Azərbaycan tarixi 7-ci sinif
Yüklə 363,77 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Mükafatdan» yaranmış dövlət.
- Azərbaycan torpaqları yenidən vahid dövlət tərkibində.
- Təbriz ilk dəfə paytaxt oldu.
6. AZƏRBAYCAN VAHİD DÖVLƏT TƏRKİBİNDƏ Televiziya verilişlərinin birində aparıcı belə bir ifadə səsləndirdi: «0 taylı-bu taylı Azərbaycan». Fərəhin nənəsi bu kəlmələri eşidəndə ah çəkdi. Fərəh əvvəlcə heç nə anlamadı. Sual dolu baxışlarla nənəsinə baxdı. Nənə: — Qulaq as, bala, bax gör bizim torpaqlarımız necə böyük olub, — dedi. Fərəh maraqla verilişə baxmağa başladı. Baxdıqca fikrində suallar yaranırdı: Gör, Vətənimizin ərazisi əvvəl indikindən nə qədər böyük olub! Niyə indi Vətənimiz parçalanmış vəziyyətdədir? Fərəhi düşündürən suallara cavab verməyə çalış. Azərbaycanın cənubu və şimalında İslam dininin yayılması xalqın birliyini daha da möhkəmləndirdi. Bəs Ərəb xilafətinin zəifləməsi bu birliyə necə təsir göstərdi? Tarixi həqiqətləri bilmək üçün araşdırma aparmaq daha yaxşı olmazmı? Sacilər, ticarət gəmisi, Marağa, Salarilər, Zəncan «Afşin» adına hansı dərsdə rast gəlmisən? «Mükafatdan» yaranmış dövlət. Xilafətin zəiflədiyi zaman türkmənşəli, «Afşin» titullu Sacilər sülaləsinin nüfuzu artdı. Sülalənin banisi Xilafətin sərkərdəsi Əbu Sac Divdad idi. Ərəb xilafətində böyük nüfuz qazanmış bu sərkərdəyə Azərbaycan ərazisi mükafat olaraq verilmişdi. Sacilər dövlətinin əsası 879-cu ildə qoyulmuşdu. Sacilər Azərbaycanın qərb torpaqlarını ələ keçirməyə çalışan yadelliləri dəfələrlə ağır məğlubiyyətə uğratmış, özündən asılı hala salmışdı. Hələ IX əsrin sonlarından Məhəmməd ibn Sacın adına pullar kəsilirdi. Paytaxtı Marağa olan Sacilər dövlətində hakimiyyət başına Yusif ibn Sac keçdi. 0, 912-ci ildən etibarən Xil afət xəzinəsinə göndərdikləri xəracı dayandırdı. Əbu Sac Divdad Sacilər dövlətinə itaət etmək istəməyən ermənilər və gürcülər Yusif ibn Saca qarşı çıxdılar. Dəbili tutduqdan sonra Yusif ibn Sac Tiflisi ələ keçirdi. O bu zaman müstəqil olan Şirvanşahlar dövlətini də Sacilər dövlətinə biri əşdirdi. Həmədan və Zəncandan Dərbəndə qədər — qərbdə Ani və Dəbil, şərqdə Xəzər dənizinədək uzanan bütün Azərbaycan torpaqları Sacilər dövlətinin ərazisinə birləşdirildi. Müstəqil siyasət deyəndə nə başa düşürsən? Müstəqil siyasət yeridən Yusif ibn Sac dövlətin sərhədlərini möhkəmləndirmək üçün Dərbənd səddini təmir etdirdi. Yusif ibn Sacın dövründə isə paytaxt Maragadan Ərdəbil şəhərinə köçürüldü. X əsrin əvvəllərində bütün Azərbaycan torpaqlarını əhatə edən Sacilər dövləti feodallar arasında gedən ara müharibələri nəticəsində zəiflədi. Azərbaycan torpaqları yenidən vahid dövlət tərkibində. Baş vermiş siyasi çəkişmələr Salarilər nəslindən olan Mərzban ibn Məhəmmədə fürsət yaratdı. Mərzban ibn Məhəmməd (941— 957) 941-ci ildə sonuncu Saci hökmdarı Deysəmə döyüşdə qalib gəldi. Paytaxt Ərdəbili tutaraq Sacilərin varlığına son qoydu və Salarilər dövlətini yaratdı. Şirvanşahlar dövlətini özündən asılı vəziyyətə salan Mərzban ibn Məhəmməd Dərbəndi ələ keçirdi. Şərqi Gürcüstanı özlərindən asılı hala saldı. Salarilər dövl ətinin sərhədləri şimalda Dərbənd keçidindən, cənubda Dəcl ə və Fərat çayının yuxarı axarına qədər uzanırdı. Salarilərin