Azərbaycan xalqının ümummilli lideri
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
17
qardaşı oğlu, Xızırın əmisi olmaqla Xəzər dənizinin padşahı da sayılır [5]. Amma təkrar qeyd edirik ki, Xıdır nəbi qışın dondurucu, şaxtalı, hətta "yalquzaq" adlanan çağında çağırılır və bu şərəfə mərasim keçirilir. Bu mərasimə gərək hər ev, ailə hazırlaşsın, onu təntənəli şəkildə qeyd etsin. Mərasimin hamı tərəfindən qeyd olunması naminə əliaşağı olanlara, kasıblara kömək, yardım edilərmiş. Çünki bayram axşamı, yəni kiçik çillənin onuncu gününün axşamı hətta bir ev belə azuqənin yoxluğu səbəbindən süfrə açmazmışsa, onda elə zənn edilərmiş ki, guya Xıdır nəbi bunu özünün sayılmaması kimi başa düşəcək, küsüb gedəcək və bununla da baharın gəlməsi yubanacaq. Fikir verilirsə, bu mərasim Azərbaycanda ruhların qarşılanması ilə əlaqədar keçirilən "Ata-baba günü" mərasimini də yada salır, xatırladır. "Xıdır nəbi" mərasiminə, bir qayda olaraq, çillənin ilk günündən hazırlıq başlanır. Buğda qovrulub əl daşında
(kirkirədə) üyüdülərək qovut çəkilir. Qaynadılmış yumurtalar daha çox Günəşin və yazın simvolu sayılan sarı, qırmızı, yaşıl rənglərlə boyanılır. İstilik verən xörəklər bişirmək üçün tədarük görülür. Çəkilmiş qovutdan bir qab "Xıdır nəbi"nin sonuncu gecəsi, adətən yük dolablarının altına, divar taxçalarının əl dəyilməmiş künclərinə qoyulur. Etiqada görə, həmin gecə Xıdır nəbi gəlib qovutun üstünə əl basır və bununla evdə bolluq, bərəkət yaranır. Çox qədim zamanlarda, hələ şamın olmadığı vaxtlarda Azərbaycanın bəzi bölgələrində Xıdır nəbi mərasimi günü bağ-bağatdan alma çubuqları qırılıb evə gətirilirmiş. Bu çubuqların uclarına pambıq sarınaraq yağ sürtülər və süfrəyə qoyulmuş qovutun üstə sancılaraq yandırılarmış. Həmin çubuqların hərəsi bir niyyət üçün imiş: yurdun abadlığı, ailənin salamatlığı, bağ-bostanda barın çoxluğu, mal- qaranın artması, toy-düyün və s. Burada təbii olaraq belə bir sual ortaya çıxır: Xıdır nəbi mərasimində nə üçün başqa ağacın yox, alma ağacının budaqlarından şam kimi istifadə olunur? Bəlli olduğu üzrə, Azərbaycan folklor örnəklərində, xüsusən nağıl və dastanlarında digər meyvələrlə tutuşdurmada alma üstün mövqe tutur. O, insan ömrünü uzadan, adamlara gümrahlıq verən, qocaları cavanlaşdıran, nəsil, soy artıran, yəni uşaqsızlara uşaq bəxş edən sayılır. Hətta əski zamanlarda sevgili seçmək üçün də almadan bir vasitə kimi istifadə edilmişdir. Almaatma adlı mərasimdə qız öz sevgisini oğlana atdığı alma ilə bildirərmiş. Yaxud almanın ömrü uzatmaq məsələsinə diqqət edək. Məşhur Azərbaycan nağılı "Məlik Məmməd"də deyilir ki, nağılda tanıdılan padşahın bağında bir alma ağacı var imiş. Bu ağac birinci gün çiçək açır, ikinci gün çiçəyini tökür, üçüncü gün bar verirmiş. Bu ağacın almasından kim yesə imiş, dönüb on beş yaşında 18
oğlan olurmuş. "Quru kəllə" nağılında isə tutuquşunun gətirdiyi alma tumundan bitən ağacın meyvəsindən yeyən altmış yaşlı bağban o saat on dörd gecəlik ay kimi oğlan olur. "Ölü Məhəmməd" nağılında isə almanın soy, nəsil artırma qüdrətindən söz açılır. Burada deyilir ki, gün-güzəranını odunçuluqla keçirən bir kişinin övladı olmur. Yenə bir dəfə kişi odun qırmağa gedir və bu vaxt qapıya gələn dərviş onun arvadına bir alma verib deyir: "Almanın yarısını özün ye, yarısını da ərinə ver yesin; sonra bir övladınız olar". Almanın yardımı ilə nəsilartırmaya "Məlik Məmməd və Məlik Əhməd" nağılında da rast gəlirik. Burada padşah və naxırçının bir almanı tən bölüb arvadları ilə birlikdə yemələri ilə hər ikisinin oğlu olur. "Şah İsmayıl - Gülzar xanım" dastanında isə dərvişin verdiyi almanı yeməklə nəinki padşahın özünün, hətta almanın qabıqlarını yeməklə atı Qəmərnişanın da qulunu olur və s. Əlbəttə, belə örnəklərin sayını istənilən qədər artırmağın heç bir çətinliyi yoxdur. Əsas məsələ budur ki, təbabət elminin dəlillər əsasında gəldiyi qənaətə görə, almanın tərkibindəki vitaminlər insan orqanizmindəki hüceyrələrin qocalması prosesinin qarşısını alır, insan ömrünü uzadır, sonsuzluğu dayandırmaqla övlad bəxşetmə funksiyası daşıyır. Deməli, müşahidə və təcrübələrinə əsaslanan qədim azərbaycanlının da Xıdır nəbi mərasimində nə üçün məhz alma ağacının çubuqlarından istifadə etməsi, olsun ki, elə bu görüşlərlə bağlıdır. Süfrədə üstündə şamlar yanan qovutdan ailə üzvləri lap sonda yeyirlər. İnanırlar ki, şamlar yanan vaxtda ata-baba ruhları kimi, Xıdır nəbi də gözə görünmədən gəlib bu qovutdan dadır. Həmçinin həmin axşam qaranlıq düşəndən sonra dəstə ilə qapı-qapı gəzən uşaqlar da: Xanım, ayağa dursana, Boşqabı doldursana, Xıdırı yola salsana. Qısa-qısa gələnin Qıcnacağı dar olsun, Basa-basa gələnin Bacmacağı var olsun, - nəğməsini oxumaqla ilk növbədə məhz elə həmin qovutdan pay istəmişlər. Evdəkilər də gələnləri əliboş qaytarmamış, qablarına qovutla yanaşı, boyadılmış yumurta və digər çərəzlər qoymuşlar. Əgər kimsə gələnlərə pay verməzmişsə, onda dəstənin səsi aləmi basarmış. Çatma, çatma, çatmaya, Çatma yerə batmaya. Xıdır payın kəsənin Ayağı yerə çatmaya, Gecə evində yatmaya. Burada çox incə şəkildə sezilən bir mətləbi də nəzərə çatdırmaq istəyirik. Uşaqların ayrı vaxtda yox, məhz şər qovuşandan sonra, göz-gözü görməyəndə, daha Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|