barədə demişdir: “Partiyaların sayı həddindən artıq çoxdur və onlar başlıca olaraq öz liderlərinin eqo- ist istəklərinə xidmət edirlər. Belə partiyalar rəqib de- yil, bir-birinə düşməndir.Qərbdə isə partiyalar bir-biri ilə düşmənçilik etmir, onlar rəqabət aparırlar”. Yüklə 3,43 Kb. Dostları ilə paylaş:
|