hakimiyyəti dövründə Xəzər dənizində yenidən ticarət gəmiləri üzməyə başladı. Azərbaycan Yaxın və Orta Şərqdə həm iqtisadi, həm də siyasi cəhətdən daha qüdrətli bir ölkə kimi tanındı. Mərzban ibn Məhəmmədin ölümündən sonra oğulları və qardaşları arasında hakimiyyət ugrunda mübarizə başlandı. Dirhəm. Sacilər dövlətinin gümüş pulu Saci hökmdarı Deysəmin hakimiyyəti dövrünə aid gümüş pul Dirhəm. Salari dövlətinin gümüş pulu Mərzban ibn Məhəmməd Hazırda gəmilər Xəzərdə hansı məqsədlərlə üzür? Hakimiyyətə gələn Vəhsudan feodalları ələ alaraq öz tərəfinə çəkir, bu yolla hakimiyyətini möhkəmləndirirdi. Çox keçmədən hakimiyyətə Salari İbrahim gəldi. O, dövlətin əvvəlki nüfuzunu qoruya bilmədi. Şəddadilər dövləti yarandıqdan sonra Gəncə və onun ətrafındakı torpaqlar itirildi. Yerli feodalları əldə saxlamaq üçün iqta torpaqları paylamaq siyasəti də səmərə vermədi. Rəvvadilərin güclənməsi Salarilər dövlətinin süqutunu tezləşdirdi. 1. Dövlətin sərhədlərini möhkəmləndirmək üçün Yusif ihn Sac hansı tədhirlər gördü? 2. Sacilərin Xilafətdən asılı olmadığını hansı faktlarla deyə hilərsən? 3. Sacilərlə Salarilərin ortaq cəhətləri nə idi? 4. Salarilərin zəifləməsinə səhəh nə oldu? 1. Xəlifə tərəfindən mükafat olaraq verilən ərazilərin dövlətə çevrilməsinin səhəhlərini təhlil et. Fikrini əsaslandır. 2. Sacilər dövlətinin Azərhaycan dövləti olmasını əsaslandır. 3. Salarilərin Azərhaycan torpaqlarının hütövlüyünü qorumaq üçün həyata keçirdiyi tədhirləri sadala. 4. Sacilər və Salarilər dövlətlərinin fərqli cəhətlərini şərh et. 7. XUDAFƏRİN KÖRPÜSÜNÜN BİRLƏŞDİRDİYİ İKİ AZƏRBAYCAN DÖVLƏTİ Aydın əmi hər gün «Xəbərlər»i dinləməyi sevir. O, bir gün adəti üzrə radio dinləyərkən Təbriz şəhəri haqqında belə bir xəbər eşitdi: «Təbriz əsrlər boyunca böyük Azərbaycan türk-müsəlman imperatorluqlarının paytaxtı olub». Aydın əmi tarixlə çox maraqlanırdı. Vaxt tapdıqca kitablar oxuyur, tarixi mövzuda olan verilişlərə həvəslə baxırdı. O bilirdi ki, Təbriz bir çox dövlətlərin paytaxtı olub. Səncə, Təbriz şəhəri ilk dəfə nə zaman paytaxt olub? Kimlər Təbrizi paytaxt seçib? Bildiklərinizi müzakirə edin. Ərəb xilafətinin zəifləməsindən sonra mövcud olmuş Sacilər və Salarilər dövlətləri bütün Azərbaycan torpaqlarını bir hakimiyyət altında idarə edirdi. Bu dövlətlər süqut etdikdən sonra tarixi Azərbaycan torpaqlarında siyasi vəziyyət necə oldu? Bu suallara cavab tapmaq üçün Vətənimizin tarixinə nəzər salaq. Təbriz ilk dəfə paytaxt oldu. Azərbaycanda iri feodal nəsillərindən biri də Rəvvadilər idi. Ərəblərin hakimiyyəti zamanı bir çox ərəb nəsilləri Azərbaycana köçürülmüşdülər. Onların bir hissəsi Marağa, Təbriz, Qaradağ və Əhər bölgələrində yurd salmış, yerli əhali ilə qaynayıb- qarışaraq VIII əsrin sonlarında Azərbaycanın cənubunda Rəvvadi əmirliyini yaratmışdılar. Salarilərin zəiflədiyi bir zamanda güclənməkdə olan bu nəsil yaranmış siyasi vəziyyətdən istifadə etdi. Rəvvadi Əbülhica 981-ci ildə axırıncı Salari hökmdarı İbrahim ibn Mərzbanı taxtdan saldı. Rəvvadilər, Təbriz, Şəddadilər, Dəbil əmirliyi, Gəncə darvazası Köçürmə siyasətini daha kimlər həyata keçirmişdi? Bu siyasətin aparılmasında məqsəd nədir? Fikrini bildir. Yüklə 363,77 Kb. Dostları ilə paylaş:
|